راپۆرتی/ هێمن ئەحمەد
ژینگەی كەركوك تایبەتمەندیی خۆی هەیە كە لە رووی جیۆپۆلەتیكەوە چۆتە چوارچێوەی كۆمەڵێك هۆكاری جوگرافی و جیۆفیزیای و ژینگەییەوە، كە كاریگەرییە ئابوورییەكانی وەك نەوت توانیویانە پارێزگاكە بخەنە دۆخی ژینگەیەكی نەگونجاوەوە، بۆیە مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو ژینگەیەش پێویستی بە بەرنامەی ژینگەیی تایبەت هەیە.
ئەوانەی لە بواری سەوزكردنی ژینگەدا كاردەكەن ساڵانە پارەیەكی زۆر بۆ ژینگە خەرج دەكەن، بەڵام تا ئێستا ژینگە و سەوزایی پارێزگاكە لە ئاستی ستانداردی جیهانییدا نییە.
بۆ ئەوەی رێژەی ستانداری جیهانیی پڕ بكەینەوە، دەبێت بگەینە رێژەی (٪15)، ئەویش بە چاندنی یەك ملیۆن درەخت لە ساڵێكدا
یەك ملیۆن درەخت پێویستە
لەوە بارەیەوە شكۆفە محەمەد، ئەندامی كۆمەڵەی كوردستانێكی سەوز، بە لاپەڕەی ژینگەی راگەیاند: بەپێی نوێترین ئاماری كەركوك رێژەی پانتایی سەوزایی لە شارەكە (٪3) یە، بۆئەوەی رێژەی ستانداری جیهانی پڕ بكەینەوە دەبێت بگەینە (٪15)، ئەویش بە چاندنی یەك ملیۆن درەخت لە ساڵێكدا كە ئەمەش ئەستەمە، چونكە شارەكە پڕە لە كێشە و ململانێی سیاسی، بۆیە دەبێت هەوڵبدەین ساڵانە بەلایەنی كەمەوە پەنجا هەزار درەخت بڕوێنین، بۆئەوەی بتوانین بەشێك لەو ژینگە پیسەی ئێستا هەمانە بە چاندنی نەمام پڕبكەینەوە.
درەختەكان لەگەڵ خاك و كەشوهەوا ناگونجێن
شکۆفە محەمەد وتیشی: ئەوەی جێگەی داخە زۆرجار جۆرە نەمامێك بە پارەیەكی زۆر لە دەرەوەی وڵات دەهێنرێن كە لەگەڵ ژینگە و خاك و زەوی و كەمئاویی و پلەی بەرزی گەرمای پارێزگاكەدا ناگونجێن و لەناودەچن، بەڵام گەر لایەنە بەرپرسەکان راوێژ بە شارەزاییانی بواری ژینگە بكەن چ جۆرە نەمامێک بۆ ژینگەی کەرکوک گونجاوە ئێستا ژینگەی شارەكە زۆر جیاوازتر دەبوو، چونكە ئێمە دەزانین چ جۆرە درەخێتک لەگەڵ ژینگەی كەركوكدا دەگونجێت.
بێ بەرنامەیی ئیدارەی پێشووی كەركوك
ئەو ئەندامەی كۆمەڵەی كوردستانێكی سەوز باسی لەوەشکرد ئەو درەختانەی ئێستا دەهێنرێنە كەركوكەوە بەبێ پرسی شارەزاییانی بواری ژینگەیە و لەلایەن گرووپە خۆبەخشەكانەوە دەچێنرێن، چونكە وەرزەكانی درەخت چاندن نازانن و لە وەرزی گەرمای هاوین دەیچێنن ئەمەش كارەساتە، بۆ نموونە: بەندە، چەند جارێك رێنماییم داوەتە ئەو گروپە خۆبەخشانەی درەختەكان دەچێنن، خۆشبەختانە لەم ساڵدا توانیم هەندێك لە گروپە خۆبەخشەكان رێنمایی بکەم كە چ جۆرە نەمامێك لە كەركوك بچێنن و چوار وەرزەش سەوزن و پارێزگاریی لە ژینگە دەكەن.
هاوکات باسی لەوەش کرد بێبەرنامەیی ئیدارەی پێشووی كەركوك یەكێك بووە لە هۆكارەكانی تێكـــچوونی ژینگـە لەو پارێزگایە، چونكە ساڵانی رابردوو جۆرە نەمامێك لە نێو شۆستەكانی شارەكە دەچێنران هەڵە بوون، بۆ نموونە، درەختی خورمای دەچاند كە ئەمەش پارێزگاری لە ژینگەی ناکات، چونكە داری خورمان دەبێت بكرێت بە پرۆژە و بەرهەمی هەبێت نەك بۆ ژینگە پارێزیی بچێنرێت، هەروەها داری واشنتۆنیان دەهێنا بەرگەی گەرمای نەدەگرت، چونكە بۆ كەشوهەوای
كەركوك نابێت.
نەبوونی رۆشنبیریی ژینگەیی
ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد تا ئێستا نە لەنێو كۆمەڵگە و نە لەنێو خوێندنگەكاندا وەك پێویست رێنماییەكانی رۆشنبیریی ژینگەیی ناخوێندرێت، كە ئەمە ئاستەنگێكی گەورەیە بەسەر ژینگەدا، بەشێكیش لە پیشەكاران بۆ بەرژەوەندییەكانی خۆیان ژینگە وێران دەكەن و دارو درەختێكی زۆر دەبڕنەوە، ئەم كارەش ژینگە بەرەو بە بیابانبوون و لە ناوچوون دەبات.
مەحمود شكور، هاووڵاتییەکی تەمەن 70 ساڵی شاری کەرکوکە، دانیشتووی گەڕەكی ئیسكانە، لەسەر سەوزبوونی شارەکە وتی: جاران كۆمپانیای نەوتی باكوور ئەركی دۆزینەوەی نەوتی لە ئەستۆ گرتبوو، لە بەرامبەریشدا بەرپرستیارێتی ژینگەیی لە ئەستۆ گرتبوو، لە هەوڵی ئەوەدا بوو كە هاوسەنگییەك دروستبكات بۆ پاراستنی ژینگە ئەویش بە سەوزكردنی ژینگە و چاندنی درەخت، بۆیە هەر لەسەردەمی ئەواندا زۆربەی گەڕەكەكانی دەوروبەری كۆمپانیای نەوتی باكوور بەتایبەتی گەڕەكی عەرەفە دارودرەختێكی زۆریان تێدا چاندبوو، بەڵام بەداخەوە ئێستا نە كۆمپانیای نەوتی باكوور نە رێكخراوە ژینگەییەكان ئەو بەرپرسیارێتییە لە ئەستۆ ناگرن و هیچ لایەنێكی پارێزگاش ئەو ئەركە ناخاتە سەریان بۆ ئەوەی بەرپرسیارێتی بەرامبەر بە ژینگە هەڵبگرن.
كۆمپانیا نا حكومییەكان ژینگەیان شێواندووە
محەمەد عەلی ئەندام لە رێكخراوی كۆكاری ناحكومی لەو بارەیەوە رایگەیاند: راستە ئێمە بەردەوام كار بۆ سەوزكردنی ژینگەی كەركوك دەكەین، بەڵام لە بەرامبەردا كۆمەڵێك كارگەی نایاسایی وەك پاڵاوتنی نەوت لە پارێزگاکە لەلایەن بەرپرسانەوە رێگە پێدراون، بەڵام پاشەڕۆ و دووكەڵەكەیان نەچۆتە چوارچێوەی هیچ بنەمایەكی ژینگەییەوە، بۆیە ئەوەی كە رێكخراوەكانی ژینگە دەیکەن، ئەوان تێكی دەدەن و سەر لە ئیشەكانی ئێمەش تێكدەدەن.
وتیشی: پێویستمان بە هەماهەنگی هەموو لایەك هەیە بەتایبەتی هەماهەنگی لە نێوان پارێزگار و ئەنجومەنی نوێی پارێزگا بۆ ئەوەی بتوانین سزای دارایی ئەو كەسانەی لە چوارچێوەی نایاساییدا كاردەكەن بدرێن، چونكە رێكخراوێكی وەك ئێمە ساڵانە (500 ـ 600) هەزار نەمام لە سەرتاپای پارێزگاكە دەچێنین، بەڵام لە وەرزی هاویندا تەنها 50 هەزار لەو نەمامانە دەمێننەوە، چونكە نە رۆشنبیریی تاك هەیە، نە كۆمپانیاكانیش پابەندی رێنماییە ژینگەییەكانن، كارەكانیشمان بە فیڕۆ دەچن.
