مامۆستا محەمەد وەستا بەکر و فەرهادی راگەیاندن

دوو نۆبەرەی شەهید لە سکرتارییەت و راگەیاندن

رەهبەر سەید برایم

ئاسۆی ئومێد
پاش هەرەس (ی.ن.ک) دامەزرا لە کافتریای توڵەی توڵەی  دیمەشق، تێکۆشەرانی کورد بەرەو ئاسۆی ئومێد هەنگاویان نا بەوپەڕی باوەڕ و عەشق، لەو سەرو وەختەی یەکێتیان دامەزراند، عەرشی بەعسیان لە بەغدا لەرزاند، وەکو رێکخراوێکی فیدراڵی، بەڕابەرایەتی مام جەلالی، بۆ پڕکردنەوەی بۆشایی سیاسی بوو لە کوردستان، دژ بە خۆ بەدەستەوەدان بوو دەستەوەستان نەوەستان، دەستەی دامەزرێنەران، تروسکەی هیوای بەزێنەران، یەکێتی وەک نیمچە بەرەیەک بەفرە بۆچوونی جیاواز، ئەزموونێکی تازە بوو لە ئایدۆلۆژیا و بیرۆکە و پێکهاتە و رێباز، درێژە پێدەری هیچ لایەنێکی پێشوو نەبوو، تازە و جیاواز بوو بۆ پاداشت و پشوو نەبوو، زوو بایەخیان دا بە راگەیاندن، بە تێگەیاندن و پێگەیاندن، پۆل پۆل، بە شەپۆڵ، خەمی کوردستانیان گرتە کۆڵ، دەستیان کرد بە خۆ سازدان و ڕاهێنان و مەشق، لەناوچەی جەزیرە و دێرک و شام و دیمەشق، سەرەتا دەیانویست وا بکەونە کار و بن بار، وەک گرووپی پڕوپاگەندەی چەکدار، گوڵبانگ و جاڕی شۆڕشی نوێ بدەن، لە خاکی راگوێزراو وشاخ و بەندەن، بەمەبەستی چۆنایەتی، نەک چەندایەتی، سەنگەرە رووخاوەکان ئاوەدان بکەنەوە، لوولەی تفەنگە خواربووەکان بەرەو خۆرببەنەوە، باوەڕ و مەحاڵ کە کۆنابنەوە بەڵام پێکەوە کۆکرانەوە، شۆڕشی نوێ هەڵگیرسا و لە هەرەسەوە بۆ هەستانەوە،  لە یەکەم مەفرەزەی بادینان، بە ناهەق تەفروتونا کران، خۆ بە خۆ، شەڕی ناوخۆ، شەهیدکران بە فەرماندەیی نەقیبی ئەندازیار شەهید ئیبراهیم عەزۆ، فوئادی مەلا موسلیم یەک لەو شەهیدانە بوو، یەکەم شەهیدی کۆیی لە شۆڕشی نوێ قارەمانی ئەو مەیدانە بوو، دوایی هەڵۆکان لە دوندی قەندیل گیرسانەوە، بۆ بەرخۆدان و شۆڕش هەستانەوە. 

گەڕەکی بەفری قەندی 
 لە شۆڕشی نوێ لە شاخ و سەنگەری پێشمەرگە دەیان نەبەردی و داستان، دەبێتە راستی هەرچەند (گوڵ لەسەر بەردی رەق ناڕوێ) بەڵام لە خاکی بە پیت دەبێتە گوڵستان، تێگەشتن بە زمان نیە بە هەستە، هێما و وتەیە زمانی جەستە، رایەڵەی ڕێکخستن و گیانی شۆڕشگێڕانە بەهێز بوو لە کۆیە، بۆیە خەڵکی چاک و پاک رێکخرابوون بەو هۆیە، مامۆستا محەمەد وەستا بەکر، دڵسۆزی کوردبوو بە ماک و فکر،لە خێزانێکی کۆیی و کۆمەنیست و وەستا کار، لێوڕێژ لە ڕەوشت و خۆشەویست و پڕ ئاکار، لە ساڵی 1952 لە گەڕەکی بەفری قەندی شاری کۆیە دێتە ژیان روو لە زەمانە دەکا، زەینەب خانی کچە کورد، ئەو باسی ئەو گەڕەکە جوانە دەکا، کە کۆیە بە (شاری مەعریفەت) نیشانە دەکا:
هەوای خۆشی بەفری قەندی هەستی دڵان شانە دەکا
بۆنی گوڵان دێنی و دەبا بولبولان دێوانە دەکا
مەگەر بەهەشتی خوا وا بێ لەو نەسیمە سەحەرییەدا
رۆحی هەنار ئامادە بێ شەراب لە پەیمانە دەکا
گەڵا لەسەر درەختەوە بە لەنجە ولار و سەماوە
قومری بە دڵ بچریکێنی و شەرحی ئەو گریانە دەکا
وەکو باغی ئیرەم وایە سروشتی رازاوەی کۆیە
لەوەتی کوردستان هەیە کۆیە ئەم بەیانە دەکا
قەڵەم زادەی کۆیە زۆرن بە بیر و فکر و هۆشەوە
کۆیە هەروا بوە و وادەبێ، فەخری ئەم سامانە دەکا
چ شارێ لەم کوردستانە ساحێب فکری منەوەرە
کۆیەیە فکری ئازادی پەخشان و پەخشانە دەکا
(زەینەب) حەقتە گەر بنازی بڵێی کۆیی و کۆیی زادەم
کۆیە شاری مەعریفەتە و تەئریخ ئەم بەیانە دەکا

1938 ئێنێ
مامۆستا محەمەدی وەستا بەکر مامۆستا بوو لە گوندی (ئێنێ)، گوندێکی دڵگیرە لە چۆمان بەهەشتی سەرزەمین دەهێنێ، بە شاخ و باخ و مێرگ و کانی و دیمەن و دەشتی، بە شنەی شێبا و ژینگە پاکی بای وەشتی، (ئێنێ) کەوتۆتە باوەشی کێوی کودۆ و گردی مەندیل، (ئاوە پڕژە) کە دەپڕژێ لە پشت قەندیل، کەفی وەک زیوین، مزرۆکە و شیرین، تەزی و سازگار، نەخشی کردگار، سینگوڕە و گۆڕەشان و تاتەشین و مێرگی درێژان، پڕ لە نێرگزی شەهلا و گژو گیا و گوڵی سروشتی هەر لە بەیبوون و بارێزە و بیزاو و کەما و بێژان، قەلاتی قەرەدی و مەخمەر و وار شێخان و گەرووی شێخی و پڕۆ شینی، هێندە خۆش، دەبێ (جەننەت نەبێژن) چونکە ئەوێ بەهەشتە لەسەر زەمینی.
جەننەتی من خاکی کوردە غەیری ئەو خاکم نیە
دیدە تاریکە بە بێ ئەو نووری روناکم نیە

حەزرەتی حاجی قادری کۆیی لەوێ خوێندوویەتی، بۆ جوانی ئەو جێیە دڵڕفێنە فەرموویەتی: 
لەبەر پێم دڕک و دار و شاخ و باری
وەکو (مەخمەر) بوو نەرمی یا نەقاری
کە چووینە (سینگوورە) سینەم گڕی بەست
وەکو (قەندیل)ی سەرگەردان وەکوو مەست

چکاوە (ئاوی پڕژە) و (گۆڵە شینی)
نەماوە هەر کۆتر تا شەهێنی
گەرووی شێخی لە لوقمەی کۆچ و باران
موعەڕڕایە میسالی ڕۆزەداران

مامۆستا (محەمەد) لە گوندی (ئێنێ) کە جوانی جیهانی گرتۆتە باوەش، بە هۆی سەرکردە د.خالید سەعید هاتە ڕێکخستن بە نازناوی (هیوا 76)، ساڵی 1976 بە هیواوە، بە نیاز پاکی کوردایەتی بە بڕواوە، لەوساوە لە کوورە و پوورەی هەنگ، هاتۆتە جۆش و پێکهێنانی شانە بە نهێنی و بێدەنگ، بە ویستێکی پۆڵاین و پتەو، لەو ڕۆژگارە دژوارە کەم پڕتەو، ئەوێ رۆژێ ئەوەی بە گژ بەعس دادەچوو، ملی بە چەقۆ دەسوو، ئەو بە ئومێد و گوڵسوو، ڕووناکی کە لەناو دڵان بێ رێگا دەدۆزێتەوە، بۆشایییەک لە رۆح بێ بە چاوەڕوانی پڕ دەکرێتەوە، لە نێوان رۆح و دڵ تروسکایەک دەگەشێتەوە.

رێکخستنی نهێنی
مامۆستا محەمەد  هیوا (76) بووە، پۆلووی سەرکڵ، لە ناخی دڵ، دەکوڵا بە کوڵ، بڵاوکراوە و رێکخستنەکانیان لە بن کارتۆنی هێلانە کۆترە دەشاردەوە لەناو ماڵدا، گەر دژمن لێی بگەڕابا و بیپشکنینبا ئەوێی نەدەهات بە خەیاڵدا، ئاشکرانە دەبوو، بیری بۆی نەدەچوو، دەرگای رێکخستنی نهێنی لێی درابوو قوفڵ، کلیلەکەی حەشاردرابوو لە ناو مێشک و دڵ، بەڵام لە شەقبوونی (ی.ن.ک) جیابوونەوەی بزوتنەوەی سۆسیالیستی کوردستان، لە نەورۆزی ساڵی 1979، لێکترازان روویدا لە ناوخۆ، لە ئەنجامی کەرتبوون  رێکخستنەکان پەرتبوون، بزووتنەوە وکۆمیتەی ئامادەکردن پەڕینەوە بۆ گۆڕەشێر، بە تایبەتی هێزەکانی خۆشناوەتی و دەشتی هەولێر، کەمینەیەک لە بزووتنەوە لەناو یەکێتی مانەوە، بۆ هەوێن و بوژانەوە و هەستانەوە، لە 8/8/1979، کۆنگرەیان گرێ دا بوون بە حیسک و حیزبێکی سەربەخۆ، مامۆستا محەمەدی وەستا بەکر قوتاربوو نەکەوتە چنگی بەعس، هاتە شاخ و بووە پێشمەرگە بەبێ ترس، وەک هەڵۆیەکی بەرزە فڕ دای لە شەقەی باڵ، فڕییە بنی باڵی مام جەلال، پێشمەرگایەتی لەو سەردەمە جوامێری و مەردایەتی بوو، لە خۆ بووردوویی و گیانبازی و ترۆپکی کوردایەتی بوو، مامۆستا محەمەد وانەی کوردایەتی دەگووتەوە لە ئێنێ و کفرەدۆڵ، مووچەی باشی هەبوو هاتە چیا و چۆڵ و بەرد و تاوێر و دۆڵ و زەندۆڵ، بەجێهێشت ژیانێکی ئارام و ژنێکی نازدار، لەگەڵ دوو کوڕی پێنەگەیشتوو بە ناوی (لادێ و جوتیار)، شۆڕش بێ دەرامەت، پڕ کەرامەت، بێ داهات، ئەو کات، گاڵتە نەبوو پێشمەرگایەتی و خەبات، بە کارەسات و ڕێی هات و نەهات، رۆڵەی کورد بەرخ بوون لەبەر دەم گەلە گورگ، لە شاخ و شار و دەشت و دەر و هەڵەت و کەند و زورگ.

سکرتارییەتی مام جەلال
بۆ یەکەمین جار لە بناری مامەندە لە سەر سنوور و مەزرا، بە فەرمی سکرتارییەتی مام جەلال لە 1/11/1979 دامەزرا، سکرتاریەت چ سکرتاریەت لە هەواری (توژەڵە و خڕی ناوزەنگ) بە هاوینان لە بن چادر و بن دار گوێز، زستانان خانووی قوڕ و نزم و ئاوەژێ و تەنگ، بە دارە رێی خوار و خێچ و بەرد هەڵچنراو، راخەری شڕ و تەنک بە موشەما داپۆشراو. 
خانووی مام جەلال و هیرۆخان بە هەمان شێوە، لە دۆڵی ئەحزاب شۆڕشی نوێ دەچوو بەڕێوە، جێگا و رێگا لە ئەشکەوت و خانووی چاخی بەردین دەچوو، سیمای شارستانیەت و بیناسازی هەر تێدانەبوو، مامۆستا محەمەد وەستا بەکر، لەکن مام جەلال بووە رازگر، کاروباریان بە جوانی و رێز رادەپەڕاند، بە نانە رەق بە خۆبەخشی رۆژگاری دژواریان تێی دەپەڕاند، مامۆستا محەمەدی وەستا بەکر، لە راز و سکاڵا و دەردە دڵ وەرگر، گەوهەری شاخ و جەوهەری شار بوو، وەک تیشکی هەتاو دیار و مانگی تریفەدار بوو، خاکی بوو وەک خاک،  بە زگماک شیر پاک، کار پاک، بە بیر و ژیر و بە تەگبیر و کارا و کاکڵ، گوێگر گوێ دەگرت لە ترپەی دڵ، پڕ بوو لە وتەی نەگووتراو، لە نهێنی مام جەلال و نەبیستراو، گوڵێکی سروشتی بوو لەسەر سنوور، لەناو دڵان بوو لە نزیک و دوور، تا لێی نزیک ببای جوانتر دەبوو، دڵی لە دەریای فراوان دەچوو.

بەهای پێشمەرگە 
پێشمەرگایەتی مووچە و پاداشتی نەبوو بەس سەر بەرزی بوو بەقەد قەندیل، نە کێڵگە و زەوی و ڤێلا و کۆشک و تەلار نە ئۆتۆمبێلی دواین مۆدێل، زۆر لە پێشمەرگەکان، لە شار ژیانیان دابین کرابوو بە پۆشتە و پەرداخ، کە چەکی شەڕەفی هەڵدەگرت لە سەنگەری بەرگری لە شاخ،  کەس و کاری دەگیران و تاڵان دەکران، کارەبایان لێ دەبڕین و بە دەردێ دەبران، تێکۆشەرانی شاخ، بە گوڕتر و سوڕتر لە ناخ، لە بیر و باوەڕ رژد و پێداگر، ورە بەرز و بێ منەت و خۆڕاگڕ، درێژەیان بە خەبات و پێشمەرگایەتی دەدا، بێ خۆ بە دەستدان و سازش و سەودا، روویان لە ئاسۆی گەش بۆ دوورمەودا،  لە شۆڕش سێ داڵ، لە وتەی مام جەلال، ببووە هێما و بنەما و ماک، دەست و دەم و داوێن پاک، هەموو کەس وەرنەدەگیرا لە ریزەکانی پێشمەرگە، دەبوو لە رێکخستن بایان ناسیاو یان دەستەبەری هەبا پاک با بە بەڵگە، شۆڕشی نوێ دەشوبهێندرا بە جۆخینی شەڕەف، پێشمەرگە بەهای هەبوو وەکو لیرەی عوسمانلی و سەدەف، خەبات و کوردایەتی جوانی و پیرۆزی تێدابوو،خەڵکی خەباتگێر خۆبەخش و لەخۆبرد و گیانفیدایی بوو، هەموو خۆشی دونیایان چەکێکی موزەڵی و مەخزەنێکی 75 و تاقمێکی پلاسکۆ بوو، قەمسەڵەیەکی ئەمریکی  و رادیۆیەکی شڕ و تەزبیح و پێڵاوی ئەدیداس و شەوڕۆ بوو، سەرکردە و فەرماندە و پێشمەرگە هێندە بە جیاوازی نەبوون، لە شەڕ و سەنگەر و دابەشکردنی ماڵان  چی خوا بێ دابان پێ رازی دەبوون، شۆڕش لەسەر ورگی رەش و رووتی لادێ دەژیا، لە باوەشێکی ئارام و ئەمین لە دامێنی چیا و کەژیا، هەستی ماڵە پێشمەرگە و شەهید ویژدانی مێژوو دەزانێ، چ ئازار و زامێک بوو چ ژیانێک بوو لە خورپە و ژانێ، لە هەر شەڕ و روداوێکی شاخ و سەنگەری شەڕەف، دڵی کەس و کاری پێشمەرگە لێی دەدا وەک دەف، چرکەی تەمەن، لەعلی یەمەن، موشکین سەمەن، خۆش و جوانی گەنجی فرمێسک و خوێن و رەنج لە شاخ و شۆڕش رۆیی، لە پێناوی کوردایەتی و ئازادی و سەرفرازی و سەربەخۆیی.

 یەکەمین شەهیدی سکرتاریەت 
بنکە و بارەگای سەرکردایەتی (ی.ن.ک) بە هاوینان فێنک و خۆش هەوای پاکژی کوێستان، بە زستانان سەخت و بەر رەنووە بەفر و باگر، جگە لەوەش لەژێر هەڕەشە و بۆردومان و تۆپ و ئاگر، لە رۆژمێژووی 9/7/1980، رژێمی بەعس بەهێز و لە خۆبایی بوو هێشتا، فڕۆکە مەرگ هێنەرەکانی کردیان بۆردومان لە زەڵێ و تۆژەڵە، خوێن و خۆڵ و شاخ و درەخت و جەستەیان کرد بە تێکەڵە، شەڕ و شۆڕش (ئاش)ە، لە نێوان دوو بەرداشە، بە خوێن دەگەڕێ، دەهاڕێ دار و بەرد و لاشە، مامۆستا محەمەد وەستا بەکر  و فەرهادی راگەیاندن  شەهیدکران، بە جلوبەرگی خوێناویەوە لە بن دار گوێزیک نێژران، مامۆستا محەمەد وەستا بەکر، بووە گوڵاڵە سوورەی ناوشەختە و بەفر، شەڕەفی یەکەمین شەهیدی سکرتارییەتی پێ بڕا، بووە ژیلەمۆ لە ناو ئاگردانی پڕگڕا، شەهید بوو بە تەمەنی 28 ساڵی، ماڵ و منداڵی، کەوتنە مەینەت و تاڵی، دوو کوڕ بوو درەختی بەختی، ژیان بە بەدبەختی و سەختی، (لادێ و جوتیار)، بێ باب گرفتار، گەورەبوون بێ سۆز و ناز، کوورەی دەروونیان لە راز و نیاز.

راوەستاوەکان لەڕاستەوە:محەمەد وەستا بەکر، لالۆ رەحمانی پێنجوێنی، حاکم پێشڕەو، مامۆستا کەمال عەبدولکەریم 
 دانیشتووەکان لەڕاستەوە: رەهبەری سەید برایم، دڵشادی مام رازا، نەناسراو، جەودەت مەجید سولماسی- ناسراوە بە هیوا رەش- زەڵێ 1980

یەکەمین شەهیدی راگەیاندن

یەکەم شەهیدی راگەیاندن (شەهید فەرهاد)ە بورهان شێخ مستەفا، سەر کاروانچی شەهیدانی راگەیاندنی (ی.ن.ک)ە وەک وەفا، شەهید فەرهاد، لە بێخ و بونیاد، لە شێخانی قەرەداغ، لەو ئاگردان و وچاغ، لە بنەماڵەیەکی گەورە و گەوهەر، شێخی مردۆخی و ئاین پەروەر، ساڵی 1954، دای لە زیقە و هەوار، لە گەڕەکی سەرشەقام شاری سلێمانی، (بورهان) بوو ناو و نیشانی، لە خێزانێکی ئاگادار، جۆشدراو و فیداکار، لە بەغدا دەرچووی زانکۆ ئاداب بوو بەشی عەرەبی، شارەزا بوو لە زمان و بواری هونەر و رۆژنامەوانی و ئەدەبی، لە رێکخستنی کۆمەڵە بوو بە باوەڕ و بەڵگە، ساڵی 1979 دەبێتە پێشمەرگە، لە راگەیاندنی (ی.ن.ک) داندرا، کاری رۆژنامەوانی پێسپێدرا، کەوتە کار و چالاکی نواندن، دەناسرا بە  فەرهادی راگەیاندن، لە ساڵی 1980 بە بۆنەی یادی یەکێتی لە یەکی شەش رۆڵی شەهیدی بینی نواندنێک کرا پێشکەش، شەهیدبوونی بەراست، مردنی خۆی نەدەخواست، رەبەن تەمەن 26 ساڵ، خەون و خەیاڵی کەوتە چاڵ، لاشەی بەبۆمبا و ساچمە، کرابوو پارچە پارچە، جەستە هەلا هەلا هەر تیلمە گۆشتەی لە لایەک کۆکرایەوە، بێ کفن و شوشتن نێژرا رۆح و ناوی مایەوە، بەرگری دلێرانە و شەڕی ئاسمان کرا، دوو شەهید و هەشت بریندار درا، گوێزەلان و هەنگەڵانی توژەڵە و جەنەڕاڵ بەفر و زەنگی خڕێ ناوزەنگ و شێنێ نەشێواو و بڵندی مامەندە، سەلماندی پێشمەرگە ناڕوخێ و ڕەگ قوول و رۆح شیرین ورەبەرز و بە خاک و گوڵی سەربەستی پاپەندە، مێژوو ئەزموونە، لە بەرچاو روونە، خەبات و خاک خەمی پیرۆز بوو، ئەرکی خەڵکی مەرد و دڵسۆز بوو، ئەو دوو شەهیدە، مێژوو شاهیدە، نۆبەرەی شەهیدانن، لە دەروون و ویژدانن.
بەر یادن، گیان شادن، خوێنی شەهید بۆ ئاوەدانی درەختی ئازادی و رزگارییە، شەهید بروسکەی هەورێکە کە بارانی مروارییە.

سەرچاوەکان:
1- لە کەناری دانوبەوە بۆ خڕێ ناوزەنگ- نەوشێروان مستەفا
2- دیوانی زەینەب خان (کچەکورد)-(1900-1963)- عەبدوڵڵا زەنگەنە
3- دیوانی شێخ ئەنوەری بەرزنجی- ئامادەکردن و پێداچوونەوەی شێخ سەربەست بەرزەنجی

بەرچاوەروونی:
*لەعلی یەمەن: بەردێکی ئاڵی گرانبەهادارە.
*موشکین: عەنبەر- بۆنی میسک.
*سەمەن: گوڵێکی بۆنخۆش.
*گوڵسوو: گزنگ، شەبەقی بەیان.
*گوڵبانگ: بانگ و خوێندنی جوان.
*پۆلوو: پشکۆ.
*کڵ: کۆمەڵێ ئاگر.