راپرسییەك: دیداری یەكێتی سوودی بۆ خەڵك دەبێت

ئا: ئەرکان جەبار

وەك بەشێك لە ئەجێنداكانی دیداری یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و بەمەبەستی زیاتر ئاگاداربوون لە را و بۆچوونی خەڵك سەبارەت بە كۆمەڵێك كەرتی گشتی و خزمەتگوزاری و دواتر گوێگرتن لە پێشنیازەكانیان بۆ چارەسەركردنی كێشەكان، رێكخراوی شەبەنگ (أطیاف العراق) كە رێكخراوێكی مەدەنی سەربەخۆیە و لە بواری دیموكراسی و هەڵبژاردن كار دەكات، راپرسییەكی لە نێو هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان كردووە.
مەبەست لەو راپرسییە كە ئێستا بووە بە بنەما و پرەنسیپی كاروبارەكانی دیداری یەكێتی ئەوە بوو، كە بۆچوونی هاووڵاتیان لەبارەی سێكتەر و كەرتە خزمەتگوزارییەكانەوە وەربگیرێت، بۆ ئەو مەبەستەش نزیكەی هەزار و 500 فۆرم لە رێگەی سامپڵێكی هەڕەمەكییەوە ئاڕاستەی هاووڵاتیان كراوە و دواتر داتاكان بە وردی شیكراونەتەوە.
لە تەوەرێكی راپرسییەكەدا، پرسیار دەربارەی سوودی بەڕێوەچوونی دیداری یەكێتی لە هاووڵاتیان كراوە و لە ئەنجامدا، (50 %)ی وەڵامدەران پێیانوایە ئەو دیدارە سوودی بۆ خەڵك دەبێت.
لەم راپرسییەدا پرسیار لەبارەی ئەم كەرتانەوە كراوە: (تەندروستی، پەروەردە و خوێندنی باڵا، كشتوكاڵ، ئاوی خاوێن، مووچە و داهات، یەكسانی كۆمەڵایەتی، شارەوانی و گەشتوگوزار و وەبەرهێنان، گەنجان و لاوان، شەهیدان و تێكۆشەران و پێشمەرگە، سیستمی لامەركەزی، كەرتی هونەر، ئاسایشی نیشتمانی، ئاین، مافی ژنان، وەرزش و پرسی دیداری یەكێتی)، بۆیە ئەنجامی بەشێك لە داتای ئەو كەرتانە دەخەینەڕوو.

كەرتی تەندروستی
یەكێك لەو پرسیارانەی ئاڕاستەی هاووڵاتیان كراوە، تایبەتە بە سێكتەری تەندروستی و بۆچوونیان وەرگیراوە سەبارەت بەوەی تا چەند رەزامەندن لە خزمەتگوزارییە تەندروستییەكان. بەپێی ئەنجامەكان دەركەتووە كە (36 %)ی ئەندامانی سامپڵی راپرسییەكە بە ئاستی تا رادەیەك رازیم لە خزمەتگوزارییە تەندروستییەكان، پاشان بە رێژەی (29 %) زۆر ناڕازین لەو خزمەتگوزارییە و (23 %)یش تەنیا ناڕازییە و تەنیا (2 %)ی هاووڵاتیانی بەشداربووی راپرسییەكە رازین لە خزمەتگوزارییە تەندروستییەكان.
یەكێكی دیكە لە پرسیارەكان پەیوەستە بە كێشەكانی بەردەم كەرتی تەندروستی و (353) كەس پێیانوایە نەبوونی دەرمان و پێداویستیی پزیشكی لە نەخۆشخانە گشتییەكان سەرەكیترین كێشەی ئەو سێكتەرەیە و (295) وەڵامدەریش وایدەبینن كێشەكان خۆی لە بەرزی نرخی دەرمان دەبینێتەوە، هاوكات (211) كەس كێشەكان چڕ دەكەنەوە لە نەبوونی پزیشكی شارەزا و پسپۆڕ لە نەخۆشخانە گشتییەكاندا، ئەمە جگە لەوەی (153) هاووڵاتی پێیانوایە هۆكاری كێشەكانی سێكتەری تەندروستی دەگەڕێتەوە بۆ لاوازی حكومەت لە چاودێریكردنی نورینگەكان و نەهێشتنی دەرمانی كوالێتی خراپ. لەگەڵ ئەوەشدا (141) وەڵامدەر هۆكاری كێشەكان بۆ لاوازی حكومەت لە چاودێریكردنی بەشێک پزیشكان و (97) وەڵامدەریش بۆ نەبوونی شارەزایی پزیشكەكان لە هەندێك بواری نەخۆشیدا دەگەڕێننەوە.
سەبارەت بە چۆنێتی چارەسەركردنی كێشەكانی كەرتی تەندروستی، (341) وەڵامدەر پێیانوایە تەنیا چارەسەر بریتییە لە دابینكردنی دەرمان بۆ نەخۆشخانە گشتییەكان، (214) كەسیش چارەسەرەكان لە یەكخستن و كەمكردنەوەی نرخی دەرمان لە نۆرینگە ئەهلییەكان چڕ دەكەنەوە، هاوكات (209) هاووڵاتیش هێنانی پزیشكی شارەزا بۆ نەخۆشخانە گشتییەكان بە چارەسەر دەزانن. ئەمە چەندین رێگاچارەی دیكە وەك: توندكردنی چاودێری حكومەت بۆ سەر نەخۆشخانە و نۆرینگە ئەهلییەكان و سزادانی توندی پزیشك و نەخۆشخانە ئەهلییەكان لە بەرامبەر سەرپێچییەكانیان و دابینكردنی بیمەی تەندروستی.

كەرتی پەروەردە و خوێندنی باڵا
لەبارەی كەرتی پەروەردە و خوێندنی باڵاوە، راپرسیەكە پرسیارێكی تایبەت بە رەزامەندییان لە ئاستی خزمەتگوزارییەكانی ئەو بوارە ئاڕاستەی هاووڵاتیان كردووە و ئەنجامی ژمارەكانیش بەم جۆرە بووە: (29 %)ی وەڵامدەران زۆر ناڕازین لەو كەرتە و (25 %)یش تاڕادەیەك رازین و (23 %)یش تەنیا ناڕازین و (10 %)ی هاووڵاتیانیش بە ئاستی رازیم و (9 %) بە ئاستی نازانم و (2 %) بە ئاستی تاڕادەیەك ناڕازیم، وەڵامیان داوەتەوە.
سەبارەت بە كێشەكانی ئەو كەرتە، (298) وەڵامدەر كێشەكان بۆ خراپی پڕۆگرامەکانی خوێندن و هەموارنەكردنەوەی دەگەڕێننەوە و (235) كەسیش پێیانوایە لە دەستدانی متمانەی خوێندكار بە خوێندن كێشەی سەرەكییە و (225) وەڵامدەریش كێشەكان لە بوونی هەندێک مامۆستای ئاست نزم لە هەردوو وەزارەتی پەروەردە و خوێندنی باڵا چڕ دەكەنەوە.
هەر لەو چوارچێوەیەدا، (310) وەڵامدەر هەمواركردنی مەنهەجەكانی خوێندن بە چارەسەر بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی ئەو كەرتە دەگەڕێننەوە و (244) وەڵامدەریش، بەرزكردنەوەی ستانداردەكان بۆ دامەزراندنی مامۆستا بە چارەسەر دەزانن و (230) وەڵامدەریش پێیانوایە چارەسەر بریتییە لە دانانی میكانیزمێك بۆ دامەزراندنی دەرچوان لەسەر بنەمای توانا، هاوكات (227) وەڵامدەریش چارەسەرەكان لە سەربەخۆكردنی ناوەندەكانی خوێندن دوور لە دەستوەردانی حزبی چڕ دەكەنەوە.

كەرتی كشتوكاڵ
سەبارەت بەو كەرتە، راپرسییەكە پرسیار دەكات لەبارەی رەزامەندیی هاووڵاتیان لە بەرەوپێشچوون و ئاستی كەرتی كشتوكاڵ و ئەنجامی ژمارەكانیش بەم شێوەیە بوون: (32 %) وەڵامدەران ناڕازین لەو كەرتە و (22 %)یش بە ئاستی تاڕادەیەك رازیم و (21 %) بە ئاستی زۆر ناڕازیم و (13 %)ی وەڵامدەرانیش هێشتا نازانن و (7 %)یش لەو كەرتە رازین و (4 %)یش تاڕادەیەك ناڕازین.
سەبارەت بە كێشەكانی بەردەم ئەو كەرتە، (342) وەڵامدەر پێیانوایە نەبوونی پلانی حكومەت بۆ چارەسەركردنی گرفتە كشتوكاڵییەكان سەرەكیترین كێشەی ئەو كەرتەیە، هەروەها (325) وەڵامدەریش وایدەبینن كە هەراجكردن و ساخنەكردنەوەی بەرهەمە ناوخۆییە كشتوكاڵییەكان لە بازاڕەكاندا كێشەیە و (244) وەڵامدەریش نەبوونی سەرمایەی جووتیاران بۆ كێڵانی زەوییە كشتوكاڵییەكان گرفتە و (182) وەڵامدەریش كەمی ئاو بە كێشە دەزانن.

كەرتی مووچە و داهات
سەبارەت بە پرسی مووچە و داهات و رەزامەندیی خەڵك لە سیستمی دابەشكردنی مووچە و شەفافی داهات، (67 %)ی وەڵامدەرەوان زۆر ناڕازین لە مووچە و داهات و (24 %)یش بە ئاستی ناڕازیم وەڵامیان داوەتەوە و (3 %)یش تاڕادەیەك رازین و (2 %)یش نازانن.
لەبارەی كێشەكانی بەردەم سیستمی مووچە و شەفافی داهات، (629) وەڵامدەر كێشەكان بۆ ناشەفافی داهات دەگەڕێننەوە و (537) وەڵامدەریش كێشەكان لە نەبوونی میكانیزمێكی گونجاو بۆ دابەشكردنی مووچە دەبینن و (378)یش پێیانوایە ئەو كەرتە بۆتە بارگرانی لەسەر شانی هاووڵاتیان بۆ وەرگرتنی مووچەكانیان.

كەرتەكانی شارەوانی و گەشتوگوزار و وەبەرهێنان
لەم سێكتەرەدا، راپرسییەكە پرسیار دەكات و نووسیویەتی: تا چەند رازیت لە كەرتی شارەوانی و گەشتوگوزار و وەبەرهێنان، ئەنجامی وەڵامەكانیش بەم جۆرە بوون: (33 %)ی وەڵامدەران تا رادەیەك رازین لە خزمەتگوزارییەكانی ئەو كەرتە، هاوكات (24 %) ناڕازین و (23 %) زۆر ناڕازین و (10 %) رازین و (4 %) تاڕادەیەك ناڕازین.
سەبارەت بە دیاریكردنی كێشەكانی بەردەم ئەو كەرتە، (320) وەڵامدەر پێیانوایە كێشەكانی ئەو كەرتە بریتییە لە پیسبوونی شار بەهۆی خۆڵ و خاشاكەوە، (204) وەڵامدەریش كێشەكان لە گرانی نرخی فڕێدانی خۆڵ و خاشاك چڕ دەكەنەوە، هاوكات (167) وەڵامدەریش پێیانوایە كێشەكانی ئەو كەرتە بریتییە لە كەمی رێژەی سەوزایی لە شارەكاندا و (165) وەڵامدەریش كێشەكان لە كەمی وەبەرهێنان چڕ دەكەنەوە و (163) وەڵامدەریش كەمی شوێنە گەشتیارییەكان بە كێشەی ئەو كەرتە دەزانن.

سیستمی لامەركەزی
بەپێی دەرئەنجامی ئەو راپرسییەی رێكخراوی (شەبەنگ)، (35 %)ی وەڵامدەران سیستمی لامەركەزی زۆر بە باشی دەزانن و (18 %)یش بە باشی نازانن، هاوكات (17 %)یش وەڵامدەران بە باشی دەزانن و (12 %)یش تاڕادەیەك بە باشی دەزانن (9 %)یش بە باشی نازانن و (1 %)ی وەڵامدەرانیش تاڕادەیەك بە باشی نازانن.

ئاسایشی نیشتمانی
هەر بەگوێرەی ئەنجامی راپرسییەكە كە تەوەرێكی پەیوەستە بە پرسی ئاسایشی نیشتمانی، (87 %)ی ئەندامانی سامپڵ لە ئاسایشی نیشتمانیی هەرێمی كوردستان رازین و (11 %)یش ناڕازین و (2 %)یش نازانن بۆ ئەوەی بڕیار لەو بارەیەوە بدەن.
ئەو رێژەیەی كە لە خزمەتگوزارییەكانی ئاسایشی نیشتمانی ناڕازین، هۆكارەكەی بۆ ئەمانەی خوارەوە دەگەڕێننەوە: (جیاوازی دەكرێت لە نێوان چین و توێژەكان و چاوپۆشی لە كەسە گرنگەكان دەكرێت، خەڵكی بێسەرو شوێن دەكرێت و رێژەی تاوان زۆر بووە).