سەرکەوتنی چەپی ئەوروپی، لە سێ گۆشەنیگای جیاوازەوە

هەڵکشانی دەنگی «چەپەکان!»ی ئەوروپا لە هەڵبژاردنەکاندا

موحسین کەریم*

 بە بڕوای من ئەو جۆرە پۆلێنکردنەی راست و چەپ بۆ ئەو حزبانە، بەپێی زانستی سیاسیی بۆرژوازی دەکرێت. ئەگەرنا ئەوانە تەنها باڵ و رەوتە چەپ و راستەکانی بۆرژوازین و لە پەیوەند بە باڵادەستیی ئابووریی و سیاسی و دەوڵەتی بۆرژوازییەوە، هیچ جیاوازیەکیان نییە!

کۆتایی مانگی حوزەیران و سەرەتای مانگی تەممووزی ئەمساڵ، دوو رووداوی سەرنجڕاكێش لە هەریەکە لە فەرەنسا و بەریتانیا روویاندا، کە وەکو ئاراستەیەکی پێچەوانەی رووداوەکانی سەرەتای مانگی حوزەیران دەردەکەوێت. 
لە سەرەتای مانگی حوزەیراندا هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی ئەوروپا ئەنجامدرا و سەرکەوتنی بەرچاوی حزبە راستڕەوەکانی بۆرژوازیی بەدوای خۆیدا هێنا، بەڵام هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکانی فەرەنسا و بەریتانیا شتێکی دیکەیان نمایش کرد. 
لە بەریتانیا حزبی کرێکاران، کە بەپێی پێناسەی زانستی سیاسی بۆرژوازی بە چەپی سەنتەر ناوزەد دەکرێت، زۆرینەی رەهای کورسییەکانی پەرلەمانی بەدەستهێنا، کە لەدوای ساڵی 1997ەوە بێ وێنە بوو، هەروەها کۆتایی بە دەسەڵاتی 14 ساڵەی حزبی پارێزگاران هێنا. 
لە فەرەنسا لە خولی  یەکەمی هەڵبژاردنی کۆمەڵەی نیشتمانی (پەرلەمان)دا، حزبی راستڕەوی نەتەوەپەرستی فەرەنسا بەناوی «گردبوونەوەی نیشتمانی- National Rally» دەنگی یەکەمی بەدەستهێنا. بەرەی نوێی گەل «New popular Front» کە بە هاوپەیمانیی چەپەکان دەناسرێت، دەنگی دووەمی بەدەستهێنا و هاوپەیمانی لایەنگری ماکرۆن «pro-Macron alliance Ensemble» دەنگی سێهەمی بەدەستهێنا. بەڵام بەهۆی ئەوەی کە حزبی گردبوونەوەی نیشتمانی دەنگی پێویستی بەدەست نەهێنا، نەیتوانی بەتەنها خۆی حکومەت پێکبهێنێ. سەرەنجام خوولی دووەمی هەڵبژاردن ئەنجامدرا کە بەرەی نوێی گەل دەنگی یەکەمی بەدەستهێنا و هاوپەیمانیی لایەنگری ماکرۆن دەنگی دووەم و  حزبی گردبوونەوەی نیشتمانی دەنگی سێهەمی بەدەستهێنا.  
وا باسدەکرێت کە ماکرۆن بۆئەوەی رێگری لە سەرکەوتنی حزبی گردبوونەوەی نیشتمانی راستڕەوی ناسیۆنالیست بکات تا نەتوانێ دەنگی پێویست بهێنێ بۆ دروستکردنی حکومەت، لەگەڵ بەرەی چەپەکاندا رێککەوتنێکی کردووە. بەپێی ئەو رێککەوتنە ژمارەیەك کاندیدی هەردوولا لە پێشبركێی هەڵبژاردنەکە کشاونەتەوە. ئەوەش بۆئەوە بووە کە چانسی بردنەوەی کاندیدەکانی خۆیان زیاتر بکەن بەرامبەر بە کاندیدەکانی گردبوونەوەی نیشتمانی. 
ئەوەبوو 134 کاندیدی بەرەی گەل و 82 کاندیدی هاوپەیمانیی لایەنگری ماکرۆن لە پێشبڕکێیەکە کشانەوە. ئێستا پرسی دروستکردنی حکومەت لە فەرەنسا هەڵواسراو و نادیارە، بەهۆی ئەوەی کە هیچ لایەنێك بە تەنیا ناتوانێت حکومەت پێکبهێنێت! بەپێچەوانەی بەریتانیاوە کە بردنەوەی زۆرینەی رەهای کورسییەکانی پەرلەمان لەلایەن حزبی کرێکارانەوە، وایکرد حکومەتی نوێ لەماوەی یەك رۆژدا پێکبهێنرێت!

هیچ جیاوازییەکیان نییە
بێگومان، وەکو لە سەرەتاوە ئاماژەم پێدا،  ئەو جۆرە پۆلێنکردنەی راست و چەپ بۆ ئەو حزبانە بەپێی زانستی سیاسی بۆرژوازی دەکرێت. بەبڕوای من ئەوان تەنها باڵ و رەوتە چەپ و راستەکانی بۆرژوازین کە لە پەیوەند بە باڵادەستیی ئابووریی و سیاسی و دەوڵەتی بۆرژوازییەوە، هیچ جیاوازیەکیان نییە، بەڵام تەنها جیاوازییان لە شێوازی بەڕیوەبردن و پاراستنی ئەو باڵادەستییە ئابووریی و سیاسیەدایە. هیچ کام لەو حزبانە خوازیاری نەمانی دەسەڵاتی دەوڵەتی بۆرژوازی نین، هیچ کامیان خوازیاری نەمانی کاری بەکرێ و خاوەندارێتی تایبەتی بەسەر هۆیەکانی بەرهەمهێنان و ئاڵوگۆڕدا نین. هیچ کامیان خوازیاری دەسەڵات و حکومەتی کرێکاری نین، هیچ کامیان خوازیاری شۆڕش و ئاڵوگۆڕی بنەڕەتیی لەدۆخی نالەباری ژیان و گوزەران و مافەکانی جەماوەری کرێکار و زەحمەتکێشی ئەو وڵاتانەدا نین، بەڵام هەندێکیان بۆ پاراستنی سیستمی بۆرژوازی لە بەرامبەر تووڕەیی و نەفرەت و سەرەنجام راپەڕین و شۆڕشی چینی کرێکار و جەماوەری بێبەشکراودا دژ بە هەژاریی و برسێتی و بێکاریی و چەوساندنەوەی وەحشیانەدا، دژبە نایەکسانی و دەسەڵاتی بۆرژوازیدا، دەیانەوێت بەرامبەر بە جەماوەری کرێکار و بێبەشی کۆمەڵگەکانیان نەرمتر بن تا سیستم و دەسەڵاتی چینەکەیان قابیلی تەحەمولکردن بێت! 
بۆیە بەبڕوای من نە ئەو چەپەی فەرەنسا کە لەکاتی سەرکەوتنی لە هەڵبژاردنەکاندا سروودی ئینتەرناسیۆناڵ دەڵێتەوە، تا سۆزی کرێکارانی فەرەنسا بۆ خۆی رابکێشێت، میراتگری کۆمۆنەی پاریس (یەکەم شۆڕشی کرێکاری و حکومەتی کرێکاری بوو لە مێژوودا لە 18/3/1871 ەوە تا 28/5/1871) و کرێکارانی شۆڕشگێڕی پاریسن، نە حزبی کرێکارانی  بەریتانیا دەتوانێ تەنانەت وەکو میراتگری چارتییەکان (بزووتنەوەیەکی کرێکاری ریفۆرمخوازی بوو لە بەریتانیا لەنێوان ساڵەکانی 1838- 1848) تەماشا بکرێ. بەرای من حزبی کرێکارانی بەریتانیا ئەوەندە راستڕەوە کە نەیتوانی کەسێکی وەکو جێرمی کۆربین سەرۆکی پێشووی پارتەکە کە تەنانەت خۆشی بە سۆشیالیست ناوزەد نەدەکرد، لە ریزەکانیدا قبووڵ بکات و بە پیلانێك لە پارتەکە کردیانە دەرەوە! 
بەهەرحاڵ، دوای ئەو روونکردنەوەیە سەبارەت بەو جۆرە تێڕوانینە بۆ چەپ و ئەو پارتە چەپانەی بابەتی باسەکەی ئێمەن، دێمە سەر هۆکاری سەرکەوتنی ئەو دوو لایەنە، واتە بەرەی گەلی نوێی فەرەنسا و حزبی کاری بەریتانیا لە هەڵبژاردنەکاندا. 

دۆخی ئابووریی ئەوروپا
بە بڕوای من دۆخێکی ئابووری کە لە ئەوروپادا لەئارادایە، ئەگەر باسی وڵاتانێکی دیکەی وەکو ئەمریکا و وڵاتانی دیکەی سەرمایەداری نەکەین، ئەو فاکتەرەیە کە دەبێ لەهەر جموجوڵێکی سیاسی و هەر گۆڕانکارییەکی سیاسییدا  بە پرۆسەی دەنگدان و هەڵبژاردنیشەوە بۆی بگەڕێین. قەیرانێکی ئابووریی کەمەرشكێن یەخەی سیستمی ئابووریی سەرمایەداری لە وڵاتانی ئەوروپادا گرتووە. باری سەختی ئەم قەیرانە بەسەر شانی کرێکاران و خەڵکی کەمدەرامەت و زەحمەتکێشی ئەو وڵاتەنادا شکێنراوەتەوە. ئەم قەیرانە نزیکەی دەیە و نیوێکە یەخەی سەرمایەداری بەرنادات و ناوبەناو بەتوندییەکی زۆرترەوە دەست لە یەخەی گیردەکاتەوە. بەوجۆرە لەماوەی ئەم 15 ساڵەدا، ژیان و گوزەرانی چینی کرێکار و خەڵکی کەمدەرامەت بەرادەیەکی ترسناك بەرەو خوارەوە چووە. 
ئامارەکانی هەژاریی و برسێتی لە وڵاتانی ئەوروپادا رێژەی سەرسوڕهێنەر دەخەنەڕوو. بەرامبەر بەو دۆخە سەختەی ژیان و گوزەران، فەرەنسا و بەریتانیا چەند ساڵە بوونەتە شانۆی پێکدادانی کرێکاران و جەماوەری کەمدەرامەت و بێبەش و دەسەڵاتی ئەو دوو وڵاتە، وەکو نوێنەرانی سیاسی چینی بۆرژوازی فەرەنسی و ئینگلیزی. سەدان خۆپیشاندان و مانگرتن و نافەرمانیی مەدەنی روویانداوە. 
بزووتنەوەکانی ناوبراو بە بزووتنەوەی داگیرکردن» Occupy Movement»  لە بەریتانیا و زۆر وڵاتی دیکەی ئەوروپیدا، بزووتنەوەی هێلەك زەردەکان لە فەرەنسا، خۆپیشاندانەکانی کرێکارانی فەرەنسا و بەریتانیا و... تاد، ئەمانە سیمای سیاسیی ئەم چەندان ساڵەی ئەو دوو وڵاتە پێکدەهێنن. 

مانگرتن و خۆپیشاندانەکان دژبە سیاسەتی سکهەڵگوشین
ئەو بزووتنەوەیە و ئەو خۆپشاندان و مانگرتنە کرێکارییانە لەبەرامبەر سیاسەتی سكهەڵگوشینی دەوڵەتەکان و گرانی و کەمکردنەوەی کرێ و سەپاندنی هەلومەرجی سەخت بەسەر کرێکاراندا و هەوڵدان بۆ قەدەغەکردنی مانگرتنە کرێکارییەکان لەو دوو وڵاتەدا، هەمووی گۆشەی جۆرواجۆر بوون لە وەستانەوەی چینی کرێکار و جەماوەری زەحمەتكێشی ئەو دوو وڵاتە بەرامبەر بە سیستم و دەسەڵاتی بۆرژوازی وڵاتەکانیان.
لە پەیوەند بە قەیرانی ئابووری و هۆکار و چۆنێتی چارەسەرکردنی، دوو تێڕوانین و دوو ئاراستە لەئاستی کۆمەڵگە سەرمایەدارییەکاندا خۆی نمایشکرد:
 ئەوەندەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوروپا بەگشتی، ئاراستەیەكی راستڕەوی بۆرژوازی سەری بەرزکردەوە، ئەوەی خۆیان پێی دەڵێن راستی توندڕەو، سەرچاوە و هۆکاری قەیرانەکە دەگەڕێنێتەوە بۆ هاتنی بەلێشاوی پەنابەران، هەروەها ئەوان بەهۆکاری بەرزبوونەوەی رادەی بێکاریی و کەمکردنەوەی خزمەتگوزارییە گشتییەکان و گرانبوونی نرخەکان و... هتد-ی دادەنێن. هەروەها هەوڵیان بۆ ئەوەبوو کە خۆیان لەژێر باری یاسا و رێساکانی پەیوەند بە یەکێتیی ئەوروپاوە دەربکێشن و بەرژەوەندییە نەتەوەیی و نیشتمانییەکانی بۆرژوازی لە ئاستی یاسای وڵاتەکانیاندا بچەسپێنن. 
ئەوان دژی سیاسەت و دەسەڵاتی ئەو باڵەی بۆرژوازی بوون کە حکومەتیان لەدەستدابوو،  بە راستی سەنتەر یان چەپی سەنتەر ناوزەد دەکرێن! بێگومان بەشێكیش لە چینی کرێکار و خەڵکی هەژار و زەحمەتکیش کە کاریگەریی ئەم بۆچوون و پڕوپاگەندە سیاسییەیان لەسەر بووە، دەنگیان داوە بەو رەوتە راستڕەو و ناسیۆنالیستانەی بۆرژوازی. 
بەرامبەر بەو بۆچوونەش، تێگەیشتنێکی دیکە هەیە بۆ هۆکاری قەیرانەکە و ئاکامەکانی کە بەشی هوشیاریی چینی کرێکار و رەوت و بزووتنەوە کۆمۆنیستی و کرێکارییە رادیکاڵەکان و سەندیکا کرێکارییەکان خاوەنی ئەو بۆچوونەن، ئەویش ئەوەیە کە سەرچاوەی کێشەکانیان لەنێوچاوانی بۆرژوازی و خاوەن کۆمپانیا و دەسەڵاتەکەیان زانیوە و دەزانن.
 هەربۆیە بە خۆپیشاندان و مانگرتن و خرۆشانی جەماوەری وەڵامی خاوەن کۆمپانیاکان و دەوڵەتەکانیان داوەتەوە، بەڵام ئەم رەوت و تەیفە فراوانە و ئەو جەماوەرەی کە بەڕاستی دەرکی هۆکاری بێمافییەکانی خۆیان کردووە، بەداخەوە، خاوەنی رابەریەکی سیاسیی کۆمۆنیستی رێكخراو و بەهێز نیین، بۆیە لە نەبوونی ئەو رابەرییە رێكخراوە کۆمۆنیستییەدا، بەناچاری دەنگیان داوە بەو هێزانەی کە سەربە باڵی چەپی بۆرژوازین و وەکو وتمان دەیانەوێ دەسەڵاتی بۆرژوازی  نەرمتر و چەوساندنەوەی کرێکاران «عاقڵانەتر!» بێت. دەنا بەبڕوای من، بۆ نموونە، خەڵكی کرێکار و زەحمەتکێشی بەریتانیا، لەبەر چەپبوون و کرێکاریبوون و بەرگریکردنی حزبی کار لە کرێکاران نییە کە دەنگیان پێداوە، بەڵکو تەنها بۆئەوەی لە حزبی پارێزگاران رزگاریان ببێت کە 14 ساڵە ژیانیانی کردووە بە دۆزەخ و سەرمایەدار و خاوەن کۆمپانیاکانیش ساڵ بەساڵ سامانەکانیان وەکو مووشەك بەرەو ئاسمان دەچێت! 

خەسڵەت و جەوهەری ئەو جۆرە لە چەپ
ئەوەندەی دەگەڕێتەوە سەر کاریگەریی دەنگهێنانی ئەو دوو لایەنە چەپەی بۆرژوازی لە هەڵبژاردنەکانی بەریتانیا و فەرەنسادا، لەسەر بزووتنەوەی چەپ لەئاستی دنیادا، من پێموایە کە ئەو دوو هێزە ناتوانن هیچ کاریگەرییەک لەسەر بزووتنەوەی کرێکاری و کۆمۆنیستی دنیا دابنێن، چونکە هەردووکیان هیچ پەیوەندییەکیان بە بەرژەوەندییەکانی چینی کرێکارەوە نییە و نوێنەری سیاسی- حزبیی چینی کرێکار نین. ئەوەندەی دەگەڕێتەوە سەر بزووتنەوەی چەپ بەو تێگەیشتنە بۆرژوازیەشی، دیسانەوە پێموایە کە کاریگەرییەکی ئەوتۆی نابێت، بەحوکمی ئەوەی کە ئەم رەوت و بزووتنەوە چەپانەی باسمان کردن، خەسڵەت و جەوهەری فکر و سیاسەتیان ناسیۆنالیستی و نیشتمانییە و ناتوانن ببنە مۆدێلی بزووتنەوە چەپەکانی دیکەی بۆرژوازی لە ئاستی دنیادا، بەپێچەوانەی ئەو رەوت و بزووتنەوە چەپانەی ساڵەکانی دەیەی 40 تا 60 ەکانی سەدەی پێشوو، سەرباری ئەوەی کە لەجەوهەردا ناسیۆنالیستی و نیشتمانی بوون، بەڵام خەسلەتی دژی ئیمپریالیستی و دژە رژێمی ئەو بزووتنەوانە هاوبەشی لەنێوانیاندا دروستدەکرد و کاریگەرییان لەسەر یەکتری دادەنا و ئیلهامیان لە یەکتری وەردەگرت، بەپێچەوانەی بزووتنەوە کۆمۆنیستی و کرێکاری و جەماوەریەکانیشەوە کە ئیلهام بەیەکتر دەبەخشن و کاریگەری لەسەر یەکتر دادەنێن، وەکو بزووتنەوە کرێکاری و کۆمۆنیستەکانی سەدەی نۆزدە و سەرەتای سەدەی  بیستەم کە خەسڵەتی چینایەتی هاوبەش و ئینتەرناسیۆنالیستیان هەبوو، هەروەها بزووتنەوە جەماوەرییەکانی جیهانی عەرەب لەسەر یەکتری و بگرە لەسەر ئەوروپا و ئەمریکاش کە بەدوای ئەواندا بزووتنەوەی تووڕەیی و داگیرکردن «Indignations and Occupy movements» لە دەیان پایتەختی ئەوروپا و ئەمریکادا سەریان هەڵدا.

*ئەندامی مەکتەبی سیاسیی حزبی کۆمۆنیستی کرێکاریی کوردستان