د. سەمەد ئەحمەد
چنار و سنەوبەرە سەربەرزەكان، پرچی درێژی شۆڕە بییەكان، ئەوەندەی تر جوانییان بە راڕەوە پان و بەرینەكە بەخشی بوو، لە نێوان ئەمانەشدا هەتا چاو بڕی دەكرد گوڵ و گوڵزار بوو، هاژەی چەم و كەفی دەم تاڤگەكان هەر بە جارێ مرۆڤی سەرمەست و دڵخۆش دەكرد، ئەم بەهەشتەی سەرزەوی گوندی (سەعد ئاباد) بوو، كە لە دامێنی باشووری چیای (ئەلبورز) لە تارانی پایتەختی ئێران، كە دواجار كرا بە یەكێك لە كۆشكە هەرە دڵڕفێنەكانی بنەماڵەی پەهلەوی بەگشتی و (حەمەڕەزا شا)، دوایین پاشای وڵاتی فارس بەتایبەتی.
من چەند ساڵێك بەر لە ئێستا، بۆ گەشت و سەیران سەردانی ئەم كۆشكەم كرد. لەوێ لە تەلارەكانی بنەماڵەی پەهلەوی، قاپ و كەوچك و كورسی و مێز و تەنانەت دەستشۆر و مەسینەی زێڕینم بینی، سیسەم و ژووری نووستن و حەمام و مەلەوانگەی (حەمەڕەزا شا) و هەرسێ ژنەكەی (فەوزیە و سورەیا و فەرەح)م بینی. نەخش و نیگاری هونەری دێرینی وڵاتی فارس و زۆر شتی سەیر و سەمەرەی ترم بینی كە (فەرەح دیبا) سێیەم ژنی (حەمەڕەزا شا) لە یاداشتەكانی خۆیدا بەناوی (نهێنییەكانی شا و فەرەح) بە وردیی و بە درێژی باسیان دەكات.
ئەوەی لەو بەهەشتەدا نەمبینی رۆح و جەستەی خانەخوێ، بنەماڵەی پەهلەویی و حەمەڕەزا و ژن و منداڵەكانیان بوو! من بەم دیمەنە فرە دڵخۆش و شاد بووم، لە دڵەوە ئاواتەخواز بووم كە ماڵی هەموو دیكتاتۆرێكی تر وەك ماڵی (حەمەڕەزا شا) نغرۆ بێت و ببێت بە مۆزەخانە و سەیرانگ.
ناوی کتێب: نهێنییەکانی شا و فەرەح
ناوی نووسەر: فەرەح پەهلەوی
وەرگێڕان: مەجید مارابی
نۆبەی چاپ: یەکەم
ناوی چاخانە: خانەی چاپ و پەخشی رێنما
ژمارەی لاپەڕە: 467
دایکی فەرەح
(فەرەح) لە دەسپێكی یادەوەرییەكانیدا، لەهەر كەسێك زیاتر سوپاسی دایكی دەكات كە چۆن بە ساوایی و بە هەتیوی، بەوپەڕی لەخۆبردووییەوە بەخێوی كردووە. ئەوە دەگێڕێتەوە كە دایكی لە دوای مردنی مێردەكەی، لە پێناوی بژێوی ژیاندا، هەر بە گەنجی، بۆئەوەی گێچەڵی پێنەكەن، بەشێوەی (هاوسەرگیری كاتی - سیغە) بۆ ماوەیەك شوو بە كابرایەكی نالەباری دەوڵەمەند بەناوی (رەحیم)ەوە دەكات كە خەڵكی ئازەربایجان دەبێت. ئەمە لەو كاتانەدا دەبێت كە لە دوای دووەم جەنگی جیهانییەوە یەكێتیی سۆڤییەتی جاران، كۆماری ئازەربایجان لە باكووری ئیران دادەمەزرێنێت و لە ئێران دایدەبڕێت، كاتێك كۆمۆنیستەكان لە كۆماری ئازەربایجان باڵادەست دەبن، (رەحم) بۆ خۆشەویستكردنی خۆی لای كۆمۆنیستەكان ناوی خۆی دەكات بە (رەحیمۆف) ! (فەرەح) دەڵێت: (رەحیمۆف) هێندە داوێن پیس بوو، رۆژێك هاتەوە بۆ ماڵ، دایكم لە ماڵ نەبوو، من تەمەنم نۆ ساڵان بوو، (رەحیمۆف) منی خستە سەر كۆشی خۆی، ماچی ناو دەمی كردم، دەستی بە سنگمدا دەخشاند، كاتێك دایكم گەڕایەوە، ئەوەی (رەحیمۆف) پێیكردبووم، بۆمگێڕایەوە، دایكم زۆر گریا و رەحیمۆفی جنێوباران كرد. سەرئەنجام بەم هۆیەوە دایكم لە رەحیمۆف جیا بووەوە.
لە سەردەمی دەسەڵاتداریی (حەمەڕەزا شا)دا، خەڵكی ئێران لە نزمترین ئاستی بژێویدا دەژیان، بەڵام بنەماڵەی پەهلەوی هەرچی خۆشی هەیە لەسەر زەوی بۆخۆیان دابینیان كردبوو، (فەرەح) لە یاداشتەكانیدا دەڵێت: لە ئاهەنگێكدا هێندە زێڕم بە قەدەوە بوو، بە ئاسانی نەمدەتوانی هەنگاو بنێم
شاژن
(فەرەح) هێشتا كچێكی هەرزەكار بووە، دایكی بۆ خوێندن دەینێرێت بۆ فەرەنسا، لە پاریس نیشتەجێ دەبێت و كۆلێژی ئەندازیاری بیناسازی تەواو دەكات. ئەو هێشتا خوێندكار بووە، رۆژێك (حەمەڕەزا شا) سەردانی پاریس دەكات، خوێندكارە ئێرانییەكان دەبەنە پێشوازی شا، لەوێ (حەمەڕەزا شا) چاوی بە (فەرەح) دەكەوێت. سەرئەنجام فەرەح لە كچێكی هەژارەوە دەبێت بە (شاژن)ی وڵات. ئەگەرچی وەك (فەرەح) لە چەندین شوێنی یاداشتەكەیدا دەڵێت: شووكردنی من بە (حەمەڕەزا) خاڵی بوو لە خۆشەویستی، جگە لەوەی جیاوازی تەمەنمان نزیكەی 25 ساڵ بوو، هەروەها منیان بۆ زگوزا دەویست، چونكە (سورەیا) دووەم ژنی (حەمەڕەزا) نەزۆك بوو. بۆیە لەم هاوسەرگیرییەدا زیاتر لە مانگایەك دەچووم بۆ گوێرەكە خستنەوە.. (ل 122).
کۆمەڵێک خاڵی گرنگ
یاداشتەكانی (فەرەح) پڕە لە راز و رووداوی سەیر و سەمەرە، من زۆر بەكورتی چەند خاڵێكیان دەخەمە روو:
1 -(حەمەڕەزا شا) پیاوێكی هەوەسبازی داوێن پیس بووە، بە ئاشكرا و بەبێ شەرم، لە رێگەی دەیان باندی گەوادباشییەوە كە هەر دابەستەی خۆی بوون، رۆژانە كچی هەرزەكاریان بۆ رابواردن و دەستبازی بۆ دەهێنا بۆ كۆشك. هەروەها لە رێگەی (ئەشرەف)ی خوشكی (حەمەڕەزا) وە چەندین ئەستێرەی سینەمایی جیهانیان بۆ دەهێنا، وەك (مارگرێت، سیلڤانۆ، منگانۆ، جینالۆلۆ، بریجیدا، ئەیوون، دۆكارلۆ) و دەیان ئەستێرەی سینەمایی تر.. (ل 166).
2 - سەبارەت بە دەوڵەتداری (حەمەڕەزا شا) كەسانی بێ ئەخلاقی خۆشدەویست، هەمیشە پۆستە گرنگەكانی دەدا بە كەسانی هەرچیوپەرچی و بێ كەرامەت، كەسێكی وەك (هوویەدا) كە 14 ساڵ سەرۆك وەزیران بوو، بە ئاشكرا نێربازی دەكرد.
3 - (حەمەڕەزا شا) هەمیشە جگە لەوەی بە ئاشكرا دەستدرێژی دەكردە سەر كچ و ژنی وەزیر و كاربەدەستەكان، هەروەها هەر بۆ خۆشی و پێكەنین سوكایەتی بە یەكبەیەكیان دەكرد. تەنانەت كەسێكی وەك (نەسیری) كە دە ساڵ لە حەمەڕەزا گەورەتر بوو و ماوەیەك سەرۆك وەزیران بووە و 14 ساڵیش سەرۆكی دەزگای ساواك بووە، كە دەزگایەكی هەوڵگری شا بوو، (حەمەڕەزا شا) لە چەندین ئاهەنگدا، لە كاتی مەستیدا داوای لە (نەسیری) دەكرد كە سەمای بۆ بكات، نەسیریش بە ناچاری دەڕەقسی! (ل 407). (فەرەح) دەڵێت: جارێك ژماردم تەنها لە رۆژێكدا، (280) جار لەلایەن كاربەدەستانەوە دەستم ماچ كرا ! (ل 284).
4 - (حەمەڕەزا شا) نۆكەرێكی گەورەی ئەمریكا و بەریتانیا بوو.
5 - (حەمەڕەزا شا) زۆربەی كاتەكان سەرخۆش و مەست بووە، لە خواردن و خواردنەوەدا زیادەڕۆیی كردووە، حەزی لە كەبابی تاوس و تووتی و رانی بۆق و سوپی مار بووە، دەینارد لە ئەفریقا و هیندستانەوە بۆیان دەهێنا!! (ل 314).
6 - لە سەردەمی دەسەڵاتداری (حەمەڕەزا شا)دا، خەڵكی ئێران لە نزمترین ئاستی بژێویدا دەژیان، بەڵام بنەماڵەی پەهلەوی هەرچی خۆشی هەیە لەسەر زەوی بۆخۆیان دابینیان كردبوو. (فەرەح) لە یاداشتەكانیدا دەڵێت: لە ئاهەنگێكدا هێندە زێڕم بە قەدەوە بوو، بە ئاسانی نەمدەتوانی هەنگاو بنێم!
7 - (حەمەڕەزا شا) ئەگەرچی جگە لە دیكتاتۆرێكی ملهوڕ زیاتر هیچی تر نەبوو، بەڵام خۆی بە كەسێكی پێشكەوتووخواز دادەیە قەڵەم، بە ئاشكرا سوكایەتی بە ئایین و شوێنكەوتووەكانی دەكرد. كە دواجا هەر ئەو توندڕەوییە، وەك پەرچەكردارێك مەلا شیعەكان و خەڵكی ئازادییخوازی ئێران شۆڕشیان لە دژی هەڵگیرساند..
ئەمانەو سەدان ئەوەندە رووداوی سەیرو سەمەرەی تر لە یادەورییەكانی (فەرەح)دا خراونەتەڕوو. ئەم كتێبە لە لایەن كاك (مەجید مارابی) یەوە كراوە بەكوردی، یەكێكە لە بڵاوكراوەكانی خانەی چاپ و پەخشی رێنما، (467) لاپەڕەیە.
سەرنج و تێبینی
ئەوەی جێگەی گلەییە ئەوەیە كە ئەم كتێبە گرنگە پڕە لە هەڵەی چاپ، هەروەها نەشارەزاییانە تایپ كراوە، گومانیشم نییە كە لە دوای چاپكردنی هەڵەبڕی نەكراوە. من چەند نموونەیەك لەو هەڵانە دەخەمەڕوو:
لە لاپەڕە (157) دا وشەی (هەروەها) ئاوها نووسراوە (هە روەها)، لە لاپەڕە (419)دا رستەی (بەر لەچاپكردنی) ئاوها نووسراوە (بە رلە چاپ كرد نی).. سەدان هەڵەی تری لەمجۆرە لەم كتێبەدا بەرچاو دەكەون.. بەداخەوە هەر ئەم خانەیە كتێبی (موقەدیمە) ی (ئیبن خەلدون) و چەندین كتێبی تری هەر ئاواها پڕ لە هەڵە چاپكردووە.
