ئیدریس جەبار
ئەوانەی بەدواداچوونیان هەیە بۆ كاروانی هونەری گۆرانی عیراقی بە هەموو شێوە و رەنگ و هەمەجۆری شێوەزار و ناوچەكان لە باشوور و ناوەڕاست و تەنانەت باكووریش، تێبینی خەسڵەتی خەم دەكەن هاوشانە لەگەڵ رستە میوزیكییەكان و وشەكان، جا مەوال بێت، یان گۆرانی تاكە كەس، بەپێچەوانەی هەموو ئاواز و گۆرانی و میوزیكی گەلانی ترەوە.
لەبەر ئەوەی گەلی عیراق، گەلێكی فرە نەژاد و ئایینە و گەلەكە بە زیاتر لە زمان و شێوەزارێك دەدوێن، گۆرانیش تێیدا هەمەجۆر و هەمەڕەنگە.
گۆرانی ریفی
گۆرانی ریفی ساناترین جۆرەكانی گۆرانییە كە پشت بە رستەیەكی میوزیكی سانا دەبەستێت لە وتنەوەی ئەبوزیە كە بنەمای گۆرانی ریفییە و پشت بە نەغمەیەكی دیاریكراو دەبەستێت و لە مەقامی سەرەكی (الطور)ەوە سەرچاوە دەگرێت كە ناوەكەی لە ناوی هۆزێك یان ناوچەیەك یان كەسێكەوە وەرگیراوە كە لێوەی ناوبانگی دەركردووە، زۆرجاریش بووە لە داهێنانی كەسێكەوە بوو، نموونەش بۆ ئەمە زۆرە (الحیاوی، الغافلی، طور داخل حسن، طور جبیر..).
لەبەر ئەوەی باشوور لە رەوشێكی پڕ لە هەژاریی و چەوساندنەوەدا ژیاون و چەند جۆر ستەم و دەرەبەگایەتی و نەریتی كۆمەڵایەتی توندوتیژی و خراپی ئاستی گوزەران و دواكەوتن و نەخوێندەواریی و پشتگوێخستنی بەخۆوە بینیوە، بەهۆی سیاسەتی رژێمە یەك لەدوایەكەكان كە دەسەڵاتیان لە وڵاتدا گرتۆتەوە دەست لە عیراق، شیعر و گۆرانی تاكە ئامرازبوون بۆ خۆلەبیركردن و سكاڵاكردن و دەربڕینی خەمەكان، وەك یەكێك لە شاعیرەكانی دەڵێت (اغنی والغناء تنفیه إلیه)، وێڕای بابەتە ویژدانییەكانی تر وەك خۆشەویستی و دابڕان و (النهوە) و (التدییر) و ئەوانی تر لەگەڵ بوونی داهێنەرە هونەرییە زگماكەكان لە نووسینی شیعر و گۆرانی و بوونی ژمارەیەكی زۆر لە دەنگخۆشەكانی لە دانیشتوانی باشووری عیراق كە دەوترێت، ناوچەكانی وزەی شیعری و گۆرانی و داهێنانە لەو بوارانە و بە سەرچاوەی راستەقینەی گۆرانی عیراقیش دادەنرێت.
گۆرانیبێژان لە بەغدای پایتەخت
لێرەدا پێویستە بەخێرایی چاو بە گۆڕەپانی گۆرانی ئەو دەمەی بەغدای پایتەختدا بخشێنین، گۆرانی بەغدادی (بەستەكانی گۆرانی) دەستباڵایە كە ئاوازدانەرە داهێنەرەكانی وەك عەباس جەمیل و رەزا عەلی و یەحیا حەمدی و نازم نەعیم و ئەوانی تر داهێنانیان تێدا كردووە و لەئێستادا خەریكە خۆریان ئاوا دەبێت بەهۆی ئەو بابەتە سانایانەی خستویانەتەڕوو لە رووی دەقی گۆرانی و ریتمی سنوردار لە ئاوازەكانی بەكارهاتوون وەك (ایقاع الجورجینە والوحدە المقسومە) كە خۆی بەكاربرد و ئاوازدانەرانیش ئاوازەكانیان كاوێژدەكرد، بەڵام لەگەڵ فراوانبوونی پایتەخت و زۆربوونی دانیشتوانی، بە تایبەت پاش تەوژمی هاتنی دانیشتوانی پارێزگاكانی باشوور بۆ شارەكە، رەوشێكی تر و پێكهاتەیەكی دانیشتوانی نوێ دەستیپێكرد و چێژی گوێگرتنی جیاواز لەو دەمەدا دروستبوو، بەستەی بەغدادی نەبووە تاكە سەرچاوە و لەگەڵ تەوژمی كۆچەكەدا، دەنگی گۆرانی ریفی دەركەوت و بەشوێن هەلی هونەریدا گەڕا بۆ خۆدۆزینەوە، داخل حەسەن و جەبار وەنیسە و ناسر حەكیم و حزێری ئەبو عەزیز و ئەوانی تر، دەنگە لاوەكانیش هاتنەكایە و توانیان بەوپەڕی هێز و خێراییەوە دەست بەسەر گۆڕەپانی گۆرانیدا بگرن.
گۆرانی عیراقی هاوچەرخ
لێرەدا رۆڵی خواڵخۆشبوو (كەمال عاكف) گەورەبوو لە بەرنامەی (ركن الهواة) كە لێوەی چەندان دەنگی لاوی پێشكەش كرد و لێوەی لە دواییدا كەسێتی گۆرانی عیراقی هاوچەرخ نەخشێنرا و بناغەی بۆ ناسنامەی خۆی داڕشت كە لە ئێستادا بە گۆرانی حەفتاكان ناوزەند دەكرێت، هەروەها هاتنەپێشەوەی شاعیران و ئاوازدانەرانی نوێی وەك شاعیران زامل سەعید فەتاح و كازم رەكابی و زوهێر دجێلی و ئاوازدانەرانی وەك تاڵب قەرەغولی و كەمال سەید و مەحمود جەواد ئەموری و موحسین فەرحان و كەوكەب حەمزە و ئەوانی تر هاتنەپێش، دەنگەكانیش یاس خزر و سەعدون جابر و سامی كەمال و فوئاد سالم و حسێن نیعمە و قەحتان عەتار و ئەوانی تر، ئەوەی گرنگە لێرەدا هەموو ئەو ئاوازدانەرانەی روویان لە بەغدا كردبوو، لە چینی رۆشنبیران بوون، زۆربەیان ئاستی فێركاریان بەرز بوو، رۆشنبیری رۆڵی گرنگی لە بڵاوبوونەوە و بیروبۆچوون و بەرهەمە هونەرییەكانیان هەبوو كە بەڕوونی لەڕێی هەڵبژاردنی دەقی گۆرانییەكان و داهێنانیان لە ئاوازەكان و پێشەكییە میوزیكییەكاندا دەردەكەوێت.
بە گۆرانی خەم ناسراوە
وێڕای بڵاوبوونەوەی فراوانی گۆرانی عیراقی و پەرەسەندنی بەرچاوی لە شێوازیی ئاواز و بەكارهێنانی دابەشكردنی میوزیكی هاوچەرخ و هێنانەناوەوەی زۆرێك لە ئامێرە میوزیكییەكان كە پێشتر پشتگوێ خرابوون، لەگەڵ ئەمانەشدا شێوازیی ژیانی تاكی عیراقی گۆڕانكاریی بەسەردا هات و رووی لە باشبوون كرد، لەگەڵ باشبوونی ئاستی ئابوری، بەڵام رووبەری خەم هەر هاوشانی گیان و خەیاڵی شاعیر و ئاوازدانەران بوو، لەبەرئەوەی مرۆڤیش بە سروشتی خۆی كوڕی ژینگەكەیەتی و ئەزموونە قورسەكان لە یادەوەرییەكانیدا دەمێننەوە و گەر لەبیریشیان بكات لە پێكهاتەكانی ناهۆشیاریدا كەڵەكەدەبن وەك (سایكۆلۆجی هاوچەرخ) ئاماژەی پێدەكات، بەشێوەی جیاجیا لە كار و هەڵسوكەوتنەكانیدا دەردەكەوێت و كاریگەریی گەورەی لەسەر داهێنانە هونەرییەكانی دەبێت، بۆیە دەكرێت بڵێین، ئەوەی یاریدەدەر بوو بۆ بەردەوامبوونی خەسڵەتی خەم، جەنگ و نەهامەتییەكانن كە بەژیانی عیراقییەكاندا تێپەڕین و تێدەپەڕن، هۆکارە گۆرانی عیراقی سیمای خەمی لێدانەبڕێت بە گۆرانی خەم بناسرێت.
