ئا/ جەواد حەیدەری
باس كردن لە ژیانی ئەو مرۆڤانەی كە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان ژیانیانی تەنیوە، كارێكی قورس و گران نییە، هەر ئەوەندە بەسە لە میترۆ، شەقام، شوێنی كار و تەنانەت لە میوانییەكانی شەوانەدا چاوێك بە دەوروبەری خۆیدا بگێڕی. هەموان مۆبایلەكانیان بە دەستەوەیە و لەسەر پڕۆگرامی دڵخوازی خۆیان دەڕۆن و بەناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا دەسووڕێنەوە. یەكێك دەچێتە ناو ئینستاگرامەوە و بابەتێك بڵاو دەكاتەوە. یەكێكی تر دەچێتە ناو ئێكسەوە، بە جنێو وەڵامی ئەو بابەتانە دەداتەوە كە بە مەیلی ئەو نییە. گەنجەكان سەیری تیتۆك و یوتوب دەكەن. هەروەها بە كارهێنەرانی فەیسبووك چاو بە بابەت و نووسینەكانی خەڵكی تردا دەگێڕن و باری دەروونی خەڵك هەڵدەسەنگێنن، بەڵام ژمارەیەكی كەمیش هەن كە جگە لە كات بەسەربردن ، بە دوای زانیاری زیاترەوە و سەردانی پەیج و ماڵپەڕەکانی هەواڵ دەكەن.
تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هاوینەهەوار نییە
ئێستا تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بوون بە سەیرانگا و هاوینەهەوار بۆ زۆرێک لە تاكەكان، كە هەموویان بە دڵخۆشییەوە بۆ ماڵەوە ناگەڕێنەوە. ئەنجامی چەندین سەعات گەشت و گەڕان لەناو فەزایەكی پڕ لە هەڵە و راست، جوان و ناشیرین، تەبا و ناتەبا دەتوانێ سەرسووڕهێنەر بێ. بە تایبەتی بۆ ئەوانەی كە لەبواری میدیاییەوە هەژار بن، دەبێتە سفرەیەكی رەنگین و پڕ لە خۆراك، ئەمەش وا دەكات كە تاكەكان هەموو شت دەرخواردی مێشكی خۆیان بكەن.
لەم بازاڕە فێڵبازەدا ریكلام و بانگەشە بۆ هەموو شتێ لە كاڵا و خزمەتگوزارییەكانەوە بگرە هەتا بیرۆكە و شێوازی ژیان دەكرێ. كەسانێك هەن كە بۆ خستنەڕووی بیرۆكەكانی خۆیان روو لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دەكەن، جیاكردنەوەی بیروڕا و بیرۆكە و توێژینەوەكان قورستر دەبێ، چونكە هەردووكیان لە یەك شوێنەوە زانیارییەكانیان دەخەنەڕوو، هەم وەرگر و هەم بەكارهێنەر.
ریكلامی درۆ و شارەزای ساختەكار
لەم فەزایەدا هەرچەند شێوازی بەدەستهێنانی زانیاری خەڵك گۆڕاوە، بە هەمان رادەش شارەزایانی ساختە وەك قارچک قوت دەبنەوە، بۆ نموونە ئەوانەی كە باس لە چاندنەوەی قژ یان كەمكردنەوەی ساردی جەستە دەكەن« یان بۆ كڕینی زێر و دۆلار و موڵك و ماڵ راوێژ بە خەڵكی دەدەن. ئەگەر كەمێك بەدواداچوونی بۆ بكەی، بۆت دەردەكەوێ زۆرێک لەوانەی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان وەك شارەزا و پسپۆڕ دەردەكەون لە راستیدا شارەزا و پسپۆر نین. هەر بۆیە ئەگەر رێگری و فلتەرێك نەبێ ئەوا زیان بە تەندروستی جەستەیی و دەروونی و موڵك و ماڵی خەڵك دەگەیەنن و باری دەروونی كۆمەڵگە زیانێكی زۆری بەردەكەوێ.
ئێستا تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بوونەتە زەمینەیەكی باش بۆ دەركەوتنی هەر جۆرە پسپۆڕێك. خەڵكانێك كە بێزارن لە خوێندنەوەی كتێب و بڵاوكراوەكان بە دوای سادەترین رێگە بۆ دۆزینەوەی زانیارییەكاندا دەگەڕێن، هەڵبەت لێرەدا كەسانێك هەن كە بە ناوی پسپۆڕەوە زانیارییەكان دەخەنەڕوو، هەر لە چۆنێتی لەبەركردنی جلوبەرگەوە بگرە هەتا بەرهەمهێنان و سەرمایەگوزاریدا، لەم دوانەش خراپتر چۆنێتی چارەسەركردنی نەخۆشییە چارەسەنەكراوەكان.
تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان گەمژە دروستدەكەن
ئەندرۆ كەین، 10 ساڵ لەمەوپێش كتێبێكی بە ناوی (گرووپی ئاماتۆرەکان) نووسی و رایگەیاند: شۆڕشی ئینتەرنێتی بەڵێنی داوە كە زانیاری و راستی زیاتر بۆ خەڵك بخاتەڕوو. هەروەها بەڵێنی داوە كە زانیاری و بۆچوونی بێلایەن لەلایەن چاودێرانی بێلایەنەوە بگەیەنێتە خەڵك. ئەم دیموكراتیزەكردنە گریمانەییە وای كردووە كە كۆمەڵێك گەمژەشی دروستكردووە و بە بێ بەدواداچوون باوەڕ بە هەموو شتێک دەكەن، بەبێ ئەوەی لە راستی و ناڕاستی شتەكان بكۆڵنەوە.
ئەگەر سەیری كۆمەڵگەی خۆمان بكەین، تێدەگەین كە دیاردەی « تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان» تا چ رادەیەك مەترسیدارە، لەبری ئەوەی كە گرنگی بە چینی دەستبژێرەكان بدرێ، گرنگی بە كەسانێك دەدرێ كە لەو ئاستەدا نین و هەر ئەوەش وایكردووە كە هەموان خۆیان بە پسپۆڕ و شارەزا بزانن. بۆ نموونە «دەتوانی بە زەردەچەوە ئازارەكانی قاچت چارەسەر بكەی، یان دەتوانی بە ئاوی كەلەرم كێشت دابەزێنی، یان لەكاتی روبەڕوبوونەوە لەگەڵ باندێكی دزی دەتوانی وشەی نهێنی كارتی بانكییەكەت بە پێچەوانەوە داخڵ بكەی بۆ ئەوەی پۆلیس بزانێت و بە هاناتەوە بێ. هەندێك كەس لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بە جۆرێك خۆیان دەردەخەن كە لە ژیانی راستەقینەی رۆژانەی خۆیان وا نین و ئەمەش كاریگەری لەسەر كەسانی دیكە دادەنێن بە شێوەیەك كە كەسەكە خۆی بە جوان و سەرنجڕاكێش نابینێ، هەست دەكات جلوبەرگەكانی وەك پێویست نییە، یان لەوەی كە ناتوانێ لە كافتریایەك دابنیشێ و قاوەیەك بخواتەوە هەست بە شەرمەزاری دەكات. ئەمە لە راستیدا وانییە و كەسەكە لە ژیانی رۆژانەی خۆیدا جوانە و جلوبەرگەكەی هیچ كێشەیەكی نییە. زۆربەی شرۆڤەكاران و شارەزایانی كۆمەڵایەتی پێیانوایە كە زۆرێك لە خەڵكی ژیانی راستەقینەی رۆژانەی خۆیان فەرامۆش كردووە و تەنها بە شێوەی ئۆنلاین دەژین. ئێمە رێگەمان بە سۆشیال میدیا و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان داوە كە پێمان بڵێ سەیری چی بكەین و گوێ لە چی بگرین و گرنگی بە چی بدەین و گرنگی بە چی نەدەین. بە واتایەكی دیكە ئەوە سۆشیال میدیا و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانن كە پێمان دەڵێن چی گرنگە و چی گرنگ نییە.
دیاردەیە و هەم كێشەیە
تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان لە راستیدا دیاردەیەكی جیهانییە و هاوكاتیش كێشەیەكی جیهانییە، لێكۆڵینەوەكان دەریانخستووە ئەم دیاردەیە لە ناو گەنجان و نەوجەواناندا زۆر باوە، ئەوان لەبری خوێندنەوەی رۆمان یان رۆژنامە زیاتر مەیلیان بۆ ئینستاگرام و تویتەر و هاشتاگەكانە. بە پێی لێكۆڵینەوەكان كە لە ساڵی 2016 لە ئەمریكا كراوە 82 % خوێندكارانی پۆلی دوانزەی ئەو وڵاتە هەموو رۆژێک سەردانی فەیسبووك و تویتەر و ئینستاگرام دەكەن لە كاتێكدا تەنها 16 % خوێندكاران رۆژانە كتێب یان رۆژنامە یان بڵاوكراوەكەیەك دەخوێننەوە. تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەر چەند بەرفراوانن و زیاتر بەردەستن، بەڵام رێگە نادەن مرۆڤ لەدەرەوەی ئەوان بیر بكاتەوە. بیركردنەوە لە جیهانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان رووكەشە و قووڵ نییە وەك خوێندنەوەی كتێبێك. كاتێك كتێبێك دەخوێنیتەوە مێشك بە رووی جیهانێك لە بیركردنەوە و خەیاڵ دەكرێتەوە، لەكاتێكدا لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان خوێندنەوەكان بەو شێوازە نییە. خوێندنەوەی كتێب بۆ لایەنگرانی كتێب بیرەوەری و یادەوەرییەكی خۆشی هەیە، تەنانەت بۆنی كتێبیش بۆ خوێنەر جێی سەرنجە.
بەداخەوە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان ژیانی راستەقینەی زۆربەی خەڵكیان دەستكاری كردووە و جوانییەكانی ژیانیان زەوت كردووە و ئەمەش كۆمەڵگە بەرەوڕووی مەترسی دەكاتەوە. ئەوەی جێی نیگەرانییە ئەوەیە كە هەندێك كەس تێناگەن کە بەشێکی زۆر لەو بابەتانەی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاودەكرێنەوە، لەڕاستیدا پێچەوانەی ژیانی رۆژانەیە و زۆریش لەوانەی كە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەڕێوە دەبەن بۆ ئەوەی رێژەی لایك و كۆمێنتیان زیاد بێ، دەست بۆ هەموو شتێک دەبەن و هەموو كارێك دەكەن و ئەمەش شیرازەی كۆمەڵگە تێكدەدات.
سەرچاوە/ سایت ایران امروز
