لەفارسییەوە: هیوا غفور شێخ پاڵەوانی
نەجیب مەحفوز نووسەری ناوداری میسر و براوەی نۆبڵی ئەدەبی 1988 یەكێكە لە كەسایەتییە ئەدەبییە(بێ پاداشتەكان) لە میسردا و ناوبانگی جیهانی گرتەوە، بەڵام هەرگیز لەلایەن سیاسەتمەدارانی میسرەوە كەسێكی خۆشەویست نەبووە. تەنانەت زانایانی ئەزهەریش لەسەر نووسینی رۆمانی منداڵانی گەڕەكەكەمان، فتوای كوشتنیان دەركرد و رشتنی خوێنیان حەڵاڵ كرد. هەر بە هۆی ئەوەشەوە بوو، رۆژێك نەجیب مەحفوز لە رێگادابوو بچێت بۆ كۆبوونەوەیەكی ئەدەبی گەنجێك بەبێ ئەوەی ئەو كتێبەی خوێندبێتەوە، لەژێر كاریگەری زانایانی ئەزهەردا هەوڵی تیرۆركردنی دەدا و چەقۆیەك لە ملی دەدا و نەجیب مەحفوز لەئاڵنگارییەكی دژوار و ئازاربەخشی توند لەگەڵ مردندا رزگاری دەبێت و لەو كەسەش خۆشبوو هێرشی كردبووە سەری و لەیەكێك لەو كۆبوونەوانەی لەسەر بانگهێشتی زانایانی ئەزهەر وەك نیشانەی ئاشتەوایی لەگەڵیدا، ئەنجامدرا وتی: " ئەمڕۆ دڵتەنگ و خەفەتبارم، نەك بە هۆی ئەو چەقۆیەی لە ملم دراوە، بەڵكو بە هۆی وڵاتەكەمەوە، كە هەموو دەنگێكی ناڕازی بێدەنگ دەكات" لەلایەكی ترەوە جەمال عەبدولناسر كە كتێبەكەی وەك رەخنەیەكی ئاماژەپێكراو لەسیستەمی سیاسی میسر ناساند، بڵاوكردنەوەی قەدەغە كرد. ساڵی1966 بەشێك لە ئەندامانی ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆڕش داوایان لەجەمال عەبدولناسر كرد لەسەرنووسینی رۆمانی(ثرثرة فوق النیل) سزای نەجیب مەحفوز بدات. عەبدولحەكیم عامر یەكێك لەئەندامانی ئەنجومەنی سەركردایەتی پێیوابوو نەجیب مەحفوز لەم رۆمانەدا گاڵتە بەحكومەتی میسر و بەرپرسانی میسر دەكات. بەو هۆیەشەوە فەرمانی دەستگیركردنی بۆ دەرچوو، بەڵام جەمال عەبدولناسر لەدوایین ساتدا رێگریی لەدەستگیركردنی كرد.
ساڵی1988 دوای ئەوەی نەجیب مەحفوز خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبی بەدەستهێنا، حوسنی موبارەك سەرۆكی لەكارلادراوی میسر و سۆزانی هاوسەری كە هەمیشە هەوڵیاندەدا پشتیوانی لەكەلتوور و فەرهەنگی خوێندنەوە بكەن، بانگهێشتی مەراسیمێكی گەورەیان كرد و مەدالیای گەورەی نیلی بەرزترین بڕوانامەی فەخری میسریان پێشكەش كرد. كاتێك نەجیب مەحفوز گەڕایەوە ماڵەوە، ژن و منداڵەكانی بانگهێشتی مەراسیمەكە نەكرابوون، بۆیان دەركەوت ئەو مەدالیا زێڕەی حوسنی موبارەك پێی بەخشیوە ساختەیە و تەنیا رووپۆشێكی زێڕی لەسەرە. ئوم كەلسوومی كچی نەجیب مەحفوز، پێنج ساڵ لەمەوبەر لەبەرنامەیەكی گفتوگۆی بەناوبانگی عەرەبی دا وتی: " باوكم بەم بابەتە پێكەنی، چونكە هەرگیز خەڵاتەكەی بەلاوە گرنگ نەبوو، هەر بۆیەش ئەم نهێنییە بەبێدەنگی مایەوە و نەبووە هۆی شەرمەزارییەكی گەورە."
نەجیب مەحفوز كۆتایی بەمەراسیم و خەڵاتی ئەدەبی هێنا، كاتێك باڵیۆزی سوید بەبۆنەی بەدەستهێنانی خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبی و پێشكەشكردنی خەڵاتەكەی لە ماڵەوە سەردانی كرد، بەڵام ئەو بە بیجامەكەیەوە چوو بۆ بەخێرهاتنی جەنابی باڵیۆز و چەند كاتژمێرێك پێشتر، پیازێكی زۆری لەگەڵ خواردنەكەی خواردبوو، بۆ ئەوەی شەكری خوێنی رێكبخاتەوە. ماوەیەك لەمەوبەر یەكێك لەباڵیۆزەكانی سوید لەئیمارات بەناوی ماكس پور لەستایشی نەجیب مەحفوزدا وتی:" لەو كاتەوەی نەجیب مەحفوز خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبی بەدەستهێنا رۆژئاوا گرنگییان بەئەدەبیاتی عەرەبی دەدا و بەفەرمی ناسییان."
نەجیب مەحفوز نووسەری ناوداری میسری و براوەی نۆبڵی ئەدەبی 1988 یەكێكە لە كەسایەتییە ئەدەبییە(بێ پاداشتەكان) لە میسردا و ناوبانگی جیهانی گرتەوە، بەڵام هەرگیز لەلایەن سیاسەتمەدارانی میسرەوە كەسێكی خۆشەویست نەبووە
نەجیب مەحفوز لەبنەماڵەیەكی ئایینی لەدایك بووە، لەچاوپێكەوتنێكدا سەبارەت بەم بابەتە دەڵێت:" كەس بەخەیاڵیدا نەدەهات لەبنەماڵەیەكی لەو شێوەیەدا ببمە نووسەر." نەجیب مەحفوز لە30 ی حوزەیرانی 2006 مرد. بەوەرگرتنی خەڵاتی نۆبڵ، ناوی خۆی لەئاسمانی ئەدەبدا بەنەمری هێشتەوە.
نەجیب مەحفوز عەبدولعەزیز ئیبراهیم ئەحمەد ئەلپاشا لە 11ی كانونی یەكەمی ساڵی 1911 لەناوچەی جەمالییەی قاهیرە لەدایك بووە. باوكی فەرمانبەر و دایكی ژنی ماڵەوە بووە. دەرچووی كۆلێژی ئەدەبی زانكۆی قاهیرە، بەشی فەلسەفە بووە، بەڵام ئەو پێی باشتربوو بە تەواوی خۆی بۆ ئەدەب تەرخان بكات و رۆمانەكانی بە باكگراوندی چەمكە فەلسەفییەكانەوە بنووسێت. مەحفوز گەشتەكەی خۆی بۆ ناو دنیای ئەدەبیات لەدەروازەی كورتە چیرۆكەوە دەستپێكردووە و یەكەم چیرۆكی ساڵی1936 لەگۆڤاری الرسالە دا بڵاوكردەوە. یەكەم وێستگەی نووسینیشی رۆمانی مێژوویی بووە. یەكەمین رۆمانی مێژووییشی(عبث الاقدار) بێهودەیی چارەنووسەكان، ساڵی 1939 چاپكرد و پاشان بە رۆمانی مێژوویی دیكەی وەك (كفاح طیبة ) و ( رادوبیس ) درێژەی بەنووسینی رۆمانی مێژوویی دا. دوای ئەم سێ رۆمانە ئاراستەی رۆماننووسینی لەمێژووییەوە بەرەو رۆمانی ریالیستی گۆڕی. ساڵی1945 بە رۆمانی قاهیرەی نوێ وخان خەلیلی و كۆڵانی میدەق، دەستی بەنووسینی ئەدەبی ریالیستی كرد و پاشان بەرەو ئەدەبی هێماگەریی هەنگاوی ناوە. رۆمانەكانی وەك" گەدا و تەنها كاتژمێرێك ماوە و منداڵانی گەڕەكەكەمان" لەبەرهەمە رەمزییەكانی ئەو بوون منداڵانی گەڕەكەكەمان وەك وتمان مشتومڕی زۆری لێكەوتەوە و بووە هۆی ئەوەی هەوڵی تیرۆركردنی بدەن.
بەشێوەیەكی گشتی، نەجیب مەحفوز لە سەفەرە ئەدەبییە درێژخایەنەكەیدا، بەوردی چاودێری ژیانی قاهیرە و تایبەتمەندییەكانی لەم شارە دێرینەدا كردووە. ئەو لەبارەی پارادۆكسەكانی ژیان و بێهودەیی و ناڕوونییەكانییەوە نووسیویەتی. پرسیاری فەلسەفی و رەنگدانەوەی لەبارەی ژیانی مرۆڤەوە لە نووسینەكانیدا وروژاندووە. نووسینەكانی چ لەڕۆمان و چ لەكورتە چیرۆكەكانیدا، باس لەنیگەرانی و دڵەڕاوكێ و پرس گەلێكی وەك سروشتی مرۆڤایەتی و میتافیزیكی مردن، ترس، بێمانایی، گۆشەگیری، نامۆبوون، نائومێدی، پووچگەرایی و بێهودەیی و بابەتی بوونگەرایی، دەكات.
خوێنەری ئەدەبیاتی مەحفوز دەتوانێت بەئاسانی زۆربارودۆخی دراماتیكی هەست پێبكات، بێدەسەڵاتی ئەزموونەكانی مرۆڤ بۆ دەرچوون لەقەیرانەكان پشتڕاست دەكاتەوە. وا دیارە نەجیب مەحفوز زۆر بەباشی و بە قووڵی هەستی بەواقیعییەتی مۆدێرنییەتەی میسركردبوو، دركی بەناسكی لەدەستدانی هیوا و ئومێد و ئیرادە لەژێر رۆشنایی ستەمی سیاسی میسر و نەبوونی ئازادی و زاڵبوونی فۆرمێكی تاك لایەنەی دەسەڵات لەسەردەمی شاهانە جەمال عەبدولناسڕ و ئەوانەی دواتریشدا كردبوو. دەرئەنجامی ئەو هەل و مەرجانەش، لە نەبوونی هۆشیارییەكی سیاسی لای خەڵكی بێچارە و نەبوونی بیركردنەوەیەكیی عەقڵانی و داهێنەرانە زاڵبوونی بیركردنەوەی توندڕەوی و تەكفیری لەنێویاندا سەری هەڵدا.
مەحفوز یەكێكە لە رەشبینە گەورەكانی سەدەی بیستەم و ئەو رەشبینییەشی نە بە مانای نائومێدی بوو، نە بە مانای راكردن بوو لە رووبەڕووبوونەوەی واقیع، بەڵكو نیشانەی دیدگایەكی زۆر واقیعبینانە بوو بۆ واقیعێكی گەندەڵ و خراپەكار، دەبوو ئاشكرا بكرێت و لەناو بچێت. ئەو درۆ و فێڵ و تەڵەكەبازی و ناهاوسەنگییەی هەبوو، بۆ هەموان روونبكرێتەوە و بخرێتە بەرچاوان. رەنگە رەشبینی لەهەندێك حاڵەتدا، شەرەفمەندتر و بەنرختربێت لەگەشبینییەكی گەمژانە یان درۆینە لەسەر بنەمای تێگەیشتنێكی راستەقینە و قووڵ لەواقیع دانەمەزرابێت.
كارەكتەرەكانی مەحفوز كارەكتەری شێواو و پەرێشان و لادەرن لە چوارچێوەی تەقلیدی كۆمەڵگادا و گیرۆدەی گومانەكانن، خەونەكانیان ئازاریان دەدا، هیواكانیان ئەشكەنجەیان دەدا. پرسیاری بێزاركەر و سەرلێتێكدەرەیان سەبارەت بەمانا و راستی ژیان هەیە. سەرەڕای بێدەسەڵاتی و تەنیایی و بارودۆخی ناجێگیریان، بەبێ گوێدانە ئەوچارەنووسە دڵتەزێنەی چاوەڕێیان دەكات، واز لەخەونی رزگاربوونیان ناهێنن و لەسەر رێگاكەیان بەردەوام دەبن.
سەرچاوە: مجلە الكترونیك واو
