خەلیل عەبدوڵڵا
ڤاتیكان دەوڵەتێكی سەربەخۆی خاوەن سەروەرییە، مەڵبەندی رۆحیی سەركردایەتیكردنی كەنیسەكانی كاسۆلیكییە لە سەرانسەری گۆی زەویدا. ئەم دەوڵەتە بچكۆلەیە لەسەر رووبەری 44 كلیۆمەتر دووجا، بونیات نراوە‌و دەكەوێتە باكووری خۆرهەڵاتی شاری رۆمای پایتەختی ئیتاڵیا.
ژمارەی دانیشتوانی نزیكەی 1000 كەسە، لە ساڵی 1929ەوە سەربەخۆیی خۆی راگەیاندووە‌و وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ و خاوەن سەروەری مامەڵە دەكات و خاوەنی دامەزراوەكانی حوكمڕانییە.
ئەگەرچی ئەم دەوڵەتە بە رووبەر زۆر بچووكە، بەڵام بەهۆی پێگەی پێشەنگیی جیهانیی كەنیسەكانی كاسۆلیكی و ئایینی مەسیحیی لە سەرانسەری جیهاندا، ئیعتیبارێكی گەورەی مەعنەویی پیرۆز و رێزلێگیراوی هەیە. ڤاتیكان خاوەنی چەندین سیمای گەشی مێژوویی و كەلتورییە، یەكێك لەو سیما گرنگانە، كتێبخانەی ڤاتیكانە، كە من لەم وتارەدا بە خوێنەرانی ئازیزی رۆژنامەی كوردستانی نوێی دەناسێنم.
كتێبخانەی ڤاتیكان، كتێبخانەیەكی دێرێن و مێژووییە، بەگەنجینەی نهێنییەكان ناسراوە بەهۆی ئەو سامانە گەورەیەی كتێب و دەستنووس و بەڵگەنامە دێرین و بەنرخانەی لە ئامێزی گرتووە. ساڵی 1451 قەشە نیكۆلاس ئەم كتێبخانەیەی دروستكردووە‌و لەوكاتەوە راژەو بەخششی ئەم ناوەندە كەلتووری و مێژووییە بەردەوامە.
قەشەو پیاوە ئایینییە مەسیحییەكان لە سەرانسەری دنیادا رۆڵی دیار و بەرچاویان لە كۆكردنەوەی كتێب و دەستنووس و بەڵگەنامە و وێنە‌و دراوەكاندا هەبووە‌و بەو كتێبخانەیان بەخشیوە‌و دەوڵەمەندیان كردووە.
لەم كتێبخانەدا هەموو جۆرە كتێبێكی بە زمانە زیندووەكانی جیهان لەخۆگرتووە، كتێبی دەگمەن و بەنرخی ئەوتۆی تێدایە كە نرخەكانیان بە پارە ناخەمڵێنرێن. بۆ نموونە یەكەم كتێبی پیرۆزی چاپكرا‌و نوسخەی ئەسڵیی دەستنووسی نووسەرە كۆن و گەورەكانی جیهانی وەك هۆمیرۆس و ڤیرجیل و ئەرستۆی تێدایە.
ژێرزەمینی ئەو كتێبخانەیە چەندین دەستنووس و بەڵگەنامە و ئارشیفی مێژوویی و نهێنی تێدا پارێزراوە، كە مێژووەكانیان بۆ چاخی ناوەڕاست و چاخەكانی دواتر دەگەڕێنەوە.
لەبەرئەوەی ئەم كتێبخانە مۆركێكی نهێنی هەیە، تا ئێستا زانیاریی ورد‌و تەواو لەبارەیەوە بڵاونەكراوەتەوە، هەندێ سەرچاوە ئاماژە بەوە دەكەن كە ئەم كتێبخانەیە زیاتر لە دوو ملیۆن كتێبی بەنرخ و 75 هەزار دەستنووس و بەڵگەنامە و 8 هەزار فەرهەنگ و 100 هەزار نەخشە و وێنە و 330 هەزار دراوی كانزایی و كاغەزی تێدایە. ئەم كتێبخانە گەورە‌و مێژووییە لەلایەن بەڕێوەبەر و 80 فەرمانبەرەوە بەڕێوەدەبرێت.
كتێبخانەكە بەپێی بابەتەكانی لە پێنج بەشی سەرەكی پێكهاتووە كە ئەمانەن: (بەشی دەستنووس و بەڵگەنامەكان، بەشی ئارشیف، بەشی كتێب و گۆڤار و رۆژنامەكان، بەشی نەخشە و وێنە و تابلۆ هونەرییەكان، بەشی دراوە كانزایی و كاغەزییەكان). بێگومان بەشەكانی كارگێڕی و ژمێریاری و خزمەتگوزاریشی هەیە.
ئەم كتێبخانەیە هەر لە سەرەتای دامەزراندینیەوە، كتێبخانەیەكی تایبەتمەند و نهێنی بووە‌و بەڕووی هەموو خوێنەراندا كراوە نەبووە، بەڵكو تەنها چەند كەسایەتیی دیاری وەك زاناكان و توێژەران و مامۆستایان و خوێندكارانی خوێندنی باڵا، بە ناسنامە و نووسراوی تایبەت بۆیان هەبووە سەردانی ئەو كتێبخانەیە بكەن. بەمەبەستی پاراستنی كتێب و بەڵگەنامەكان، چەند رێوشوێنێكی توند لەگەڵ ئەو سەردانكەرە تایبەتانە پەیڕەو دەكرێ كە سەردانی ئەو كتێبخانەیە دەكەن.
دەبێت سەردانیكەران لە كاتی چوونەژوورەی كتێبخانەكەدا جانتا و قاپوت لە شوێنی تایبەت دابنێن و نەیبەنە هۆڵەكان، جلوبەرگی تایبەتی كتێبخانەكە بپۆشن، بەمەبەستی پاراستنی كتێب و بەڵگەنامەكان رێگەی بردنە ژوورەوەی كامێرا‌و مۆبایلەوە و كلیل و كەتەر و كەتیرە و مەرەكەبی سڕینەوە‌و هیچ ئامێرێكی تر نادرێ. سەردانیكەران تەنها بۆیان هەیە قەڵەمی رەساس ببەنە ژوورەوە، هەركەسێك زیان بەهەر كتێب و بەڵگەنامەیە بگەیەنێت بەپێی یاسا سزای قورس دەدرێت.
بەهۆی ئەوەی ئەم كتێبخانەیە كتێبخانەیەكی دێرینە، پێویستی بە دیجیتاڵكردن هەیە بۆئەوەی لە گیانی سەردەمی نوێی جیهانگیری و تەكنۆلۆژیای زانیاری و زیرەكیی دەستكرد بگونجێت. هەوڵی بەدیجیتاڵكردنی بەشەكانی ئەم كتێبخانەیە لەرێی 50 پسپۆری ئیتاڵی و جیهانی و كۆمپانیایەكی زانیاریی ژاپۆنییەوە دراوە، تائێستا 40 ملیۆن لاپەڕەی دەستنووس و بەڵگەنامە و ئەرشیفەكانی بە دیجیتاڵ كراون و 7 ملیۆن وێنەی هونەری و نەخشەش بە دیجیتاڵ دەكرێن و بڕی 3 ملیۆن یۆرۆی بۆ تەرخانكراوە.
كتێبخانەی ڤاتیكان، هاوشانی كتێبخانەی كۆنگریس و كتێبخانەی نیشتمانیی روسیا، بەسێكوچكەی كتێبخانە ناودار و دەوڵەمەند‌و بەهادارەكانی جیهان دادەنرێت و سیمایەكی كەلتوری و مێژوویی بە ڤاتیكان بەخشیوە.
