کەمال سەرگەڵویی
ئەمڕۆ کە 37 ساڵ تێپەڕ دەبێت بەسەر کیمیابارانکردنی هەڵەبجەدا لەلایەن رژێمی لەگۆڕنراوی بەعسەوە، هەڵبەتە رژێمە یەکلەدوای یەکەکانی عیراق سەدان تاوان و قەتڵوعامیان لەدژی گەلی کوردستان بەرپاکردووە، بەڵام تاوانی هەڵەبجە کە دەرهەق بە دانیشتووانی سڤیلی ئەو شارە کرا، لە هەموویان بە ئازارتر بووە لە ویژدانی مرۆڤایەتیدا و هەتا هەتایە بە زیندوویی دەمێنێتەوە بەوپێیەی لە چەند چرکەیەکدا، دەیان هەزار کەس بوونە قوربانی لە پیر و ژن و منداڵ کە هەموویان خەڵکی سڤیل و بێتاوان بوون.
جگە لەوەش هەزاران برینداری چەکی کیمیایی ئاوارەی وڵاتانی دراوسێ و بەتایبەتی ئێران بوون کە زۆربەیان تا ئێستاش شوێنەواری ئەو چەکە بەسەر جەستە و هەناسەیانەوە ماوە، ئەوە جگە لە کاریگەرییەکانی بەسەر ژینگەی ناوچەکەشەوە.
ئەم کارەساتە، لەهیچ روویەکەوە کارەساتێکی ئاسایی نەبوو، چونکە لەدوای جەنگی دووەمی جیهان و بۆردومانکردنی هەردوو شاری هێرۆشیما و ناکازاکی لە ژاپۆن بە بۆمبی ئەتۆمی، بە دووەم تاوانی جینۆسایدی مرۆیی و ژینگەیی دادەنرێت لەمێژووی مرۆڤایەتیدا.
ئەم تاوانی جینۆسایدە ئەگەرچی بکەرە سەرەکییەکەی دیارە، بەڵام هاوکات دەیان و سەدان کۆمپانیای بیانی بەشداربوون لەو تاوانە کۆمەڵکوژییەدا، هەر لە پڕچەککردن و بنیاتنانی دامەزراوەی چەکی کیمیایی بۆ رژێمی پێشووی عیراقەوە بگرە تا فرۆشتنی ئەو مەوادانەی لە ئامادەکردنی چەکەکاندا بەکارهێنراون و لەسەروو ئەوەشەوە پارێزگاریکردن لەو رژێمە لەنێویاندا حکومەتی یەکێتیی سۆڤیەتی جاران) کە لە رێگەی رۆژنامەی پراڤدای زمانحاڵی حزبی شیوعیی سۆڤیەتەوە بە ئاشکرا پاڵپشتی لە رژێمی ئەوکاتەی عیراق دەکرد و دەڵێت: ‹ئەوە پڕوباگەندەی جوداخوازەکانە» کە لێرەدا مەبەستی کوردە و پێداگریی دەکات لەوەی کە دەوڵەتی عیراق چەکی کیمیایی بەکارنەهێناوە.
لەپای ئەم تاوانکارییەی کە عیراق دەرحەق بە خەڵکی هەڵەبجە کردی، تائێستا خەڵکی ئەو ناوچەیە هیچ قەرەبوویەک نەکراونەتەوە لەلایەن کابینە جیاجیاکانی حکومەت لە دەوڵەتی نوێی عیراقەوە، ئەوە نەبێت تەنها لە بۆنەکاندا حکومەتی هەرێم داوای قەرەبوو دەکات بۆ قوربانیان و کەسوکاریان، بەڵام حکومەتی عیراق تائێستا خۆی لەقەرەی ئەو بابەتە نەداوە و خۆی لێ بێدەنگ کردووە.
بەو پێیەی هەموو حکومەتێک میراتگری حکومەتی پێش خۆیەتی دەبێت عیراقی دوای رژێمی بەعس ئەو بەرپرسیارێتییە لە ئەستۆ بگرێت. ئەوەش کاری جددی و عەمەلی دەوێت و دەبێت بە رەسمی لەژێر گوشاردا عیراق ناچار بکرێت تا قەرەبووی قوربانیانی تاوانەکە و تەواوی تاوانەکانی تری رژێمی بەعس بکرێتەوە.
ئەمڕۆ کە 37 ساڵ تێپەڕ دەبێت بەسەر کیمیابارانکردنی هەڵەبجەدا لەلایەن رژێمی لەگۆڕنراوی بەعسەوە، هەڵبەتە رژێمە یەکلەدوای یەکەکانی عیراق سەدان تاوان و قەتڵوعامیان لەدژی گەلی کوردستان بەرپاکردووە، بەڵام تاوانی هەڵەبجە کە دەرهەق بە دانیشتووانی سڤیلی ئەو شارە کرا، لە هەموویان بە ئازارتر بووە لە ویژدانی مرۆڤایەتیدا و هەتا هەتایە بە زیندوویی دەمێنێتەوە بەوپێیەی لە چەند چرکەیەکدا، دەیان هەزار کەس بوونە قوربانی لە پیر و ژن و منداڵ کە هەموویان خەڵکی سڤیل و بێتاوان بوون.
جگە لەوەش هەزاران برینداری چەکی کیمیایی ئاوارەی وڵاتانی دراوسێ و بەتایبەتی ئێران بوون کە زۆربەیان تا ئێستاش شوێنەواری ئەو چەکە بەسەر جەستە و هەناسەیانەوە ماوە، ئەوە جگە لە کاریگەرییەکانی بەسەر ژینگەی ناوچەکەشەوە.
ئەم کارەساتە، لەهیچ روویەکەوە کارەساتێکی ئاسایی نەبوو، چونکە لەدوای جەنگی دووەمی جیهان و بۆردومانکردنی هەردوو شاری هێرۆشیما و ناکازاکی لە ژاپۆن بە بۆمبی ئەتۆمی، بە دووەم تاوانی جینۆسایدی مرۆیی و ژینگەیی دادەنرێت لەمێژووی مرۆڤایەتیدا.
ئەم تاوانی جینۆسایدە ئەگەرچی بکەرە سەرەکییەکەی دیارە، بەڵام هاوکات دەیان و سەدان کۆمپانیای بیانی بەشداربوون لەو تاوانە کۆمەڵکوژییەدا، هەر لە پڕچەککردن و بنیاتنانی دامەزراوەی چەکی کیمیایی بۆ رژێمی پێشووی عیراقەوە بگرە تا فرۆشتنی ئەو مەوادانەی لە ئامادەکردنی چەکەکاندا بەکارهێنراون و لەسەروو ئەوەشەوە پارێزگاریکردن لەو رژێمە لەنێویاندا حکومەتی یەکێتیی سۆڤیەتی جاران) کە لە رێگەی رۆژنامەی پراڤدای زمانحاڵی حزبی شیوعیی سۆڤیەتەوە بە ئاشکرا پاڵپشتی لە رژێمی ئەوکاتەی عیراق دەکرد و دەڵێت: ‹ئەوە پڕوباگەندەی جوداخوازەکانە» کە لێرەدا مەبەستی کوردە و پێداگریی دەکات لەوەی کە دەوڵەتی عیراق چەکی کیمیایی بەکارنەهێناوە.
لەپای ئەم تاوانکارییەی کە عیراق دەرحەق بە خەڵکی هەڵەبجە کردی، تائێستا خەڵکی ئەو ناوچەیە هیچ قەرەبوویەک نەکراونەتەوە لەلایەن کابینە جیاجیاکانی حکومەت لە دەوڵەتی نوێی عیراقەوە، ئەوە نەبێت تەنها لە بۆنەکاندا حکومەتی هەرێم داوای قەرەبوو دەکات بۆ قوربانیان و کەسوکاریان، بەڵام حکومەتی عیراق تائێستا خۆی لەقەرەی ئەو بابەتە نەداوە و خۆی لێ بێدەنگ کردووە.
بەو پێیەی هەموو حکومەتێک میراتگری حکومەتی پێش خۆیەتی دەبێت عیراقی دوای رژێمی بەعس ئەو بەرپرسیارێتییە لە ئەستۆ بگرێت. ئەوەش کاری جددی و عەمەلی دەوێت و دەبێت بە رەسمی لەژێر گوشاردا عیراق ناچار بکرێت تا قەرەبووی قوربانیانی تاوانەکە و تەواوی تاوانەکانی تری رژێمی بەعس بکرێتەوە.
