ئا:جێگر خدر ، كوردسات نیوز
ئەندامێكی سەركردایەتیی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان رایدەگەیەنێت: لە كوێدا شكستێك هەبێت، حكومەت و سەرۆكی كابینەكەی لێی بەرپرسە، دەشڵێت: «ناشەفافی داهاتی نەوت، هۆكارە بۆ دواكەوتنی دابەشكردنی مووچەی فەرمانبەران و وەستاندنی پڕۆژەكان».
هاوكات، ئەندامێكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لە فراكسیۆنی یەكێتی رایدەگەیەنێت: هەموو خەڵكی كوردستان دەزانێت كاتێك نرخی نەوت لەوەی ئێستا زۆر كەمتر بوو، پارە هەبوو بۆ مووچە، بەڵام دەپرسن ئێستا كە نرخەكەی نزیكەی 100 دۆلارە، بۆچی پارە نامێنێتەوە؟
دەبوو باشتر و زووتر مووچە دابەشبكرایە
د.عیزەت سابیر، ئەندامی سەركردایەتیی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و پسپۆڕی ئابووری، لە لێدوانێكیدا بۆ كوردستانی نوێ وتی: «ئەگەر بڕیارە حكومەتی هەرێم یەك حكومەت بێت، ئەوە لە كوێدا شكستێك هەبێت، ئەو لێی بەرپرسیارە، ئەگەر هەرێمی كوردستانیش یەك سەرۆكایەتیی هەیە، ئەوە لەهەر جێگەیەكی هەرێمەكە كەموكوڕییەك هەبێت، سەرۆكی هەرێم لێی بەرپرسیارە».
راشیگەیاند: ئاشكرایە دابەشنەكردنی مووچە لە وادەی خۆیدا، بۆ ناشەفافی لە داهاتی نەوتدا دەگەڕێتەوە، بەڵام بۆ شاردنەوەی ئەو راستییە بە مەرامێكی سیاسی دەیانەوێت ئەو شكستە بە تۆمەتباركردنی داهاتی پارێزگایەك بشارنەوە، لەكاتێكدا داهات چۆن لە پارێزگاكانی دهۆك و هەولێر كۆدەكرێتەوە، بەو شێوەیەش لە سنووری پارێزگای سلێمانی كۆدەكرێتەوە.
دەشڵێت: «كاتێك دابەشكردنی مووچە دوادەكەوێت، تۆمەتی ئەوە دەبەخشرێتەوە كە لە سلێمانی داهات نییە، ئەمە دوورە لە راستییەوە».
بەوتەی د.عیزەت سابیر، دەبوو ئەم مانگە بەراورد بە مانگەكانی رابردوو، باشتر و زووتر مووچە دابەشبكرایە، لەبەرئەوەی نرخی نەوت بەشێوەیەكی بەرچاو بەرزبۆتەوە، بەڵام تا ئێستا بەشێكی زۆری فەرمانبەران و مووچەخۆران مووچەی مانگی (2)یان وەرنەگرتووە، كە ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ شەفاف نەبوونی داهاتی نەوت و پڕۆسەی نەوت بەشێوەیەكی گشتی.
خەتاكە سیاسەتی خراپ و هەڵەی سەپاندنی باجە
ئەو پسپۆڕە ئابوورییە نموونە دەهێنێتەوە و ئاشكرای دەكات: چەندین بەڵگە هەیە كە كۆمپانیایەك لە سلێمانی كار دەكات و لە بانكی سلێمانی پارە وەردەگرێت، بەڵام لە هەولێر باج دەدات، ئامانجی كۆمپانیاكەش روونە و دەیەوێت خۆی بخاتە پێشەوە و دەستخۆشی لێبكرێت، بۆیە هیچ راستییەكی تێدا نییە، پارە و داهاتی حكومەت لە هەموو شارێك وەك یەك كۆدەكرێتەوە.
د.عیزەت سابیر روونیدەكاتەوە: (40 %)ی داهاتی نەوت بۆ خەڵك دەمێنێتەوە، ئەمە قسەی سەرۆكی حكومەت خۆیەتی، (60 %)ی بۆ ئەملاو ئەولا دەڕوات، لەو (60 %)ە ئەگەر تەنیا (20 %)ی چاك بكەن، ئەوا كێشەی مووچە چارەسەر دەكرێت.
ئاشكراشیكرد: (85 %)ی كۆی داهاتی هەرێم بریتییە لە نەوت، بۆیە هەر كێشەیەك لە دابەشكردنی مووچەدا هەبێت، ئەوە هۆكار و هەڵەكە لە پڕۆسەی فرۆشتن و هێنانەوەی پارەی نەوتدایە نەك داهاتی پارێزگایەك، كاتێكیش نرخی شمەك لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستاندا بەرز دەبێتەوە، ئەوە خەتاكە سیاسەتی خراپ و هەڵەی سەپاندنی باجە.
(70 %)ی چۆتە گیرفانی كۆمپانیاكانەوە
وتیشی: «لە ساڵی 2019دا، (85 %)ی كۆی داهاتی نەوتی عیراق بۆ هاووڵاتیان بووە و چۆتە خزمەتی گشتییەوە، بەڵام داهاتی هەمان ساڵی نەوت لە هەرێمی كوردستان، تەنیا (30 %)ی بۆ خزمەتی هاووڵاتیان خەرجكراوە و (70 %)ی چۆتە گیرفانی كۆمپانیاكانەوە، ئەمەش وایكردووە ژیانی هاووڵاتیان و مووچەخۆران و كاسبكاران قورستر بكات».
راشیگەیاند: ئەگەر حكومەتی هەرێم بیەوێت مووچە لەكاتی خۆیدا دابەشبكات و هەموو ئەو پڕۆژانەی كە كاركردن تیایاندا وەستێنراوە بخرێنەوەگەڕ، سەرپەرشتی بازاڕ بكرێت و خۆشگوزەرانی بۆ خەڵك دابین بكرێت، ئەوە پێویستە چاكسازیی لە پڕۆسەی نەوتدا بكرێت.
لەبارەی ئەو چاكسازییانەوە، د.عیزەت سابیر نموونە دەهێنێتەوە و دەڵێ: «دوو لیوا مانگانە مووچەیان پێدەدرێت و پێیان دەوترێت لیواكانی نەوت و غاز، لەهەمان كاتدا مانگانە بە دەیان ملیۆن دۆلار خەرج دەكرێت بۆ كۆمپانیاكانی پاراستنی كێڵگە نەوتییەكان «سكیوریتی»، ئەگەر ئەو پارەیەی بۆ ئەو كۆمپانیانە خەرج دەكرێت ببڕدرێت، داهاتێكی زۆر بۆ خەزێنەی حكومەت دەگەڕێتەوە. ئەمە جگە لەوەی حكومەتی هەرێم (60 %)ی بۆری نەوتی كوردستانی فرۆشتووە تەنیا بۆ دانەوەی قەرزی دانەغاز، لەكاتێكدا تەنیا لە مانگی شوباتدا ئەو كۆمپانیا روسییەی كە بۆرییەكەی بە كرێ گرتووە، بڕی 60 ملیۆن دۆلاری لە حكومەتی هەرێم وەرگرتووە. هەموو داهاتی ناوخۆی سنووری پارێزگاكانی سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارە سەربەخۆكان ناكاتە ئەو 60 ملیۆن دۆلارەی كە بە هەدەر دەچێت.
لە بارەی بڕیارەكانی ئەمدوایەی دادگای فیدراڵییەوە سەبارەت بە نەوت و غازی هەرێم، ئەو ئەندامەی سەركردایەتیی یەكێتی روونیكردەوە: داهاتووی هەرێمی كوردستان بریتییە لە غازی سروشتی نەك نەوت، بەڵام ئەو كارە ئاسان نییە و یەكێك لە بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی ئەو غازەیە كە بەنیاز بوون گرێبەستی لەسەر بكەن و هەناردەی دەرەوەی بكەن، بۆیە دەبێت حكومەتی هەرێم لەگەڵ عیراقدا رێكبكەوێت نەك لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ.
ئاماژەی بەوەشكرد: هەموو دەوڵەت و هەرێم و حكومەتێك شمەكێك هەناردەی دەرەوە دەكات كە لە پێداویستی ناوخۆی وڵاتەكەی زیاد دەبێت، بەڵام ماوەیەك پێش ئێستا هاووڵاتیانی هەرێم بەهۆی نەبوونی غازەوە چەندین سەعات لەسەرەی غازدا دەوەستان، بۆیە دەبێت حكومەتی هەرێم بە هۆشیارییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەم دۆخەدا بكات.
وتیشی: «باشترین رێگە لە بەردەم هەرێمی كوردستان، گفتوگۆكردنە لەگەڵ حكومەتی عیراق، بۆئەوەی لەسەر ئەو كێشانەی لە نێوانیاندا هەیە، رێكبكەون و دۆخی خەڵكی هەرێم لەوە زیاتر خراپ نەبێت».
بەبێ پارەكەی بەغداش، دەتوانرێت مووچە بدرێت
لای خۆیەوە، د. نەرمین مەعروف ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لە فراكسیۆنی یەكێتی، بە كوردستانی نوێ-ی راگەیاند: حكومەتی هەرێم رایگەیاندووە كە بۆ پێدانی مووچە پێویستی بە بڕی 900 ملیار دینارە، بەڵام هۆی پێنەدانی مووچە بۆ نەناردنی 200 ملیار دینارەكەی بەغدا دەگەڕێنێتەوە، لەكاتێكدا بڕی 700 ملیار دینارەكەی دیكەی دیار نییە و سەرقاڵی پاساو هێنانەوەیە، ئەمەی كردووە بە سیاسەتی خۆی، تا بە بەغدا بڵێت پارە نانێرێت و بە سلێمانی بڵێ داهات ناگەڕێنێتەوە، لەكاتێكدا بانكی ناوەندیی هەرێم/ سلێمانی بە ژمارە و وردەكارییەوە وەڵامی ئەو تۆمەتانەی داوەتەوە.
وتیشی: «با لای خەڵكی كوردستان روون بێت، ئەگەر سەرۆكی حكومەت مەبەستی پێدانی مووچە بێت، ئەوا جگە لە 200 ملیارەكەی بەغدا، جیاوازی نرخی دۆلار بە دینار و بەرزبوونەوەی نرخی نەوت، ئەو بۆشاییەی بۆ پڕ دەكردەوە كە پێویستیی بە ناردنی پارەكەی بەغدا نەبێت، ئەگەر نەوت بە 10 دۆلار و بە 20 دۆلاریش كەمتر بفرۆشرێت، بڕی 100 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك دەمێنێتەوە، ئەو بڕە ئەگەر ئامانج لێی پێدانی مووچە بێت، بە زیادەوە دەمێنێتەوە».
ئاماژەی بەوەشدا: هەموو خەڵكی كوردستان دەزانێت كاتێك نرخی نەوت لەوەی ئێستا زۆر كەمتر بوو، پارە هەبوو بۆ مووچە، بەڵام دەپرسن ئێستا كە نرخەكەی نزیكەی 100 دۆلارە، بۆچی پارە نامێنێتەوە؟
