لە خواوەندی ئاسمانەوە بۆ خواوەندەكانی خۆشەویستی و جوانی

خواوەندی سەردەمە كۆنەكان لە وڵاتی میزۆپۆتامیا زۆربەیان هێز و توانایەكی لەڕادەبەدەریان هەیە، وەها وێنا دەكرێن كە قەبارە و هێزێكی فیزیكی مەزنییان هەبێت. 
ئەو خواوەندانە «میلام» لەبەردەكەن كە مادەیەكی ئاڵۆز و پڕشنگدار و رووناكە، خواوەندەكان دادەپۆشێت و شكۆیەكی گەورەیان دەداتێ‌، میلام لەلایەن پاڵەوان و پادشاكان و زەبەلاحەكان و تەنانەت عفریتەكانیشەوە دەپۆشراون. 
لەم راپۆرتەدا، گرنگترین خواوەند و خواوەندەكانی میزۆپۆتامیا دەخەئنەڕوو كە زۆربەیان لەلایەن سۆمەری و بابلی و ئاشورییەكانەوە دەپەرستران. 
ئەنۆ
خواوەندی ئاسمانە لە شارستانی وڵاتی میزۆپۆتامیایە، لەڕووی گرنگییەوە لە پلەی یەكەمدایە لای سۆمەری و بابلییەكان، وەك باوكی خواوەندەكان نازناوی دەركردووە. لەوبڕوایەدا بوون كە بارەگاكەی لە ئاسمانی سەرەوەیە، وەك سنوبوڵی ئەستێرەیەكی حەوت سەرە تەماشا دەكرا كە ئاماژەی بە ئاراستە جوگرافییەكانی گەردوون دەكەن.  
ئینیل
ئینیل لە دواییدا بە ئیلیل ناسرا، خواوەندێكی سۆمەری كۆنە، بە خواوەندی رەشەبا و هەوا و زەوی و سۆزەكان دادەنرێت. لە سەرەتاوە بە سەرۆكی خواوەندی بانتیۆنی سۆمەری دادەنرا، بەڵام لەلایەن ئەكەدییەكان و بابلییەكان و ئاشورییەكان و حورییەكانەوە لە دواتردا دەپەرسترا. پەرستگای ئیكور لە شاری نیبور سەنتەری پەرستی خواوەندی سەرەكی ئینیل بوو، شوێنكەوتوانی لەوبڕوایەدا بوون كە ئینیل بۆخۆی پەرستگەكەی دروستكدووە، بە گوریسی پەیوەندی نێوان زەوی و ئاسمانیش دادەنرا. 
ئینكی 
یەكێكە لە گرنگترین ئەفسانەكانی سۆمەری، بە ناوی ئیئا ئان ئیا دەناسرا لە ئەفسانە ئەكەدی و بابلییەكان. وەك گەورە چاودێری ئەریدۆ لە سۆمەردا دەست بە پەرستنی كرا، دواتر پەرستنی لە هەموو ناوچەكانی میرزۆپۆتامیا بڵاوبۆوە و پەلی هاویشت بۆ حیسیەكان و حورییەكان. خواوەندی پیت و پیشە و پیشەسازییەكان و داهێنان و زیرەكی و دانایی بووە، هەروەها خواوەندی سازگاری و بەپیتی و خەلق بووە. 
ئینكی دەچێتە زۆرێك لە ئەفسانەكانەوە، بەڵام گرنگترینیان ئینكی و نینحورساغە: ئەفسانەی بەهەشتی سۆمەریە، ئینكی و نینمە: دروستوونی مرۆڤ، ئینكی و ئینانا: رێكخستنی زەوی، بنیاتنانی كەلتور، هونەرەكانی شارستانی ئەریدۆ، مامەڵەكردنەكانی ئورۆك، ئینكی و ئەریدۆ: نیفۆر (نیبور). 
مەردوخ 
مەردوخ یان (مەردوك) گەورە خواوەندە كۆنە بابلییەكانە، لە بنەڕەتدا خواوەندی شاری بابل بوو. كاتێك بابل گرنگترین و بەهێزترین شاری سەردەمە كۆنەكان بوو، مەردوك بووە گرنگترین خواوەندی ئەو سەردەمە بوو، خاوەن دەسەڵات و فەرمانڕەواكان بە گەورەی مەزن ناویان بردووە. مەزنی ئاسمان و زەوی، وەها تەماشا دەكرا كە هێزەكەی لە داناییدا بووە و بۆ یارمەتیدانی خەڵكی باش و سزاكانی شەڕەنگێزەكان بەكارهاتووە. 
چەند خەسڵەتێكی لەڕادەبەدەری هەبووە، بەڵام دەركەوتووترینیان دوو خەسڵەت بوو كە بە گۆشەی 360 پلەی بینینی هەبووە و وشە ئەفسوناوەكانی خستۆتەڕوو. 
ئاشور 
ئاشور یان ئەسور، خواوەندی راسپاردەكان و خێڵەكی و نەتەوەیی ئاشورییەكان و گەورە خواوەندی ئاشوری  «پادشای ئاشور» بووە. هەڵگری هەمان ناوی ئاشور بووە، بۆتە خواوەندی سەرەكی دەوڵەتی ئاشور لە ترۆپكی بەهێزی رۆڵی سیاسیدا. خواوەندی جەنگ و یەزدانی چاودێری شەڕ و جەنگاوەرەكان بووە لە شاری جەنگی ئاشور. لەو پێناوەدا جێگەی مەردوكی گرتۆتەوە لە كۆی گشتی خواوەندەكان وەك سەرگەورە و فەرمانڕوای خواوەندەكان و خولقێنەری هەموو شتێك. بەوە جیادەكرێتەوە كە بەرجەستەی خواستە سیاسییەكانی شار و گەلەكەی بووە. هاوسەر و ناوی پەرستگەكەی لە ئینیلەوە وەرگرتووە، وەك بەشێك لە خواستەكانی بۆ دەستەبەركردنی هەژموونی گەردووننی كە پێشتر ئینیل بەرجەستەی دەكرد. 
ئیرشكیجال 
ئیرشكیجال  یان ئیرشكیغال، خواوەندی جیهانی خوارەوە بووە و لە پلەی سێیەمی لیستی خواوەندی سۆمەرییەكاندایە. بەزۆری لە شاری وەركای باشووری عیراق (پارێزگای زیقاری ئێستا) پەرستراوە. خەڵكی بۆ ئەوە پەرستوویانە تا لە ژیانی دووەمدا بە بەرزەیی بێت بەرامبەرییان و دووریان بخاتەوە لە دۆزەخی سۆمەری (كور). خواوەندی ئیرشكیجال خوشكی خواوەندە كۆنەكەی عیراقییەكانە (عشتار) و ئەتۆ ی خواوەندی خۆر، دایكیشی سینی خواوەند بووە كە خواوەندی مانگە. هاوسەر و هاوبەشی لە جیهانی ژێرەوە خواوەندی نرغالە. 
 ئیرشكیجالی خواوەندی بەوە ناسراوە كە دڵڕەق بووە، تەنانەت بەرامبەر بە نزیكەكانی خۆی. 
عشتار 
عشتار خواوەندی خۆشەویستی و جوانی، جەنگ و قوربانیدانە بە جەنگەكان لای شارستانییەكانی وڵاتی میزۆپۆتامیا و دەوروبەری. ئینانایە لای سۆمەرییەكان، عشتروتە لای فینیقییەكان، ئەفرۆدیتە لای گریكی كۆن، ڤینۆسە لای رۆمان. سۆمەرییەكان بە ناوی شاژنی بەهەشتەوە ناوییان بردووە، پەرتگەكەی دەكەوێتە شاری وەركا، و ئەستێرەی بەیان و ئێوارە بوو (هەسارەی زوهرە)، سونبوڵی ئەستێرەیەكی هەشت پڕشنگ بووە لەسەر پشتی شێر، لەنێوشاوی ئەستێرەی زوهرە و چەپكە گوڵێكی بەدەستەكانییەوە بووە. بەچەندان شێوە لە زۆربەی ئەفسانە كۆنەكاندا وێناكراوە، شاعیرەكان هۆنراوەیان بۆ نوسیوە و هونەرمەندەكانیش بە وێنە و پەیكەر رازاندوویانەتەوە.  
نینورتا
نینورتا لە وڵاتی نێوان دوو رووبارەكە لە ناوەڕاستی هەزارەی سێیەمی پێش زایین لەلایەن سۆمەریە كۆنەكانەوە پەرستراوە، یەكێكە لە كۆنترین خواوەندی دۆكۆمێنتكراو لەو ناوچەیە. سەنتەری سەرەكی پەرستن بووە و خاوەنی پەرستگەی ئیشومشا بووە لە شاری نیبوری سۆمەری، وەك خواوەندی كشتوكاڵ و كوڕی سەرەكی خواوەندی ئینیل پەرستراوە. 
نینورتا جەماوەرێكی گەورەی هەبووە لەنێوان ئاشورییەكان بەهۆی ناوبانگی گەورەی وەك جەنگاوەرێكی توند و جەربەزە. لە كۆتایی هەزارەی سێیەمی پێش زایین زۆرێك لە پادشا ئاشورییەكان ناوەكەیان هەڵگرتووە. 
نرغال 
نرغال یان نرجال (بە سۆمەری، خواوەندێك بووە لە میرزۆپۆتامیای كۆن پەرستراوە (ئەكەد و ئاشور و بابل)، پەرستگەی سەرەكی لە كوتی بوو لە گردی ئیبراهیم و بە ئیراش ناوبراوە. 
لە تەوراتدا ئاماژە نرجال كراوە، وەك خواوەندی شاری كوت (كوتی): “فَعَمِلَ أَهْلُ بَابِلَ سُكُّوثَ بَنُوثَ، وَأَهْلُ كُوثَ عَمِلُوا نَرْجَلَ، وَأَهْلُ حَمَاةَ عَمِلُوا أَشِيمَا”.بەپێی تلمۆدییەكان سونوبوڵی كەڵەشێرێكی بچوك بووە، واتای وشەی نرجال «كەڵەشێرێكی چەسپاو»، پەیكەرە نیزامییەكانیش وەك شێر وێنای دەكەن. 
سەرچاوە: لە ماڵپەڕی (المسری) وەرگیراوە