سەنگەربەندیی نوێ دژی خۆرئاوا

ئامادەکردنی / فەرید دڵشاد


لە چەند رۆژی رابردوودا ڤلادیمێر پوتین بە سەردانێكی رەسمی گەیشتە پیۆنگ یانگ و لەگەڵ كیم جۆن ئون كۆبووەوە و چەند رێككەوتنێكیان ئیمزاكرد.
 ئەم هەنگاوەی پوتین كاردانەوەی ناوچەكە و جیهانی لێكەوتەوە بەتایبەتی ئەمریكا، چاوەڕوان دەكرێت لە داهاتوویەكی نزیكدا لێكەوتەی زۆر بەدوای خۆیدا بهێنێت.

لە جەنگی ئۆکرانیادا، كۆریای باكوور تاكە وڵات بوو دانی بە هەرێمەکانی (لوهانسك، دونيتسك، زاباروجيا و خيرسۆن) دا نا كە روسیا لکاندی بەخۆیەوە، لە بەرامبەریشدا ئۆكرانیا پەیوەندییە دیپلۆماسییەكانی لەگەڵ پیۆنگیانگدا پچڕاند 

پڕۆتۆكۆڵی پێشوازی
بە چەند رۆژێك پێش ئەوەی فڕۆكەكەی ڤلادیمێر پوتین لە كۆریای باكوور بنیشێتەوە، شەقام و باڵەخانەكانی پیۆنگ یانگ بە ئاڵای روسیا و وێنەی ڤلادیمێر پوتين داپۆشران. پێش ئەوەی فڕۆكەكە بنیشێتەوە، كیم جۆن ئون بە تامەزرۆییەوە چاوەڕێی دەكات، كاتێك پوتین دادەبەزێت، پێشوازییەکە تەنها خۆی لە تەوقەكردندا نابینێتەوە، بەڵكو كیم باوەش بە پوتیندا دەكات، وا دەردەكەوێت كە متمانەی زۆریان بەیەكتریی هەیە. 
پوتین كاتێك سواری ئۆتۆمبێلەكە دەبێت، چاكەتەكەی دادەنێت وەك ئەوەی لە وڵاتی خۆی بێت و هەست بە ئارامییەكی زۆر بكات. كاتێكیش بە شەقامەكانی كۆریای باكووردا دەڕۆن، حەشاماتێك لە هاووڵاتیانی ئەو وڵاتە بۆ پێشوازی وەستاون و ئاهەنگ دەگێڕن، جیا لەوەش لەبەردەم كۆشكی سەرۆكایەتیدا ئاهەنگ سازكرا.
 دەكرێت بڵێین رێوڕەسمی پێشوازی لە پوتين مێژوویی و دەگمەن بوو.

بوونە شۆفێری یەكتری
پوتین لە سەردانەكەیدا، سێتێك چا و خەنجەرێكی دەریاوانی و ئۆتۆمبێلێكی  لیمۆزین وەك دیاری پێشكەش بە كیم دەکات، دواتر پێكەوە ئۆتۆمبیلەكەیان لێخوڕی، جارێك پوتین شۆفێر بوو بە پێچەوانەشەوە،  جارێکیش کیم. 
کیم تابلۆیەکی هونەری و جووتێك سەگی جۆری (پۆنگسان) كە جۆرێكی دەگمەنن پێشکەش بە پوتین دەکات، بەمەش سەرۆكی كۆریای باكوور پەیامێک بۆ سەرۆكی كۆریای باشوور دەنێرێت كە پێشتر ئەو جۆرە سەگەی پێدابوو كە ئێستا ئەو سەگانە دەدات بە پوتین و لەو رێگەیەوە هەڕەشە بۆ سەر سیئۆل دروست دەكات.
 جیا لەوەش هەریەك لە پوتین و كیم بەبێ‌ پاسەوان دەسووڕانەوە، هەروەها مەدالیای (كیم ئیل سون) دامەزرێنەری كۆریای باكوور كە بەرزترین خەڵاتی رێزلێنانە بەخشرایە پوتین، ئەوەش لەبەرامبەر گواستنەوەی پەیوەندییەكانی مۆسكۆ و پیۆنگ یانگ لە دۆستایەتییەوە بۆ ستراتیژیی، ئەم سەردانەش بووە قۆناغێكی نوێ‌ لە پەیوەندییەكانی نێوان ئەو دوو وڵاتە و پتەوتری كرد.

- بەردی بناغەی پەیوەندییەكان
پەیوەندییەكانی ئەم دوو وڵاتە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی یەكێتیی سۆڤیەت و دوای دامەزراندنی كۆریای باكوور لە ساڵی 1948، لە كاتی جەنگی كۆریادا یەكێتیی سۆڤیەت هاوكاریی كۆریای باكوور دەكات، هەروەها كۆریای باكوور وەك بەشێك لە بلۆكی  كۆمۆنیستی خۆی نمایشكرد و پشتیوانیی سۆڤێتی كرد. 
لە دوای وەرگرتنی دەسەڵاتی ئەو وڵاتە لەلایەن پوتينەوە لە ساڵی 2000، پەیوەندییەكانیان زیاتر بەرەوپێشەوە چوو. لە ساڵی 2011 دا كاتێك (كیم جون ئیل) باوكی كیم جۆن ئون كۆچی دوایی دەكات، دەبێتە سەرۆكی كۆریا باكوور، پوتین سەردانی پیۆنگ یانگ دەكات بۆ سەرەخۆشی، دواتر كیم جۆن ئون لە ساڵی 2023، بە شەمەندەفەرە تایبەتەكەی سەردانی روسیای كرد و پەیوەندییەكانیان زیاتر چووە پێشەوە، ئەم دۆستایەتییە لە دوای هێرشی روسیا بۆ سەر ئۆكرانیا، زیاتر بووە. 
لەو جەنگەدا كۆریای باكوور جگە لەوەی تۆمەتبار دەكرێت بە ناردنی چەك بۆ روسیا، هاوكات لە چەند هەڵوێستێکدا پشتیوانیی مۆسكۆی كردووە، بۆ نموونە: كۆریای باكوور دژی بڕیای نەتەوە یەكگرتووەكان وەستايەوە لەبارەی وەستاندنی هێرشەکانی روسیا  بۆ سەر ئۆكرانیا، تاكە وڵاتيش بوو کە دانی بە هەرێمەکانی (لوهانسك، دونيتسك، زاباروجيا و خيرسۆن) دا نا كە لەلایەن روسیاوە پشتیوانی دەكرێن كە لە بەرامبەر ئەم هەڵوێستانەدا  ئۆكرانیا پەیوەندییە دیپلۆماسییەكانی لەگەڵ پیۆنگیانگدا پچڕاند.

-ئیمزاكردنی رێكکەوتنی ستراتیژی
لە سەردانەكەدا پوتین و كیم رێكکەوتنێكیان ئیمزاكرد، كە بە رێكکەوتنی (هاوكاریی ستراتیژیی هەمەلایەنە) ناوی لێنراوە. بەندەكانی رێكەوتنەكە ئەوەیە هەركاتێك هێرش كرایە سەر یەكێك لە لایەنەكان، ئەوەی تر هاوكاریی سەربازی بكات، ئەمەش بەپێی ماددەی 51 پەیماننامەی  نەتەوە یەكگرتووەكان بووە و هاوشێوەی ئەو بەندەی ناتۆ كە دەڵێت: «هێرش بۆ سەر ئەندامێكمان هێرشە بۆ سەر هەموو ئەندامانی ناتۆ». رێكەوتنەكە تەنها پەیوەندیی بە گواستنەوەی چەكەوە نییە لە پیۆنگیانگ-ەوە بۆ مۆسكۆ، بەڵكو پەیوەندیی بە گواستنەوەی تەكنۆلۆژیای سەربازیی مۆسكۆشەوە هەیە بۆ یارمەتیدانی بەرنامە مووشەكييەكانی پیۆنگیانگ.
 پوتین  جەختی لە گەشەپێدانی هاوكاریی سەربازی - تەكنیكی لەگەڵ كۆریای باكوور دەكردەوە. كیم رێكکەوتنەكەی بە (پەیماننامە) ناوزەد كرد و وتی: «پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵات گەیشتووەتە ئاستێكی باڵا، جیا لەوانە لە نێوان روسیا و كۆریای باكووردا چەند رێككەوتنێك لە بوارەكانی تەندروستی، خوێندنی پزیشكی و زانستیدا ئیمزاكراوە.

رێكکەوتنەكە بەرامبەر چی كرا؟
ئەوەی زیاتر هانی پوتینی دا بۆ رێكکەوتن، پەیوەندیی بە جەنگی ئۆكرانیاوە هەبوو، چونكە لە ساڵی 2022ەوە لە جەنگدایە، ئەوروپا و ئەمریكا كۆگاكانی چەكیان بە رووی ئۆكرانیاندا واڵاكردووە، بەتایبەتی دوای ئەوەی جۆ بایدن و ڤلۆدیمێر زیلینسكی سەرۆکی ئۆکرانیا لە لووتكەی وڵاتانی گروپی حەوتدا لە ئیتاڵیا رێكکەوتنێكی درێژخایەنی ئیمزاكرد و بەپێی رێكکەوتنەكە، بۆ ماوەی 10 ساڵ واشنتۆن چەك و تەقەمەنی بۆ ئۆكراینا دابین دەكات، مەشقیش بە سەربازەكانی دەكات،  هەروەها لە 12 مانگی رابردوودا، ئۆكرانیا 15 رێكکەوتنی گەورەی ئەمنیی لەگەڵ وڵاتانی خۆرئاوادا ئیمزاكردووە، بڕیاریشیانداوە 50 ملیار دۆلار لە پارە و سامانە سڕكراوەكانی روسیا بە قەرز بدەنە ئۆكراینا. خۆپڕچەكردنی روسیا و ئۆكرانیا مانای ئەوەیە جەنگی ئۆكرانیا بەم نزیكانە كۆتایی نایەت،  ئەگەريش پێش جەنگی ئۆكرانیا پەیوەندیی روسیا و ئەوروپا تارادەیەك هاوسەنگ بوایە، ئەوا ئێستا وەك مەترسی سەیری روسیا دەكەن، چونكە پێیان وایە روسیا بە ئۆكرانیاوە ناوەستێت و دەچێتە پۆڵەندا و وڵاتانی تریش، هەربۆیە پوتين پێویستی بە دەریچەیەك بوو بۆئەوەی وڵاتەكەی لەو خنكانە رزگار بكات كە لە رێگەی سزاكانەوە تووشی هاتووە.
-بایەخی رێكکەوتنەكە بۆ روسیا
بەوپێیەی سوپای روسیا لە جەنگدایە پێویستی بە چەكە، بەتایبەتی كۆریای باكوور جگە لە پیشەسازیی چەك، كۆگایەكی گەورەی تەقەمەنی هەیە، هەروەها زۆرێك لە چەكەكانی لەسەر بنەمای پێوەرەكانی سۆڤیەت دامەزراون، واتە چەكەكانی پیۆنگ یانگ لەگەڵ چەكەكانی روسیادا دەگونجێن.
 لەماوەی رابردوودا كۆریای باكوور چەكی داوە بە روسیا، ئەمریكاش ئەوەی پشتڕاست كردووەتەوە. ئەم هاوپەیمانە چوونە ناو سەنگەرێكەوەیە دژ بە خۆرئاوا، ئەگەر پێشتر روسیا و كۆریای باكوور بەجیا جیا رووبەڕووی هەژموونی خۆرئاوا دەبوونەوە، ئەوا ئێستا  پێكەوە ئەو كارە دەكەن و بە ئاشكرا پوتین وتی: «شەڕی هەژموونی ئەمریكا دەكەین». بەمەش روسیا ئەو گۆشەگیرییەی لەسەرییەتی سووكتر دەكات و بەرەكانی دژبە ئەمریكا و ئەوروپا فراوانتر دەكات، ئەوەش نیشانی ئەمریكا دەدات كە سیستمی نوێی جیهان فرە جەمسەرییە نەك تاكجەمسەری، بەرامبەر ئەمریكا زلهێزی وەك روسیا و چین هەن. 
رێكەوتنەكە بواری ئابووریش دەگرێتەوە بەتایبەتی قەبارەی بازرگانیی نێوانیان لە ساڵی رابردوودا نۆ هێندە زیادیكردووە، لە پێنج مانگی یەكەمی ئەمساڵیشدا 54 ٪ زیادی كردووە.

-بایەخی رێكەوتنەكە بۆ كۆریای باكوور
كۆریای باكوور تا ئێستاش لەسەر شانۆی جیهانی گۆشەگیرە، ئێستاش كە سەرۆكی روسیا سەردانی كردووە، هەست بە كرانەوە دەكات، هەروەها تەكنۆلۆژیای سەربازیی پێ دەگات بۆ پرۆگرامە مووشەكی و ئەتۆمییەكانی. لە حاڵەتی هەر هێرشێكیشدا بۆ سەری، روسیا پشتیوانیی لێدەكات.
 رێكکەوتنەكە رەنگە ئەو سزایانەی سووكتر بكات كە بەسەریدا سەپێنراوە لەلایەن ئەمریكاوە، هەروەك چۆن پوتین وتی: «هەردوو وڵات چیتر قبووڵی سزاكانی خۆرئاوا ناكەن و داوای پێداچوونەوەشی بە سزاكانی نەتەوە یەكگرتووەكاندا كرد». 
كۆریا باكوور ئەو مەترسییەشی نامێنێت كە پێشتر روسیا هاوكاریی ئەمریكای دەكرد لە سەپاندنی سزا بەسەر كۆریای باكووردا بۆ قەدەغەكردنی بڵاوبوونەوەی چەكی ئەتۆمی بۆئەوەی تەنها زلهێزەكان خاوەندارێتی بكەن، بەڵام ئێستا كۆریای باكوور هاوپەیمانی كریملنە. ئێستا برسێتییەكی زۆر لە كۆریای باكوور بەهۆی سزاكانی خۆرئاوادا بڵاوبۆتەوە، روسیا لەم رووەوە هاوكاریی دەكات، هەروەها بەپێی ئەو رێكکەوتنە 50 هەزار دەستی كار دەچنە روسیا بۆ كاركردن.

لێكەوتەكان، ئەمریكا و كۆریای باشوور
ئەمریكا و كۆریای باشوور نیگەرانیی خۆیان لە رێكکەوتنی نێوان كۆریای باكوور و روسیا دەربڕیوە  و هۆشدارییان لە بەهێزكردنی پەیوەندییە سەربازییەكانی مۆسكۆ و پیۆنگ یانگ داوە، جۆن كێربی وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا دەڵێت: «ئەو پەیوەندییانە كاریگەریی لەسەر ئاسایشی نیمچە دورگەی كۆریا دەبێت». 
كۆشكی سپی نەیشاردۆتەوە ئەو رێكەوتنە كاریگەریی خراپی لەسەر دۆخی جەنگ لە ئۆكرانیاش دەبێت. 
یەنس ستۆڵتنبێرگ سكرتێری گشتی ناتۆ باسی لەوە كردووە کە روسیا بەو رێكکەوتنە ئەو سزایانە پێشێل دەكات كە بەسەر كۆریای باكووردا سەپێنراوە، جیا لەوە كۆریای باشوور بانگهێشتی باڵیۆزی روسیایان کردووە لە سیئۆل و داوایان كردووە دەستبەجێ هاوئاهەنگییە سەربازییەكانی لەگەڵ پیۆنگ یانگ رابگرێت، بەڵام پوتین سووربوو لەسەر ئەو پەیوەندییە و هۆشداریی دایە كۆریای باشوور لەوەی (هەڵەیەكی گەورە) دەكەن، ئەگەر چەك بدەنە ئۆكراینا.
 پێدانی تەكنۆلۆژیای سەربازی بە كۆریای باكوور، خوێندنەوەی ئەوەی بۆ دەكرێت کە ئاسایشی كۆریای باشوور و ژاپۆن دەخاتە مەترسییەوە، بەتایبەتی بەهۆی پەرەسەندنی گرژییەكانی نێوان واشنتۆن و هاوپەیمانەكانی لەلایەك و چین و روسیا و كۆریای باكوور لەلایەكی ترەوە. هەروەها هەڕەشە بۆ بنكە سەربازییەكانی ئەمریكا دروست دەكات لە ناوچەكە.
 سەردانەكەش هاوكات بوو لەگەڵ بانگەشەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی ئەمریكا، بەجۆرێك پوتین و كیم بە تامەزرۆییەوە چاوەڕوانی گەڕانەوەی دۆناڵد ترەمپ دەكەن بۆ كۆشكی سپی، چونكە پەیوەندییەكی باشيان لەگەڵیدا هەبوو، بە پێچەوانەی ئەو پەیوەندییە گرژانەی بایدن لەگەڵیاندا هەیەتی.
سەرچاوە: الجزیرة