هێمن عەزیز محەمەد*
یارییە ئۆڵۆمپیەکان زیاترە لە تەنها رووداوێکی وەرزشی؛ بەڵکو بۆنەیەکی کۆمەڵایەتی زەبەلاحە کە وڵاتان و کۆمەڵگەکان لە هەموو جیهانەوە کۆ دەکاتەوە. ئۆڵۆمپیاد فاکتەری سەرەکی تێدا کێبڕکێی وەرزشییە، بەڵام لایەنێکی تری رەنگدانەوەی کارلێکە ئاڵۆزەکانی کۆمەڵایەتی، کەلتوری و سیاسییە. لەم بابەتەدا لە روانگەی کۆمەڵناسانەوە سەیری یارییە ئۆڵۆمپییەکان دەکەین، شیکاری دەکەین کە ئەم یارییانە چۆن کاریگەرییان لەسەر پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان و ناسنامەی نەتەوەیی و دینامیکی جیهانی هەیە.
ئەگەر ئۆلۆمپیاد وەکو رێوڕەسمێکی کۆمەڵایەتی سەیر بکەین ئەوا لە روانگەی (ئیمیل دورکهایم)ەوە، وەکو یەکێک لە پێشەنگەکانی کۆمەڵناسی، پێیوایە کە رێوڕەسمەکان رۆڵێکی سەرەکی دەگێڕن لە بەرەوپێشبردنی هاودەنگی کۆمەڵایەتی. یارییە ئۆڵۆمپیەکان دەتوانرێت بە رێوڕەسمێکی کۆمەڵایەتی جیهانی هەژمار بکرێت، کە خەڵک کۆ دەبنەوە بۆ ئاهەنگگێڕان بە رۆحی کێبڕکێی وەرزشی و کارلێکی کەلتوری. لە رێگەی ئەم رێوڕەسمەوە ناسنامە و سەربەخۆیی بەکۆمەڵ لە نێوان بەشداربووان و بینەراندا بە هەمان شێوە بەهێزتر دەبێت. لەژێر دروشمی «خێزانە وەرزشییەکان» سنوورە نیشتمانییەکان تێدەپەڕێنرێن، کە هەستکردن بە یەکڕیزی و یەکگرتوویی دەکەن.
ئۆڵۆمپیاد و هێزی ئابووری شیکارییەکانی زانایان و لە ناویاندا (کارل مارکس) دەتوانرێت بیرۆکەکانی شرۆڤە بکەین لە ئۆڵۆمپیادا لە رێگەی پەیوەندیی دەسەڵاتی ئابووری و سیاسییەوە تێبگەین. یارییە ئۆڵۆمپییەکان سەکۆیەکە بۆ پێشخستنی وڵاتان لەسەر شانۆی جیهانی، لە کاتێکدا وڵاتان هەوڵدەدەن هێزی ئابووری و گەشەپێدانی خۆیان پیشان بدەن. وەبەرهێنانە گەورەکە لە ژێرخانی وەرزشی و ئاسانکارییەکان رەنگدانەوەی خواستی وڵاتانە بۆ بەرزکردنەوەی پێگەی جیهانی خۆیان، بەڵام ئەم داینامیکییانە دەتوانن بۆشاییە ئابوورییەکانی نێوان وڵاتانی دەوڵەمەند و هەژار گەورەتر بکەن، وڵاتانی دەوڵەمەندتر دەتوانن سەرکەوتنی زیاتر و کاریگەریی فراوانتر بەدەستبهێنن.
لایەنێکی تری ئەم یاریانە عەقڵانییەت و رێکخستنی مۆدێرنە لە روانگەی ماکس ڤیبەر، کۆمەڵناسێکی ئەڵمانی، ئاماژە بە گرنگی عەقڵانییەت لە کۆمەڵگا مۆدێرنەکاندا دەکات. یارییە ئۆڵۆمپیەکان دەتوانرێت بە بەرجەستەکردنی عەقڵانییەتی رێکخراوەیی مۆدێرن هەژمار بکرێت، کە تێیدا رووداوە وەرزشییەکان بە پێی یاسا و رێسای ورد و ئاڵۆز رێکدەخرێن. ئەم رێکخراوە رەنگدانەوەی بەها بیرۆکراتییەکانی وەک دیسیپلین و کاراییە. لەم چوارچێوەیەدا ئۆڵۆمپیاد دەبێتە فەزای نمایشکردنی ئەم بەهایانە، و پێشخستنی دیسیپلین و رێکخستن وەک بەهایەکی هاوبەشی جیهانی.
لایەنێکی تری ئەم رووداوە جیهانییە بابەتی کەلتورە سەرمایەی کەلتوری و هەژموون و سەرمایەی رەمزیە، ئەو بابەتە فەلسەفییە گرنگەکەیە لە بیری (پیێر بۆردیۆ) کۆمەڵناسی فەرەنسی، تیشک دەخاتە سەر چەمکی سەرمایەی کەلتوری، کە ئەو ئامرازەیە کە تاک و دامەزراوەکان دەتوانن پێگەی کۆمەڵایەتی خۆیان بەرز بکەنەوە. لە چوارچێوەی یارییەکانی ئۆڵۆمپیدا وڵاتانی بەشداربوو دەتوانن سەرمایەی رەمزی بەدەستبهێنن کە پێگەی خۆیان لەسەر شانۆی جیهانی بەرزتر بکاتەوە. هەروەها یارییە ئۆڵۆمپیەکان رەنگدانەوەی ململانێی هێما کەلتورییەکانە، بەو پێیەی وڵاتان کێبڕکێ دەکەن بۆ تیشک خستنە سەر شوناسە کەلتورییەکانیان. ئەم کارلێککردنە پەرە بە تێگەیشتنی یەکتر دەدات لە نێوان کەلتورەکاندا، بەڵام رەنگە ببێتە هۆی ململانێ لەسەر باڵادەستی کەلتوری.
دوا جار لای ئەنتۆنی گیدنز جیهانگیری و کارلێکی کەلتوری ئەو بابەتە گرنگەیە کە کۆمەڵناسی بەریتانی گیدنز باسی لێوەدەکات و تیشک دەخاتە سەر کاریگەرییەکانی جیهانگیری لەسەر ژیانی کۆمەڵایەتی. یارییە ئۆڵۆمپیەکان نموونەیەکی زیندووە کە چۆن جیهانگیری کاریگەریی لەسەر ناسنامەی نەتەوەیی و پەیوەندیی نێوان کەلتورەکان هەیە. ئۆڵۆمپیاد وڵاتانی جیهان کۆدەکاتەوە و کارلێکی کەلتوری و لێکتێگەیشتن بەرەوپێش دەبات. لە هەمان کاتدا دەکرێت گرژییەکان سەرهەڵبدەن کە لە جیاوازییە کەلتوری و نەتەوەییەکانەوە سەرهەڵبدەن، کە رەنگدانەوەی ئاڵۆزییەکانی جیهانگیرییە لە چوارچێوەیەکی وەرزشیدا.
لە کۆتایدا یارییە ئۆڵۆمپیەکان رەنگدانەوەی داینامیکی کۆمەڵایەتی ئاڵۆزە کە وەرزش تێدەپەڕێنێت، لە رێگەی بەهێزکردنی ناسنامەی نەتەوەیی و کارلێکی کەلتوری و پەیوەندییە ئابووری و سیاسییەکان لەخۆی دەگرێت. لە روانگە و بیربۆجوونی کۆمەڵناسییەوە دەتوانین لە رەهەندە قووڵەکانی ئەم یاری و بۆنە جیهانییە تێبگەین کە چەنێک کاریگەرییان لەسەر پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان و داینامیکی جیهانی هەیە. دەبێ ئۆڵۆمپیاد وەک هێمای یەکگرتوویی بو کۆمەڵگەکە و لە هەمان کاتدا شانۆیەکی کێبڕکێ و کارلێکی کەلتوریی سەیر بکەین، لە لایەک لایەنە کۆمەڵایەتییەکانی یارییە ئۆڵۆمپیەکانە و تێگەیشتنمان بۆ ئەم رووداوە لەوە زیاتر بێت کە ئەم رووداوە جیهانییە چۆن کاریگەری لەسەر کەلتور و پەیوەندیی و بیرکردنەوە هەیە لە کۆمەڵگەدا.
*ماستەر لە ئەنثرۆپۆلۆجیا
