خەلیل عەبدوڵڵا
شاری گراس رێژەی 50 %ی بەرهەمی بۆنی فەرەنسی پێكدەهێنێت، بۆتە براندێكی باوەڕپێكراوی فەرەنسی و لە سەرانسەری دنیادا ناسراوە‌و ئەو شارە بچووكەی كردۆتە پایتەختی جیهانیی بۆن
فەرەنسا، لە رووی سیاسی و ئابووریی و فەرهەنگییەوە، وڵاتێكی گرنگە، رووبەری خاكەكەی 642801 كیلۆ مەتر چوارگۆشەیە، ژمارەی دانیشتوانی زیاتر لە 65 ملیۆن كەسە، لە ریزبەندی بیستهەمین وڵاتانی جیهاندایە لە رووی چڕی ژمارەی دانیشتووانەوە. فەرەنسا، ئەندامی كۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان و یەكێك لە پێنج ئەندامە هەمیشەییەكەی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتییە و لە كۆبوونەوەكانی ئەنجومەنی ئاسایشدا مافی بەكارهێنانی ڤیتۆی هەیە.
زمانی فەرەنسی لە سەر ئاستی دنیا، وەك زمانێكی جیهانی ناسراوە و رۆژی 20ی ئاداری هەمووساڵێك، رۆژی جیهانیی زمانی فەرەنسییە، ئەوەش لەوەوە سەرچاوەی گرتووە كە رۆژی 20ی ئادار رۆژی جیهانیی فرانكفۆنییە، واتە رۆژی جیهانیی ئەو گەلانەیە بە زمانی فەرەنسی قسە دەكەن، كە زیاتر لە 300 ملیۆن كەس لەسەرانسەری گۆی زەویدا بەو زمانە قسە دەكەن.
زمانی فەرەنسی یەكێكە لە شەش زمانە فەرمییەكەی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان و لە پاڵ زمانە فەرمییەكانی (ئینگلیزی، چینی، روسی، ئیسپانی و عەرەبی) لە كاروبارە فەرمییەكانی ئەو رێكخراوە نێودەوڵەتییەدا بەكاردێت.
فەرەنسا خاوەنی سەدان شوێنی مێژوویی و كەلتووری و كەلەپوورییە، بەشێك لەو شوێنانە لەلایەن رێكخراوی یونسكۆوە خراونەتە لیستی كەلەپووریی جیهانییەوە. یەكێك لەو شوێنانە شاری گراسە كە شارێكی كەلتوورییە و بە پایتەختی جیهانیی بۆن و گوڵ ناسراوە.
شاری گراس دەكەوێتە هەرێمی پرۆڤانسی باشووری فەرەنسا و لەپاریسی پایتەختەوە 677 كیلۆمەتر و لەشاری كانی دڵی سینەمای جیهانییەوە 20 كیلۆمەتر دوورە. شاری گراس شارێكی بچكۆلەیە و رووبەرەكەی نزیكەی 45 كیلۆمەتر چوار گۆشەیە و نزیكەی 50 هەزار كەس لەسەر خاكی ئەو شارە دەژین.
گراس گوندێكی خنجیلانەی نێوان سروشتی رەنگینی دەریای سپیی ناوەڕاست و چیاكانی ئەلپ بووە، ئەو گوندە مێژوویەكی دێرینی پیشەی دەستكردی سەرەتایی هەیە، سەرەتای سەدەی 16، دانیشتووانەكەی بە پیشەی پێستە خۆشكردنەوە خەریكبوون، لە ئەنجامی ئەو كارەدا بۆنێكی ناخۆش لە گوندەكەدا بڵاوبۆتەوە، بۆ زاڵبوون بەسەر ئەو بۆنە ناخۆشەدا، گوڵاویان بەكارهێناوە و بەوەش فێری دروستكردنی گوڵاو و بۆن بوون و لە ئەنجامدا بۆنی خۆش گرەوی لە بۆنی ناخۆش بردۆتەوە‌و ئیدی پیشەوەرانی گوندەكە وازیان لە پیشەی پێستە خۆشكردن هێناوە‌و بەچاندنی گوڵ و بەرهەمهێنانی بۆنەوە خەریك بوون. لەسەدەكانی 18 و 19 دا گەشەیان بەپیشەسازیی بۆن و چاندنی گوڵی هەمەجۆری كەرەستەی خاوی ئەو پیشەسازییە داوە، ئیدی رووبەری گوندەكە فراوان و ئاوەدانتر بووە‌و گەشەی كردووە‌و لە گوندەوە بووە بە شار.
شاری گراس خاوەنی خاكێكی بەپیت و كەشوهەوایەكی خۆشی كەناری دەریای سپیی ناوەڕاستە كە لە نێوان 3 - 28 پلەی گەرمیدایە. هەربۆیەش زۆربەی خاكەكەی بە گوڵەكانی یاسەمین و پرتەقاڵ و لاڤێندەر دەچێنرێت و وەك كەرەستەی خاو سوود لەو گوڵانە وەردەگیرێت بۆ پیشەسازیی بەرهەمهێنانی بۆنی هەمەجۆر، ئەو شارە رێژەی 50%ی بەرهەمی بۆنی فەرەنسی پێكدەهێنێت، بۆتە براندێكی باوەڕپێكراوی فەرەنسی و لە سەرانسەری دنیادا ناسراوە‌و ئەو شارە بچووكەی كردۆتە پایتەختی جیهانیی بۆن.
زۆربەی خەڵكی ئەو شارە لە باخچەكانی گوڵ و كارگەكانی بەرهەمهێنانی بۆن و مۆزەخانە و دوكانەكانی فرۆشتنی بۆن و هۆتێل و چێشتخانە و ریستۆرانتەكان كاردەكەن. ئەوەی جێگەی سەرنجە زۆربەی ئەو شوێنانە بەناوی ئەو بۆنانەوە ناونراون كە لەو شارە بەرهەم دێن.
لە شاری گراس، مۆزەخانەیەكی گەورەی نمایشكردنی بۆنی هەمەجۆری خۆماڵی هەیە، گەشتیاران لە هەموو كوچە و كەنارێكی جیهانەوە دێن و سەردانی دەكەن و بە جۆری بۆنەكان ئاشنا دەكرێن و لەبەشی فرۆشتنی ئەو مۆزەخانەوەیە، دەتوانن بۆنی دڵخوازی خۆیان بكڕن. گەشتیاران دەتوانن سەردانی باخچەكانی گوڵ و گوڵزاری ئەو شارە بكەن و لە دیمەنی جوانی گوڵەكان و بۆنی خۆشیان بەهرەمەندبن.
شاری گراس بەهۆی دیمەنی جوان و سەرنجڕاكێشی باخچەكانی گوڵ و بۆنی خۆشی براندی جیهانییەوە، بۆتە جێگەی سەرنج و تێڕامانی گەشتیاران و ساڵانە لەسەرانسەری گۆی زەوییەوە زیاتر لە دوو ملیۆن گەشتیار سەردانی ئەو شارە بچووكەی كەناری دەریای سپیی ناوەڕاست دەكەن و كاتێكی زۆر خۆش بەسەر دەبەن.
بۆنی خۆش و دیمەنی سەرنجڕاكێش و دڵگیری باخچەكانی گوڵ و گوڵزاری شاری گراس لە ئەدەب و هونەر و میدیادا رەنگی داوەتەوە، بوونەتە ئیلهامبەخشی شاعیرانی فەرەنسی و شاعیرانی دیكەی جیهان بۆ لەدایكبوونی چەندین قەسیدەی جوان و مانادار. دیمەن و بۆنە خۆشەكانی ئەو شارە سەرنجی چیرۆكنووس و رۆماننووسی ناوخۆیی و دەرەكی راكێشاوە‌و بوونەتە هەوێنی نووسینی چەندین چیرۆك و رۆمان، ئەو چیرۆك و رۆمانانە بوونەتە سەرچاوەی بەرهەمهێنانی فیلمی سینەمایی و سەرنجی بینەرانی لەسەر ئاستی جیهان راكێشاوە‌و پێی سەرسام بوون، رۆژنامەنووسان و میدیاكاران چەندین راپۆرت و ریپۆرتاژیان بۆ رۆژنامەكانیان و كەناڵەكانی دیكەی بینراو و بیستراو لەسەر ئەو شارە ئامادە كردووە‌و بڵاویان كردۆتەوە، بەوەش كەناڵەكانی میدیا رۆڵی دیاریان لە ناساندنی ئەو شارە لە سەر ئاستی جیهان هەبووە.
دیمەنی رەنگینی باخچەكانی گوڵ و كارگەكانی بەرهەمهێنانی بۆن و مۆزەخانەكانی بۆن و دوكانەكانی فرۆشتنی بۆن و گوڵ، سەرنجی رێكخراوی یونسكۆی راكێشاوە‌و لە ساڵی 2018ەوە، شاری كەلتووریی گراسی لە لیستی گەنجینە بەنرخەكانی كەلەپووریی رۆشنبیریی جیهانی داناوە.
ئیدی هەر شارە‌و بەشتێك دەبێت بە پایتەخت، هەندێ شار دەبنە پایتەختی سیاسی و هەندێكی دی بە پایتەختی ئابووری یاخود كەلتووریی و گەشتیاری. شاری گراس بۆتە پایتەختی جیهانیی بۆن، نەك پایتەختی ناوخۆیی وڵات!
