ئەو وێنەگرەی لە هەڵەبجە وێنەی مەرگی چركاند

سەعید سادقی . . بەسەرهات و دیمەنەکان دەگێڕێتەوە

ئا: ئیبراهیم هەورامانی*

ئەم وێنەگرە بە یەكێك لە وێنەگرە بەناوبانگەكانی ئێران دادەنرێت، كە لە ساڵانی جەنگی ئێران-عیراقدا، وێنەی زۆربەی بەرەكانی ئەو جەنگەی چرکاندووە و لە شاری هەڵەبجەدا، بەر كاریگەریی بۆمبە كیمیاوییەكان كەوتووە و تا ئێستا بەدەست ئازاریی سییەكانییەوە دەناڵێنێت

ئەگەر بمانەوێت باسی تاوانی كیمیابارانی خەڵكی هەڵەبجە بكەین، ناكرێت و ناتوانین ئاماژە بە(سەعید سادقی) وێنەگری ناسراوی كۆماری ئیسلامی ئێرانی نەكەین. لەڕاستییدا ناونەهێنانی ئەم وێنەگرە دەتوانم بڵێم بابەت و باسەكەمان سەبارەت بە خستنەڕووی بەڵگەنامە وێنەییەكانی تاوانی كیمیابارانی هەڵەبجە، بە نیوەناچڵ و ناتەواو دەدرێتە قەڵەم. پاش تێپەڕبوونی سی و حەوت ساڵ بەسەر ئەنجامدانی تاوانی كیمیابارانی هەڵەبجە، بە پێویست و گونجاوی دەزانم، جارێکی تر قسە لەسەر ئەم وێنەگرە بكەم و هەوڵەكانی بۆ خستنەڕووی بەڵگەنامەی تاوانبارێتی رژێمی بەعس بەئەنجامدانی ئەم تاوانە كۆمەڵكوژییە كە لەشاری هەڵەبجەدا ئەنجامیدا.
ئاشنایەتییم لەگەڵ سادقیدا
دە ساڵ لەمەوبەر من سەرقاڵی بەدەستخستنی زانیاری و بەڵگەنامەی وێنەیی زیاتر بووم لەسەر تاوانی كیمیایبارانی هەڵەبجە، لە پایزێكی ئەو ساڵەدا، پاش ماندووبونێكی زۆر و بەدەم پرسیاركردنێكی زۆر، دواجار لەڕێی دەزگایەكی هونەریی و فەرهەنگی لە تاران، ژمارەكەیم دەستکەوت. زەنگی تەلەفونەكەم لێدا، هەر پاش یەك دوو جار، دەنگێك بە تۆنێكی نەرم وەڵامی دامەوەو وتی:من سەعید سادقیم فەرموون.
منیش بەم شێوەیە خۆم ناساند:
من ئیبراهیم هەورامانی، رۆژنامەنوسم و خەڵكی هەڵەبجەم، پێویستم بە بەڕێزتانە هاوكارییم بكەن بۆ پێدانی زانیاری.
هەر گوێی لە ناوی هەڵەبجە بوو، وتی: تۆ لە كوێیت؟من ئێستا دێمە لات. من ناونیشانم وت و پاش سەعاتێك یان زیاتر، گەیشتە لام.
ئەوە یەكەمین دیداری من و ئاغای سادقی بوو. لەو رۆژەوە تا بەئەمڕۆ بەردەوام پەیوەندییمان هەیە. ناكرێت ئەو راستییە بشارمەوە، لەڕێی سادقییەوە، توانیم بە زۆرێك لەو وێنەگرانە بگەم، كە بۆ گواستنەوەی هەواڵی كیمیابارانی هەڵەبجە لە كاتی ئەنجامدانی تاوانەكە و رۆژانی دواتر سەردانی هەڵەبجەیان کردووە. ئەم وێنەگرە بە یەكێك لە وێنەگرە بەناوبانگەكانی ئێران دادەنرێت، كە لە ساڵانی جەنگی ئێران-عیراقدا، وەك وێنەگری رۆژنامەی جمهوری ئیسلامی بەشداریی زۆربەی بەرەكانی ئەو جەنگەی كردووە، هەروەها لە شاری هەڵەبجەدا، بەر كاریگەریی بۆمبە كیمیاوییەكان كەوتوەو تا ئێستا بەدەست ئازاریی سییەكانییەوە دەناڵێنێت.
لە هەڵەبجە مەرگم بینی
سەعید سادقی وێنەگر لەگەڵ پەیامنێری رۆژنامەی جمهوری ئیسلامی و هەریەك لە وێنەگر (ئەحمەد ناتقی و عەلی فەرەیدونی و هیدایەتوڵا بهبودی) وەك یەك تیم لەگەڵ سوپاكەی كۆماری ئیسلامی ئێران لەپاش نیوەڕۆی 15\3\1988 دەگەنە شاری هەڵەبجە و سەرقاڵی رووماڵی كاری رۆژنامەنووسی دەبەن.
وەك سادقی دەڵێت:(ئەو رۆژە بەبێ هیچ گرفت و ئاڵۆزییەكی سەربازی، لەنێو شارەكەدا وێنەی ئەو دیمەنانە دەگرن كە ئاماژە بە شارێكی دوور و خاڵی لە دەسەڵاتی رژێمی بەعس و تارادەیەك هەست بەبوونی جۆرێك لە شادیی و جۆش و خرۆشی خەڵكەكەی، دوور لە ترس و تۆقاندنی رژێمی بەعس بە رووخساری خەڵكەكەوە دەكرا.
لە دیدارێكی رۆژنامەنوسییدا لە یەكێك لە ژوورەكانی ئەنجوومەنی فەتح لە شاری تاران وتی:
ئەو رۆژە بەبێ ترس گوزەرا تەنانەت ماوەیەك لە بەیانی رۆژی دواییش، هیچ مەترسییەكی سەربازی و جەنگ بە شارەكەوە بەدینەدەكرا، من لەگەڵ هاوڕێیانم(ئەحمەد ناتیقی و هیدایەتوڵا بهبودی) لە نزیك دەروازەی شارەكەدا سەرقاڵی كاری وێنەگرتن بووین، كاتی نانی نیوەڕۆدا بوو، لەناكاو فڕۆكەكانی بەعس قیامەتیان لە شارەكەدا خوڵقاند، نەمدەزانی چەند فڕۆكە بوون، بەڵام زیاتر لە فڕۆكەیەك ئاسمانی شارەكەی پڕكرد لە دەنگ و قینی دوژمنكارانە و كەوتە بۆردومانكردنی شارەكە، بۆردومانكردنەكە بەردەوام بوو. هەستمدەكرد، فڕۆكەكان نایانەوێت بە ئاسانی شارەكە بەجێبهێڵن، بەردەوام بۆمبەكانیان بەسەر شارەكەدا دەباراند. لەوكاتەدا كە لەو شارەت دەڕوانی، هەستت دەكرد لەناو دۆزەخدایت نەك لەسەر ئەم گۆی زەوییە. سەرباری ئەوەی بۆردومانكردنەكە بەردەوام بوو، ئێمە گەڕاینەوە بۆ ناو شارەكە و دەروازەكەمان بەجێهێشت.
گەشتینە سەرەتای كۆڵانێك، ئەگەر بگەڕێمەوە هەڵەبجە، دەتوانم بچمەوە هەمان گەڕەك(مەبەستی گەڕەكی مەرزەبۆتۆیە، کە ئێستا مەڵبەندی رێكخستنی نۆی شارەزووری یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان كەوتۆتە سەرەتای ئەو گەڕەكە) بەڕاستی كە دیمەنەكانم بینی توشی شۆك بووم، هەرچەندە من لەبەرەكانی جەنگ چەندین دیمەنی مردن مەرگبارم بینیوە، بەڵام دەتوانم بڵێم دیمەنەكانی ئێرە زۆر جیاواز بوون. مەرگ زۆر نزیك بوو، بەتایبەت لە منداڵان و پیروپەكەوتەكان تادەهات نزیكتر دەبوویەوە، تەرمی چەند كەسێكمان بینی لە ناوەڕاستی جادە و كۆڵانەكاندا كەوتبوون.
دەستمانكرد بە لابردنی هەندێك لەو تەرمانە، خۆمان وەك كارمەندی مانگی سوور دەهاتە پێشچاو، بۆیە من بە برادەرانم وت، ناكرێت ئێمە كار و پیشەكەمان بیر بەرینەوە و مەشغوڵی كارێكی تر بین، لەكاتی گواستنەوەی تەرمی كوڕ و كچێك من دەستم بە وێنەگرتن كرد و وێنەی ناتقی و بهبودیم گرت، كە خەریكی گواستنەوەی تەرمەكان بوون، هەندێك لەوانەی لەناو جادە و كۆلانەكاندا كەوتبوون هێشتا زیندوو بوون، بەڵام مەرگ لێیان نزیك بووبوویەوە.
تاوانەكە بەشێوەیەك بوو كەس نەیدەتوانی هاوكاریی كەس بكات و بەهانای كەسەوە بچێت، هەریەكە و هەوڵی رزگاركردنی خۆی دەدا. لە كۆتایی گەڕەكەكە پیاوێكم بینی كەوتبوو منداڵەكەی لە باوەشدا بوو، سەر و رووخساری لە ترسی بۆمبی كیمیاویی بە قوماشێک هەڵپێچابوو، لە پاڵ دەرگای مەڵەكەیاندا كەوتبوو، كە بە چاو داوای هاوكاریی دەكرد، بەڵام هاوكارییكردنی لە توانای ئێمەدا نەبوو. چەندین وێنەم لێگرت، دەنگێكی سەیری لە دەم دەرچوو، دەیقرخاند، كەیفی دەچڕی، زۆر بەداخەوە هێندەی نەخایاند گیانی لەدەست دا. هەرگیز مەرگی ئەو پیاوە و كۆرپەكەیم بیر ناچێتەوە، ئێستا ئەو بۆتە سیمبوڵی مەزڵومیەتی هەڵەبجەییەكان و كورد.
كات بەرەو خۆرئاوابوون دەچوو، هەستمانكرد چاومان نابینێت، دنیا لەبەرچاومان لێڵ دەنوێنێت و چاومان دەكزێتەوە، ئەمەش بووەهۆی ئەوەی، نەتوانین درێژە بەكارەكەمان بدەین، هەوڵی خۆدەربازكردنمان دا و لە رێی سوپاوە توانییان بمانگەیەننە دەرەوەی هەڵەبجە، دواتر براینە نەخۆشخانەكانی كرماشان بۆ چارەسەر. ئەو رۆژە لەو شارەدا بۆ هەركوێ بڕۆشتیتایە، بۆنی مەرگت دەكرد و مەرگ رێی پێ دەگرتیت.
هەڵەبجە بەزیندوویی مایەوە
ئەگەر چاوێك بە مێژووی مرۆڤایەتییدا بخشێنین، دەگەینە ئەو راستییەی كە بەردەوام دیكتاتۆر و زاڵمەکان شكستیان خواردوەو تاج و كورسییان تێكشكێنراوە و دواجار گەلە ستەمدیدەو نەتەوە مەزڵومەكان، بەسەركەوتویی ماونەتەوە و درێژەیان بەژیانی سەرفرازی داوە.
رژێمی بەعس لە16\3\1988 پیلانی وەها بوو، كە تەواوی خاكەكەی شارەكە بە ئاگر بسووتێنێت و دانیشتوانەكەی بەناخی زەوییەكەیدا بەرێت، بەڵام خۆشبەختانە خوێنی شەهیدەكانی بووە رۆشنكردنەوەی رێی ئازادیی و سەربەستیی نەتەوەی كورد. ئەوەتا ئەمڕۆ هەڵەبجە لە تەواوی دونیادا وەك شارێك دەناسرێت كە لە پێناوی ئازادییدا، بەعسییەكان خەڵتانی خوێنیان كرد.
لەسەر دانێكیدا بۆ هەڵەبجە سادقی پێی وتم: هەورامانی راستە من لەدایكبووی شاری تەبرێزم و بە زمان توركم، بەڵام منداڵی هەڵەبجە و خۆم بە خەڵكی هەڵەبجە دەزانم.
ئەو هەمیشە ئەوە دووپات دەكاتەوە و دەڵێت: پێویستە هەڵەبجەییەكان بەردەوام لە هەوڵدابن بۆ سڕینەوەی سیمای جەنگ لە تەواوی دونیادا، چونكە ئەوە هەڵەبجەییەكانن زیاتر لە كەسانی تر هەست بە مەینەتییەكانی جەنگ و مەترسییەكانی بۆسەر ژیانی بەشەرییەت دەكەن.
* رۆژنامەنووس و نووسەری بواری جینۆساید 

سەعید سادقی لەسەردانێکیدا بۆ شاری هەڵەبجە                                                                                          دیمەنێکی ساتەوەختی کیمیابارانی هەڵەبجە