ماستەرنامەیەك لەبارەی شیعری ئەحمەد محەمەد

كاوە حاجی عەزیز
شیعری گۆرانی یاخود لیریكلیزم، وەك هونەری شیعری تا رادەیەك ئێستا بایەخی پێدەدرێ و كەسانێك بەو هونەرەوە ناو و ناوبانگیان پەیداكردووە، ئەمە لەناو گەلانی جیهانیشدا هەیە، بەڵام بۆ كورد وەك هونەری شیعری (سەنعەتی گۆرانی) تازەن لەوانەیە بڵێین: ئەی ئەو دەقانەی نالی و مەولەوی و مەلای جزیری و مەحوی..هتد چۆن بوونەتە گۆرانی؟ كەواتە كۆنن. لێ ئەو زاتانە وەكو سەنعەت و هونەری گۆرانی شیعریان نەنووسیوە، ئەوەتا مەولەوی رۆژێك گوێی لە ئاواز و گۆرانییەك دەبێت سەرسام دەبێت و تاس دەیباتەوە پێی دەڵین مەولەوی بۆ وا تاساوی مەگەر ئەمە شیعری خۆت نییە! ئەویش لە وەڵامدا دەڵێ: بەڵێ شیعری خۆمە بەڵام من ئاوا خۆشم نەوتووە. كەواتە شیعری گۆرانی بۆ خۆی سەنعەتە و دەكرێ جیاكارییەكی باش بكرێ لە دەقی دەستەبژێردا. لە نموونەی شیعری كوردیدا زۆرن ئەو شاعیرانەی كە دەقی شیعرەكانیان بووەتە ئاواز و گۆرانی، هەر ئەمەشە لەناو جەماوەردا هالەیان بۆ كراوە و بەناوبانگ بوون ئەگەر دەستەبژێریش بووبن بەو واتایەی كە كەسانێكی كەم وەك داهێنەر و ناسیویانن بەڵام بە بوونی گۆرانییەك یەكسەر تەلیسم و سنوورەكانیان بڕیوە و بە ئاسانی ناسراون و بگرە وەك (ناو) لەوە گەورەتر بوون كە خودی شاعیرەكە چاوەڕوانی ئەو شوهرەت و ناوبانگە نەبووە.

لە ئەدەبیاتی كلاسیكدا زۆرن
لە ئەدەبی كوردیدا نموونە زۆرن ئەوەتا ئەحمەد هەردی شاعیر تا عەلی مەردان ست فاتیمەی نەكردە گۆرانی هەردی بەدەرلە كاری سیاسەت ئەو ناوبانگەی وەك شیعر نەبووە بەو پێودانگە ماملێ لە ناساندنی هێمنی شاعیردا دەستێكی باڵای هەبووە. ئەمەش لە ئەدەبیاتی كلاسیكدا زۆرن چی نالی وا سەدای پێچداوە خۆ نكولی لە دەستەبژێری و لووتكەیی ئەو زاتە ناكرێ و بێگومان ئەو دەقانەی كە تا ئێستا نەكراونەتە گۆرانی گەورەتر و نەمرترن. ئەمەش هەروا بۆ مەحوی و مەلای جزیری و مەولەوی و بێخود…هتد دەچەسپێ.
كەواتە گۆرانی خۆی لە خۆیدا دەقەكان بە نەمری دەهێڵێتەوە و سەدای بەرزیان پێدەدات كە دەلالەتی ناڵەناڵی شاعیر دەكات و بە باڵ دەفڕن بەرەو جیهانی خەیاڵ لە گەرووی هونەرمەندێك تا ئەبەد بە نەمری دەمێنێتەوە. چی نزار قەبانی واكردە شاعیرێكی ناسراو و بەناوبانگ لە دیدی غەیرە عەرەبیش، بێگومان عەبدولحەلیم حافزە) ە كە (عندلیب الاسمر) ناوزەدكراوە لەكاتێكدا كە شیعری (قارئە الفنجان) كە شیعری (نزار قبانی)ن، نزاری فڕاندە كەشكەڵانی فەلەك لێ لەگەڵ بەردەوامی و داهێنانی خۆی لەو كەشكەڵانە نەهاتە خوارێ و بگرە بەهۆی شیعرەكانی چەندین گۆرانیبێژ ناو و ناوبانگیان پێ پەیدا كردووە وەك كازم ساهر.
كە دێینە سەر ئەحمەد محەمەدی شاعیر و ئیعترافە بەناوبانگەكەی شاعیری هەمیشە زیندوو شێركۆ بێكەس ئیدی دەبێ لەوە بگەین كە هونەرمەندی نەمر كەریم كابان بە ناساندنی قەدوباڵای ئەحمەد محەمەدا سنوورەكانی تێپەڕاند. بگرە ئەو گەواهیەی كاك شێركۆ هەر بەدوای ئەو گۆرانییەدا هات! ئەگینا ئەو دەقە شیعرییە لە ساڵانی نەوەدەكان لە گۆڤارێكدا بڵاوبۆتەوە كە گۆڤارێكی نیمچە ئەدەبی بوو، كەسانێكی بەدیقەت و خاوەن خولیا نەبێ كەم كەس بینیوێتی.

وێنەی شیعری لە دیوانی تەمەن-ی ئەحمەد محەمەددا
ئەمە ناو و ناونیشانی ئەو ماستەرنامەیە كە ئیدریس محەمەد رەزا وەك توێژینەوەیەكی زانستی ئەكادیمی لەسەر شیعرەكانی ئەحمەد محەمەدی شاعیر نووسیوە و لە كۆلێژی زمانی زانكۆی سەڵاحەدین بە قەبارەی 200 لاپەڕە پلەی ماجستێری لە ساڵی 2021 پێدراوە.
مەبەستمە وەك كتێبێكی ئەدەبی و رەخنەیی و لێكۆڵینەوەی شیعری پێناسەی بكەم نەك وەك نامەیەكی زانستی و قەتیسماو كە تەنها لەناو زانكۆدا فەرامۆش بكرێ و خوێنەر نەیبینی! بەهەرحاڵ ئێستا لەبەردەستدایە و خۆشبەختانە بە چاپێكی باشەوە بڵاوكراوەتەوە. هەموو شیعر دۆستێك و خولیای شیعرەكانی ئەحمەد دەتوانن كۆمێنتی خۆیان هەبێ، شاعیری ناسراو لەوە دەرچووە رووناكی بخرێتە سەر و بناسرێ چونكە ئەمانەی تێپەڕاندووە!!
بێگومان وێنە رەگەزێكی بنەڕەتییە لە زمانی شیعری دا بۆیە زۆربەی ئەو دەقانەی كە وێنەیان تیا نییە لاوازن و زمانی شیعریش لەدەست دەدەن.
بەجۆرێكی تر هەموو ئەزموونێكی شیعری بەدەر نییە لە رەگەزە جیاوازەكانی بیر و ئەندێشە و سۆز كە هەریەكەیان تایبەتمەندی خۆی هەیە، لەبەرئەوەیە زیاتر بۆ بنیاتنانی وێنەی گشتی دەگەڕێتەوە بۆ شێوەی ئۆرگانیزمی دەق. زمانی شیعری پێكهاتەی وێنەیە، چەمكی وێنەی شیعری بێگومان بایەخێكی گرنگی پێ دەدرێ و رۆڵێكی بنچینەیی دەبینێ لەنێوان پەیوەندییەكانی دەقدا. برای نووسەر یان هەڵگری بڕوانامەكە زۆر بە باشی وێنەی شیعری پێ ناساندووین و لێ وەك ئەزموونێكی سەركەوتووش ئاماژەی بە دەقە شیعرەكانی ئەحمەد محەمەد داوە دەتوانم بڵێم چەندین چڵە وێنەی راڤەكردووە و كردوونی بە چەپكێك داهێنان و هونەری شیعری گەیاندۆتە چڵەپۆ، سیما و بەها و نرخی دەقەكانی بەشێوەیەك هەڵسەنگاندووە كە لە زانستی رەوانبێژیدا بەهەموو بەشەكانییەوە شیكار كردووە.
شیعر لەلای ئەحمەد زمانێكی هەڵچوونە و خەیاڵ تیایدا شتێكی سەرەكی و جەوهەرییە. لێ دۆزینەوەی ئەو هەموو وێنە شیعرییانە بەڕاستی سەلیقەی ئیدریس محەمەد رەزا دەردەخات. نموونەی شایستە و مامەڵەكردنی زمانی شیعری دەرك پێ كردووە، چێژێكی هونەری و ئەدەبی وا دروست بووە كە پەی بە هەموو جوانییەكانی ناخی شاعیر بردووە هەندێ جاریش وا ڕۆ چووە كە چوار باخی لێبێتە چوار پارچەی كوردستان و چەتریش بەخوا هێما بكات . بڕوانە لا 170.