مەعریفە، داینەمۆی سەرەكیی گەشەپێدانی ئابووری

خەلیل عەبدوڵڵا

ئابووریی مەعریفە لەگەڵ گیانی نوێی سەردەم و پێشكەوتنی تەكنەلۆژیای زانیاریدا گونجاوە‌ و هەمیشە پێویستی بە زانیاری‌ و شارەزایی نوێ‌ هەیە بۆ ئەوەی لەگەڵ كاروانی نوێ ‌‌و بەرهەمی تازەی بیری مرۆڤایەتیدا رێ‌ بكات

ئابووریی مەعریفە، ئابووریی نوێ ‌‌و ئابووریی زانیاریشی پێدەوترێت، ئەم جۆرە ئابوورییە بە شێوەیەكی راستەوخۆ‌ و ناڕاستەوخۆ، پشت بە مەعریفە دەبەستێت، مەعریفە بزوێنەری سەرەكی گەشەپێدانی ئابوورییە، ئابووریی مەعریفە پێویستی بە دابینكردنی تەكنەلۆژیای زانیاری ‌و گەیاندن‌ و بیرۆكەی نوێ‌ هەیە بۆ بەرهەمهێنانی ئامێر ‌و كەلوپەلی خزمەتگوزاری.
زاراوەی ئابووریی مەعریفە یاخود ئابووریی نوێ‌ بۆ یەكەم جار سەرەتای ساڵانی پەنجاكانی سەدەی رابردوو دەركەوت، ئەوەش لە ئەنجامی لێكۆڵینەوەی توێژەرانی بواری ئابووری بوو، كە گەیشتنە ئەو ئەنجامەی لە وڵاتە پێشكەوتووەكاندا هەندێک‌ كەرتی نوێی ئابووری پێشكەوتنی زیاتریان لەسەر حسابی كەرتەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازی بەدەستهێناوە.

پێنج کەرتی بنچینەیی
فیرتز ماكلوب شارەزای بواری ئابووری، لە ساڵانی شەستەكانی سەدەی رابردوودا، توێژینەوەیەكی سەبارەت بە ئابووریی نوێ‌ كرد ‌و ئاماژەی بەوەكرد، ئەو جۆرە ئابوورییە خۆی لە ئابووریی خزمەتگوزاریدا دەبینێتەوە، ئەوەش وای لە ماكلوب كرد لە بەرهەمەكانی مەعریفە بكۆڵێتەوە، بەوەش ئابووریی مەعریفە رووناكی بینی.
ئیدی ئەوە روون بۆوە كە مەعریفە پێكهاتەیەكی سەرەكیی سیستمی ئابووریی هاوچەرخە‌ و داهێنانەكانی ئەو بوارە رۆڵی دیاریان لە گەشەپێدانی ئابووریی نوێدا‌ هەیە.
پێنج كەرتی ئابووریی بنچینەیی رۆڵی دیاریان لە ئابووریی مەعریفەدا هەیە، كە ئەمانەن: خوێندن، توێژینە و گەشەپێدان، گەیاندن، ئامێرەكانی زانیاری.
تایبەتمەندییەکانی ئابووریی مەعریفە
ئابووریی مەعریفە چەند سیفەت ‌و تایبەتمەندییەكی هەیە، لەوانە:
-1 ئابووریی مەعریفە و زانست: ئابووریی مەعریفە پشت بە داهێنان ‌و توێژینەوەی زانستی دەبەستێت، لەبەرئەوە دەبێت پەیوەندیی توندوتۆڵی لەگەڵ دامەزراوە پەیوەندیدارەكانی ئەو بوارەدا هەبێت، وەك ناوەندە ئەكادیمییە ناوخۆیی ‌و دەرەكییەكان، بۆ ئەوەی لەگەڵ كاروانی نوێی شۆڕشی تەكنەلۆژیای زانیاری ‌و زیرەكیی دەستكرددا رێ‌ بكات.
-2 فێربوون ‌و وەرگرتنی زانیاری نوێ‌: پێویستە حكومەت‌ و كەرتی تایبەت لە بواری ئابووریدا هانی شارەزایانی بواری تەكنەلۆژیای نوێ‌ بدەن بۆ ئەوەی پێداویستییەكانی بازاڕ لە بواری كاری ئابووریی مەعریفەدا دابین بكەن، چونكە ئەو بوارە پێویستی بە بەهەرمی نوێ ‌‌و فێربوونی بەردەوام هەیە.
-3 بەشداریی زانکۆ و پەیمانگاکان: دەبێ‌ زانكۆ‌ و پەیمانگاكان لە پڕۆگرامی خوێندنیاندا بایەخی زۆر بە تەكنەلۆژیای زانیاری ‌و گەیاندن‌ و زیرەكیی دەستكرد بدەن، بۆ ئەوەی نەوەیەكی نوێی شارەزا پەروەردە بكەن بۆ بەڕێوەبردنی كەرتەكانی بواری ئابووریی مەعریفە.
-4 ژێرخانی بنچینەیی ئابووریی مەعریفە: كەرتەكانی تەكنەلۆژیای زانیاری ‌و گەیاندن، بە ژێرخانی بنچینەیی ئابووریی مەعریفە دادەنرێن‌ و بەرهەمەكانی ئەو دوو كەرتە رۆڵی دیاریان لە گەشەپێدانی ئابووریی مەعریفەدا هەیە.
-5 ژینگەی ئابووریی مەعریفە: ئابووریی مەعریفە پێویستیی بە ژینگەیەكی ئابووریی نوێی گەنجا‌و ‌و هاوكاری دامەزراوەكانی ئەكادیمی ‌و توێژینەوە هەیە بۆ ئەوەی ئامانجەكانی لە زیادكردنی بەرهەم ‌و گەشەپێدانی ئابووریدا بەدیبهێنێت.
-6 خاوەندارێتی مەعریفە: لە ئابووریی نوێدا، مەعریفە كەلوپەلێكی گشتییە ‌و وەك كەرەستەیەكی خاوی بنچینەیی وایە‌ و لەگەڵ بەكارهێنانیدا زیاد دەكات، دەبێ‌ نهێنی بازرگانی ‌و مافەكانی بڵاوكردنەوە ‌و داهێنان بۆ ماوەیەكی دیاریكراو بپارێزرێن.
-7 ئابووریی مەعریفە و دەوڵەت: دەوڵەت دەبێ‌ سوود لە سەرمایەی مەعریفی وەربگرێت ‌و پەیوەندیی بەتینی لەگەڵ كۆمەڵگەی مەعریفیدا هەبێت، چونكە سەرمایەی مەعریفی رۆڵی دیاری لە پێشكەوتن ‌و گەشەپێدانی ئابووریی وڵاتدا هەیە.
-8 ئابووریی مەعریفە و تەکنەلۆژیا: ئابووریی مەعریفە پێویستی بە شارەزایانی بوارەكانی تەكنەلۆژیا ‌و زانیاری ‌و گەیاندن هەیە، چونكە لەگەڵ داهێنانە نوێیەكانی بیری مرۆڤایەتیدا مامەڵە دەكات، بۆیە دەبێ‌ لەگەڵ كەرتەكانی وەك: تەكنەلۆژیای زانیاری ‌و گەیاندن، خزمەتگوزاریی دارایی، خزمەتگوزاریی راوێژكاریی ئەندازیاری‌ و خزمەتگوزاریی گواستنەوە، پەیوەندی توندوتۆڵی هەبێت.
-9 جیاوازییەکانی ئابووریی مەعریفە: ئابووریی مەعریفە لە ئابووریی كلاسیك جیاوازە، ئەو جۆرە ئابوورییە كێشەی كەمیی ‌و دەگمەنیی نییە ‌و بەرهەمەكانی زۆر ‌و بەردەستن ‌و بەهۆی ئەوەوە نرخیشیان گونجاوە.

شێوازی گەشەکردنی ئابووریی مەعریفە
ئابووریی مەعریفە پشت بە مەعریفەی تەكنیكی ‌و داهێنانی زیرەك‌ و زانیاری ‌و سەرمایەی مرۆیی دەبەستێت، بەڵام ئابووریی كلاسیك پشت بە زەوی ‌و دەستی كار‌ و سەرمایە دەبەستێت.
ئابووریی مەعریفە بە شێوەی مارپێچ ‌و بۆ سەرەوە گەشە دەكات، بەڵام گەشەی ئابووریی كلاسیك بە پێچەوانەوەیە.
ئیدی دەگەینە ئەو ئەنجامەی كە ئابووریی مەعریفە لەگەڵ گیانی نوێی سەردەم و پێشكەوتنی تەكنەلۆژیای زانیاریدا گونجاوە‌ و هەمیشە پێویستی بە زانیاری‌ و شارەزایی نوێ‌ هەیە بۆ ئەوەی لەگەڵ كاروانی نوێ ‌‌و بەرهەمی تازەی بیری مرۆڤایەتیدا رێ‌ بكات.