سەرکەوتنی چەپی ئەوروپی، لە سێ گۆشەنیگای جیاوازەوە

لە نیاز‌ و چاوەڕوانیی بەهێزبوونەوەی چەپ لە ئەوروپادا

ئەكرەمی میهرداد

یەكێك لە پرس‌ و كێشە گرنگەكانی ئەم چەپانە ئەوەیە كە هێشتا نەیانتوانیوە رێژەیەكی زۆری دەنگەكان بەدەستبێنن، بێگومان ئەم كێشەیە لە ئیسپانیا ‌و یۆنان نییە، چونكە پۆدیمۆسی ئیسپانیا‌ و سیریزای یۆنان لە حزبە هەرە بەهێزەكانی چەپی نوێن

سەرکەوتنی (بەرەی نوێی گەل)ی فەرەنسا کە پێکهاتووە لە هاوپەیمانیی نێوان ( سۆشیالیستەکان، حزبی کۆمۆنیست، سەوزەکان و فەرەنسای یاخی)  و بردنەوەی  411 کورسی پەرلەمانی بەریتانیا  لەلایەن پارتی کرێکارانەوە بە سەرکەوتنی نوێی بەرەی چەپ  لە دوو وڵاتی گرنگی ئەوروپا دادەنرێت، لەکاتێکدا کە ماوەی سێ ساڵە سۆشیالیست و سەوز و چەپەکان لە ئەڵمانیا لەدەسەڵاتدان.
گوتاری «پۆدیمۆس»ی ئیسپانیا  کە بەمانای (یەکێتیی تواناکان) و «سیریزا»ی یۆنان کە بە مانای  «هاوپەیمانیی چەپی رادیکاڵە و  بەرەی نوێی گەلی فەرەنسا ‌و زۆربەی گروپەكانی دیكەی چەپی نوێ هەموویان لەسەر ئەوە كۆكن كە رەوتی سۆشیال دیموكراسی‌و گوتارە سۆشیال لیبرالەكەیان هەتا بێت لە گوتار‌ و بەرنامەی حزبە راستڕەوەكان نزیك دەبێتەوە. هەموو ئەو رەوتە چەپە نوێیانەی كە جیاواز‌ و دابڕاون لە هەردوو باوكە نەخۆشەكەی بزووتنەوەی چەپ (سۆشیال دیموكراسی‌ و كۆمۆنیزم) لە دژی سیاسەتی تەقەشوفی ئیجباری ئەوروپین‌ و بە ئاشكرا باس لە پێشێلكردنی دیموكراسی دەكەن لە میكانیزمەكانی بڕیاری یەکێتیی ئەوروپا. بێگومان روانگەی سەرەكیی رەخنەی ئەوان لە هەموو سیاسەت ‌و حزبە سیاسییەكانی ئەوروپا ئەوەیە كە جیاوازی ‌و دابڕانێكی زۆر هەیە لەنێوان»چینی سیاسی»‌و چینە هەژار‌ و زەحمەتكێشەكاندا‌ و ئەمەش بە «كاستی سیاسی» ناو دەبەن، كە ئەو زاراوەیە لە ئیتالیا بۆ باسكردنی دەسەڵاتداران‌ و هەژمونخوازان بەكاردێت.

رەوتی چەپی نوێ
گوتار‌ و رەخنەی سەرەكیی ئەم لایەنە چەپانە جیاوازی ‌و دابڕانە لە هەردوو رەوتی كۆنی بزووتنەوەی چەپ ‌و سۆشیالیستی كە ئەوانیش سۆشیال دیموكراسی‌ و كۆمۆنیستەكانن، ئێستا ئەوان بە بەشێك لە سیاسەتی كاستی ئەوروپا دەزانن‌ و هەردوو باڵی چەپی ناوەڕاست‌ و راستی ناوەڕاستی ئەوروپا لەیەك بەرەدا دەبینن. هەرچەندە رەوتی چەپی نوێ، خۆی بە نوێنەری كرێكاران‌ و چینە زەحمەتكێشەكان دەزانێت، بەڵام بەشێك لە چینی ناوەڕاستی نوێ لە رووناكبیران ‌و كارمەندان‌ و تەكنیكارانیان لەگەڵدایە. 
لە باكووری ئەوروپاش ئەم هێزە چەپانە لە سەرهەڵدان ‌و بەهێزبوونەوەدان، حزبی»دی لینكە» لە ئەڵمانیا‌ و هاوپەیمانیی (سوور- سەوز) لە دانیمارك ‌و هۆڵەندا ‌و هەروەها لە وڵاتانی ئەسكەندەناڤی (سوید، نەرویج، فینلەندا، دانیمارك) ئەم لایەنە چەپانە جارێكی دیكە لە سەرهەڵدانەوە‌ و خۆ رێكخستەوەدان. حزبە چەپە رادیكاڵەكانی ئیسپانیا‌ و یۆنان‌ و پورتوگال لە بەهێزبوون ‌و پێشكەوتندان ‌و ئەوانیش لە دژی سیاسەتی خراپی ترۆیكای ئەوروپایی هەمیشە لە كار‌و رەخنەدان. 
ئەوان لە دژی سیاسەتی ترۆیكا بەرامبەر وڵاتەكانیان كە رێژەیەكی زۆری بێكاریی ‌و زیاتربوونی نایەكسانیی كۆمەڵایەتیان بەسەر ئەو وڵاتانەدا سەپاندووە، لە هێز كۆكردنەوەدان ‌و ئەمەش هۆكار‌ و زەمنیەیەكی بەهێزە بۆ سەرهەڵدانەوەی ئەم حزبە چەپانە. سەرەڕای ئەوەی كە ئەوان نەیارن بەرامبەر سیاسەتی ترۆیكا ‌و سیاسەتی گشتیی ئەوروپا، بەڵام هێشتا نەیار نین بەرامبەر مانەوەی یەکێتیی ئەوروپا ‌و ئەمەش یەكێكە لە جیاوازییە سەرەكییەكانی ئەوان لەگەڵ هێزە راسیست ‌ وراستڕەوە رادیكاڵەكاندا. 
هێزە پۆپۆلیست ‌و راستڕەوەكان بە ئاشكرا لە دژی سیاسەتی یەکێتیی ئەوروپان ‌و داوا دەكەن كە وڵاتەكانیان لە ناوچەی یۆرۆ بكشێنەوە. گوتاری چەپی رادیكاڵ‌ و ئەو هێزە سیاسییە ناوبراوانە ئێستا نزیكە لە گوتاری پارتە كۆمۆنیستەكانی ئەوروپای ساڵانی حەفتا ‌و هەشتای سەدەی رابردووەوە كە بە (یۆرۆ كۆمۆنیزم) ناسراوبوون ‌و نووكی رەخنە‌ و نەیارییان بەرامبەر سەرمایەداریی دەوڵەتانی ئەوروپایە كە لاسایی سەرمایەداریی ئەمریكا دەكەنەوە. روانگەی جیهانی‌ و نێونەتەوەیی ئەم هێزە چەپانە، هەمان روانگە‌ و ئاڕاستەی ئەنتەرناسیۆنالیستی چەپ ‌و سۆشیالیزمە‌ و هیچكات بڕوایان بە سیاسەتی تەسكی نەتەوەیی نییە‌ و هێشتا داوای مانەوەی یەکێتیی ئەوروپا‌ و پابەندبوون‌ و بەهێزكردنی بنەما دیموكراتییەكان دەكەن لە دامودەزگاكانی یەکێتیی ئەوروپادا.
 پابەندبوون بە مانەوە‌ و هێشتنەوەی یەکێتیی ئەوروپا روانگەی بەهێز‌ و جیاوازی چەپەكانە بەرامبەر روانگە‌ و ئاراستەی شۆڤێنی‌ و راسیستیی راستی توندڕەو ‌و پۆپۆلیستەكان. 
حزبەكانی چەپی نوێ داوای بەرهەمهێنان‌ و بەكاربردنی ئابووریی گشتی ‌و پاراستنی دامودەزگاكانی دەوڵەت دەكەن كە ئەوان پارێزەری بەرژەوەندی ‌و خزمەتگوزاریی گشتین، هەروەها وێرای پشتیوانیان لەو دامودەزگایانە، داوای فراوانكردن‌ و كاریگەرتر بوونیان دەكەن.

هاوكاری یان بەشداری
 مۆدێلی دەوڵەتی رەفا‌ و دەوڵەتی پارێزەری بەرژەوەندیی گشتی ئێستا لەناو باس و خواس‌ و سیاسەتی ئەم حزبانەدا بەهێز دەردەكەوێت و هەروەها داوای تەرخانكردنی بودجەی زیاتریش دەكەن بۆ ئەم دامودەزگایانە ‌و سیاسەتی ئەوان لەم زەمینەیەدا ساڵانی زێڕینی ریفۆرمی سۆشیال دیموكراسی ئەوروپامان بیردەهێنێتەوە. 
روانگەی دژی ئەم سیاسەتە نوێیانەی چەپ باسی ئەوە دەكەن كە هەلومەرجی جیهانگیری ناكۆك ‌و جیاوازن لەگەڵ ئەم روانگە‌ و ئاراستانەی چەپی نوێدا. روانگە‌ و ئاراستەیەكی دیكەی چەپی نوێ بریتیە لە ریفۆرمی دیموكراسی (هاوكاری یان بەشداری) لەبەرامبەر ئەو بنەما لیبراڵییەی كە داوای دیموكراسی نوێنەرایەتی‌ و دەسەڵاتی زۆرینەی براوە دەكەن، كە بە بڕوای چەپی نوێ ئەم مۆدێلەی دیموكراسی نوێنەرایەتیی كاریگەری ‌و سوودی نەماوە. 
لەم پرسەدا دوو باڵی ناو چەپی نوێ پەیدابوون، كە یەكێكیان (چەپ) ‌و ئەوی دیكەیان (چەپی چەپ)ە. هێشتا هەندێك لەم چەپانە داوای مانەوەی هاوكاریی ‌و بەشداری دەكەن لەگەڵ سۆشیال دیموكراتەكان ‌و باڵەكەی دیكەش داوای جیاوازیی و دابڕان دەكەن. لە ئەڵمانیا هاوپەیمانەكانی سۆشیال دیموكراسی‌ و حزبی دی لینكە‌ و سەوزەكان بەرەو ئەوە دەچێت كە باڵێكی دیكەی رادیكاڵی چەپ لە سەوز ‌و چەپەكانی پێشوو جیاببێتەوە. یەكێك لە پرس‌ و كێشە گرنگەكانی ئەم چەپانە ئەوەیە كە هێشتا نەیانتوانیوە رێژەیەكی زۆری دەنگەكان بەدەستبێنن، بێگومان ئەم كێشەیە لە ئیسپانیا ‌و یۆنان نییە، چونكە پۆدیمۆسی ئیسپانیا‌ و سیریزای یۆنان لە حزبە هەرە بەهێزەكانی چەپی نوێن.
لەبەرامبەر‌ و لە دژی ئەم سەرهەڵدان ‌و بەهێزبوونەوەیەی چەپی نوێ، پرسی سەرهەڵدانەوە‌ و بەهێزبوونی هێزە راسیست‌ و راستە توندڕەو ‌و پۆپۆلیستەكانە، كە بوون‌ و سەرهەڵدانەوەی ئەوانیش بەرەنجامی قەیرانەكانی ئابووریی جیهان ‌و ئەوروپان، كە بێگومان زیادبوونی ژمارەی پەنابەرانی وڵاتانی خۆرهەڵات‌ و باشوری جیهان، بەرەو ئەوروپا زەمینە ‌و هۆكارێكی دیكەی بەهێز بوونی راسیزم‌ و راستڕەوە توندەكانە. 

ئایا یەکێتیی ئەوروپا بەرەو چەپ دەڕوات؟
هەندێك بڕوایان وایە، دوای قەیرانی ئابووریی سەرمایەداری لە ساڵی 2008‌ و بەردەوامبوونی هەتا ئێستا، روانگەی ئابووریی چەپ وەكو ئەڵتەرناتیڤێك دەردەكەوێت، بەتایبەتی دوای ئەوەی كە ئەم قەیرانە هەتا ئێستا درێژەی كێشاوە‌ و تەنانەت لە قەیرانی ئابووریی ساڵانی سییەکانی سەدەی رابردوودا، زیاتر بەردەوام بووە. ئاكامەكانی ئەم قەیرانە نزمبوونەوەی ناچاوەڕوانكراوی مێژوویی بازرگانیی جیهانی بووە كە ئێستا گەیشتۆتە 40 % ‌و رێژەی بەرهەمهێنانی جیهانیش بە 13 % هاتۆتە خوارەوە، 
بەپێی (گاردیان)ی بەریتانی رێژەی گەشەی ئابووریی جیهان بەرەو نێگەتیف دەچێت، ئەگەر رێژەی ساڵانەی 3 % بكرێتە پێوەری گەشەی ئابووری، مامەڵەی دامەزراوە داراییەكانی جیهان‌ و حكومەتەكان ‌و بەتایبەتیش دەوڵەتەكانی ئەوروپا، ئێستا نەگەیشتووەتە ئاكامێكی باش بۆ چارەسەری ئەم قەیرانە، بەڵكو تەنانەت لە هەندێك شوێن ئاكامی كارەساتباری لێكەوتەوە لەسەر ئاستی سیاسی‌ و ئابووریی ‌و كۆمەڵایەتی. لەبەرامبەر‌ نەیاریی ئەم رەوشەدا، ئێستا بزاڤ‌ و سیاسەتی چەپ لە سەرهەڵدان ‌و بەهێزبوونی بەرچاودایە وەكو چۆن لە یۆنان‌ و ئیسپانیا‌ و بەریتانیا بینیمان. 
هەندێك بڕویان وایە كە تەنیا چەپەكان وەڵامی چارەسەریان پێیە بۆ قەیرانی ئابووری، بەتایبەتی دوای ئەوەی لەو ماوە زۆرەی بەردەوامبوونی قەیران، نە راستی ناوەڕاست ‌و نە چەپی ناوەڕاست نەیانتوانی چارەسەر، یان تەنها روانگەیەكیش بۆ چارەسەر پەیدابكەن.
باڵی راستی دەسەڵاتدار لە هەندێك وڵاتی ئەوروپا، بەتایبەتی لە ئەڵمانیا‌ و بەریتانیا‌ و رێگەچارەكانیان نەك قەیرانی ئابوورییان چارەسەر نەكرد، بەڵكو شكست‌ و مایەپووچیی فراوانی بەسەر باشووری ئەوروپادا هێناوە (یۆنان، ئیتالیا، پورتوگال‌و ئیسپانیا) كە ئەمانەش ئەو وڵاتانەن ناچار كراون بە سیاسەتی سکهەڵگوشین و دەستگرتنەوەی دارایی و بەردەوام ترۆیكای ئەوروپا وەكو مەرجێك بۆ یارمەتیدانی دارایی ئەو وڵاتانە دایناوە.
هەرچەند بەرامبەر ‌و نەیار بۆ سەرهەڵدان‌ و بەهێزبوونەوەی چەپ، ئێستا لە ئەوروپا هەندێك حزب ‌و لایەنی سیاسیی راستی توندڕەو ‌و رەگەزپەرست‌ و ئاشكرای سەرمایەداری لە سەرهەڵدان‌ و دەركەوتندان،  تەنانەت هەندێك دەنگ‌ و سیاسەت بە ناوی نازیزمی نوێوە دێنە مەیدان، بەڵام دەبێت وەكو ئاكام یان جۆرێك لە سیاسەتی سەرمایەداری چاویان لێبكەین، چونكە لەكاتی قەیرانی ئابووریی ‌و سیاسیی ‌و كۆمەڵایەتی و سەرمایەداریدا، دوو هێز هەمیشە لە سەرهەڵدان ‌و كاریگەریدا دەبن، كە ئەوانیش یان ئەلتەرناتیڤی چەپ‌ و دەوڵەتی رەفایە، یاخود ئەڵتەرناتیڤی راستی توندڕەو ‌و فاشیزمە. 
بەهانەی بەهێز‌ و ئاشكرای سەرهەڵدانی راستڕەو ‌و فاشیزمە نوێیەكان، لێشاوی پەنابەرانی چەند ساڵی رابردووە، یان ئەوەیە كە ئەوان بە كۆچی نایاسایی ناوی دەبەن، هەرچەندە حكومەتە سەرمایەدارییەكان پێویستیان بەو دەستی كارە هەرزان‌ و بێ مەرج ‌و بێ مافەی ئەو پەنابەرانە هەیە، سیاسەت‌ و روانگەی راسیست ‌و راستڕەو ئەم كێشەیەی كردۆتە بەهانەی یەكەم‌ و بەهێزی ئەوەی كە دەوڵەتەكانیان ناتوانن چارەسەری قەیرانی ئابووری بكەن‌ و تەنانەت بە ئاشكرا لە دژی پەنابەران گوفتار‌ و كاریان نواندووە.

سیاسەتی خراپی سەرمایەداری ‌و قەیرانی ئابووری
پەیوەندیی دیالەكتیكی نێوان سیاسەتی خراپی سەرمایەداریی ‌و قەیرانی ئابووری ئەو سیستمە‌ و پەنابردن بۆ رێگە نامرۆیی‌ و ناعەقڵانییەكانی سەرمایەداریی ‌و بەتایبەتی لەلای باڵی راستی توندڕەو، سەرەنجام خودی سیستمەكە بەرەو لەناوبردن یان داڕمان دەبات، چونكە لەلایەك، ئەم قەیرانە هەر بەردەوامە بە بوون‌ و نەبوونی كە ئەوان ناویان ناوە كۆچی نایاسایی پەنابەران، لەلایەكی تریشەوە هیچ ئاسۆیەك نییە لە سیاسەت ‌و بەنامەی حكومەتەكاندا كە ئەم قەیرانە چارەسەر بكەن ‌و تەنانەت لە ئاستی دامەزراوە‌ و سیاسەتە ئابوورییەكانی جیهانیشدا وەكو بانكی نێودەوڵەتی، بانكی هاوبەشی ئەوروپی ‌و یەکێتیی ئەوروپاشدا ئەم چارەسەر‌ و ئاسۆیە نابینرێت. هەروەها هەتا ئەو دەوڵەت‌ و سیستمە دیكتاتۆرییانەی ئاسیا‌ و ئەفریقا مابن، پەنابەرانیش هەر بەرەو ئەوروپا دەچن ‌و هیچ رێگرێكیش نییە بۆ چارەسەر یان نەهێشتنی ئەم كێشەیە. 
باڵی راستی سیاسەتی ئەوروپی (راستی میانە ‌ وراستی توندڕەو) هیچ چارەسەرێكیان پێ نییە بۆ هەردوو كێشە‌ و قەیرانەكەی ئەوروپا، قەیرانی ئابووری‌ و قەیرانی كۆچ.
لەبەرامبەر‌ و نەیار بەم سیاسەتە راستڕەوانەیە، ئێستا ئەوروپا لە ئاستانەی ئەوەدایە كە جارێكی دیكە چاوەڕوانی روانگە‌ و چارەسەری باڵی چەپی نوێ بكات لە بەرامبەر ئەم رژێمە نیمچە نەخۆش ‌و بێدەسەڵاتانەدا بۆ چارەسەری ئەو قەیرانانە، لەو وڵاتانەی كە ئێستا چەپ تیایاندا بەرەو بەهێزی دەچێت، باسوخواسی گەڕانەوە بۆ روانگە‌ و چارەسەرەكانی مارکس ‌و گەڕانەوە بۆ ماركسیزم بە ئاشكرا دەبینرێت.