گۆران و ئەدەبی ئینگلیزی، بەرهەمی نووسەرێکە

شەست ساڵە سەرقاڵی لێکۆڵینەوە و ساغکردنەوەیە

پ.ی.د. ژینۆ عەبدوڵڵا


  ناوی كتێب: (گۆران و ئەدەبی ئینگلیزی)یە، لێكۆڵینەوەیەكی بەراوردكارییە و نووسینی مامۆستا عومەر مەعروف بەرزنجی یە کە شەست ساڵە سەرقاڵی لێکۆڵینەوە و ساغکردنەوەیە، کتێبەکە یەكێكە لەو كتێبە گرنگ و دەوڵەمەندانەی ئاوڕێكی جدی و ئەكادیمی و زانستی لە شاعیری ناسراوی گەلەكەمان گۆرانی مەزن داوەتەوە. هەر لەبەرئەوەی كتێبی (گۆران و ئەدەبی ئینگلیزی) لێكۆڵینەوەیەكی بەراوردكارییە، سەرەتا بە باسی ئەو جۆرە لە ئەدەب دەست پێ دەکەم.
ئەدەبی بەراوردكاری
   هەر لە قۆناغی بەكالۆریوس و پاشان كۆرسەكانی ماستەر و دكتۆرادا، لەوانەی ئەدەبی بەراوردكاریدا کە لەلایەن مامۆستام، پ.د.زاهیر لەتیف كەریم-ەوە دەوترایەوە، هەمیشە نمونەی گۆرانی شاعیری بۆ دەهێناینەوە، وەک نمونەیەک بۆ بە جیهانی بوونی ئەدەبی كوردی و بەراوردكردنی تێكستەكانی بە شاعیرانی وەک: بایرۆن و شیللی و كیتس و بەدرشاكر سەیاب و چەندین شاعیری جیهانی، بە بەڵگە و دیكیۆمێنتیش بۆی رووندەكردینەوە کە مامۆستا گۆران هیچی كەمترنییە لەم شاعیرە جیهانییانە. لەو كاتەوە خۆشەویستی شعرەكانی مامۆستا گۆران لە بیر و هزرمدایە. هەربۆیە بۆ جاری دووەم ئەم كتێبەی مامۆستا عومەر مەعروف بەرزنجی-م خوێندەوە و ویستم راگوزەرێكی خیرابكەم پێیدا و زیاتر بە خوێنەرانی ئاشنا بكەم.
نەتەوەیەكی ژێر دەست
ناوەڕۆكی ئەم كتێبە لە دووتۆی 211 لاپەڕەدایە و بە میتۆدێكی زانستی و ئەكادیمی ئەم توێژینەوەیە نووسراوە و پێكهاتووە لە پێشەكییەك و سێ بەشی سەرەكی. مامۆستا لە پێشەكی كتێبەكەیدا كورت و پوخت خوێنەر ئاشنا دەكات بە باسەكەی و ئەوەندە بە وردی و سەرنجڕاكێشانە باسی كردووە، هەر زوو خوێنەر كەمندكێش دەكات بۆ خوێندنەوەی كتێبەكە و ئاماژەشی بەوەداوە، گۆران وەك شاعیرێكی باڵا و دەنگێكی دلێری ئازادیخوازان و شەیدا و تامەزرۆی سروشت و رەنگ و جوانی، دیارییەكی ناوازە و رەزا سووكی سەدەی بیستەمە بۆ ئەم نەتەوە دێرینەی رۆژهەڵات و موڵكی مرۆڤایەتییە و دەچێتە ریزی (مایاكۆفسكی و پۆشكین و ئاراگۆن و بۆدلێر و نیرۆدا و نازم حیكمەت و حافز و جەواهری و سەیاب و شیللی و كیتس و بایرۆن) و شاعیرە جیهانیەكانی تر و لەوان كەمتر نییە، بەڵام بۆ چی بەچەشنی ئەم لوتكە بەرزانەی ئەدەب و رووناكبیریی، ناو و پلەی داهێنانی كەمتر لە جیهانی ئەدەبدا ناسراوە و خزێنراوەتە ژێر پەردەی تەمومژ و هەوروهەڵاوە؟ دیارە ئەمەش پەیوەستە بە چارەنووسی نەتەوە ژێردەستەكەیەوە.
ئەدەبی بەراوردكاری
بەشی یەكەم، بریتییە لە باسێكی تایبەت سەبارەت بە مێژووی ئەدەبی بەراوردكاری و سەرهەڵدانی لە ئەدەبیاتی جیهانیدا، دەستنیشانكردنی نموونەی گەشی ئەمجۆرە بابەتە لە ئەدەبی نەتەوەكاندا و لەم بارەیەوە چەند بەراوردێكی ئەدەبی خراونەتە بەرچاو، نمونەكانیش بە بەڵگەی سەلمێنراو و سەرچاوەی باوەڕپێكراوەوە باسكراون و ئەم مەبەستەش وەك نووسەر ئاماژەی پێ دەكات بۆ ئەوە نووسراوە بتوانرێت لە رێگەیەوە رۆڵی شیاوی كاریگەرێتی ئەدەبیی دیاری بكرێت و ببێتە دەروازەیەك بۆ چوونە ناو جیهانە بەرین و رەنگییەكەی مامۆستا گۆران-ەوە.
لەم بەشدا بە شێوەیەكی ورد و كورت و پوخت و زانستی، ئەدەبی بەراوردكاری باسكراوە (سەربوردێكی ئەدەبی بەراوردكاری، زاراوەی ئەدەبی بەراوردكاری، مێژووی ئەدەبی بەراوردكاری، نموونەكانی ئەدەبی بەراوردكاری)، هاوكات باسی هەریەكە لە ئەدەبیاتی عەرەبی و ئینگلیزی و توركی و كوردی، وەك دەروازەیەک، كراوە و خوێنەر بەم ئەدەبیاتە جیهانییانە ئاشنا دەكات.
گۆران و ئەدەبی ئینگلیزی
بەشی دووەم، تەرخانە بۆ كاریگەرێتی ئەدەبی ئینگلیزی لەسەر هەست و نەست و بیركردنەوەی گۆران. باس لەو راستییە كراوە كە ئەم شاعیرە باڵایەی كورد وەكو هەموو شاعێرێكی تری جیهانیی بە ئەدەبی گەلانەوە پەیوەست بووە و لایەنێكی زیندووی ئەم كاریگەرییەی ئەدەبی ئینگلیزیی، بەرهەمەكانی (شیللی و كیتس و ئۆسكار وایلد و بایرۆن و رۆبرت هیرك)و چەندین شاعیری رۆمانسیی ئینگلیزی، چرای رۆشنی ژیانی ئەدەبی بووە و بە وتەی نووسەر هێندەی تر كارەكانی بە گەشاوەیی دێنە بەرچاو. ناونیشانەكانی ئەم بەشە پێكهاتوون لە: «گوڵی لاولاوی گۆران و گوڵە نێرگزەكانی رۆبرت هێرك، شیعری-بۆ بولبول-ی گۆران و –كڵاوكووڕە-ی شیللی، گوڵی خوێناوی –گۆران و بولبول و گوڵ-ی ئۆسكار وایلد، شعری گیانی گۆران و شعری ژیانی بارباوڵد، گەشت لە هەورامان –ی گۆران و دێی وێران- ی گۆڵد سمس»
گۆران  و وەڕگێڕانی شیعری ئینگلیزی
لەم بەشەدا باس لە و شیعرانە كراون، گۆران لە زمانی ئینگلیزییەوە كردوونی بە كوردی، ئەم پرۆسەی وەڕگێڕانەش هۆیەكی گرنگە بۆ فراوانكردنی ئاسۆی ئەدەبی بەراوردكاری، باس لەوەش كراوە چۆن مامۆستا گۆران وەك وەڕگێڕێكی كارامە و لێزان، هەندێك شیعری وەرگێڕاوەتە سەر زمانی كوردی، ناونیشانەكانیش بریتین لە «رێچكە و هونەری وەڕگێڕان، گۆران و شیعرێكی وڵكۆكس، گۆران و شیعرێكی كیتس.»
ئەنجام
ئەم توێژینەوەیە، دوای لێكۆڵینەوە و هەڵسەنگاندنی ورد بۆ باسەكەی، وەك هەر توێژینەوەیەكی زانستی ئەكادیمی  گەیشتۆتە چەند خاڵێك لەوانە:
- ئەدەبی بەراوردكاری، لقێكی زیندووی مێژووی ئەدەبە و سەبارەت بە كاریگەرێتی ئەدەبیی دەدوێت، هیچ شاعیر و نووسەرێكی بێ بەهرە و توانست لە هەر شوێن و سەردەمێكیشدابێت، ناتوانێ سوود لە ئەدەبیاتی بیانی وەربگرێت، تەنیا ئەو شاعیر و و نووسەرانە دەتوانن بەم  رێبازەدا هەنگاوبنێن كە خۆیان رووناكبیرن و ئاسۆی بیركردنەوەیان فراوانە. 
- لە ئەدەبیاتی كوردیدا گۆران نمونەیەكی باڵای ئەم تاقیكردنەوە مەزنەیە. گۆران وەك شاعیرێكی لێزان و هاوچەرخی كورد و رابەرێكی تازەگەرێتی، تەنیا پشتی بەسەلیقە و توانا و خەیاڵ و ئیلهام نەبەستووە و بەردەوام لە پێناو دەستخستنی بەهای هونەرییدا رووی كردۆتە ئەدەبی جیهانی و لەم رێگەیەشەوە توانیویەتی سەر بكێشێتە ناو هەواری هەندێ لە شاعیر و نووسەرە ناودارەكانی ئەدەبیاتی ئینگلیزی و بەسەریان بكاتەوە، تا لە رووخسار و ناوەڕۆك و پرۆسیسی شیعریدا، سوودیان لێوەربگرێت. دیارە ئەم جموجووڵەش كارێكی زۆری كردۆتە سەر، تان و پۆی شیعری گۆران و قوتابخانەی شیعری نوێی كوردی كە گۆران رابەرایەتی دەکات.
-جگە لە سوود وەرگرتن و كاریگەرێتی ئەدەبی ئینگلیزی، گۆران چەند شیعرێكی دیار و هەندێ چیرۆكی لەم زمانەوە راستەو خۆ كردوە بە كوردی و بە شێوەیەكی پوخت و بە ئەمانەتەوە مامەڵەی لە گەڵدا كردون، بۆ نموونەی بەرهەمی (ئەیلا ویلرولكۆكس) و(كیتس) و (ئۆسكار وایلد)ی هەڵبژاردوە و بە كوردییەكی رەوان و زمانێكی پاراو بەرهەمێكی زیندووی وەڕگێڕاوی خستۆتە ناو لاپەڕە زێڕینەكانی ئەدەبی كوردییەوە.
-گۆران وەك رووناكبیرێكی بۆ شعر و ئەدەب خوڵقاو، بە کوڵ و بە دڵ بۆ شیعر و ئەدەبیات ژیاوە و تەنانەت شیعر بووە بەسەرەتا و بنەمای هەموو ژیانی شاعیر، تا ئەم نەتەوەیە بمێنێ مەدالیای شیعر و ئەدەبیات و گەورەیی بە بەرۆكی ئەم شاعیرە باڵایەدا دەكات چونکە بووە بە رەمزی شیعری زیندوو. 

مامۆستا عومەر مەعروف بەرزنجی

مامۆستا عومەر ساڵی 1946 لە بەرزنجە لەدایکبووە، کوڕی مەعروف ئەحمەد بەرزنجی یە، باوكیان یەکێک بووە لە ھاوەڵ و دۆســـتانی نزیکی شێخ مەحموودی حەفید.
یەکەم بەرھـەمی بڵاوکراوەی، ساڵی 1959 لە رۆژنامەی (پێشکــەوتن)دا بڵاوکراوەتەوە.
شەست ساڵە سەرقاڵی نووسین و لێكۆڵینەوە و وەرگێڕان و ساغكردنەوە و بڵاوكردنەوەیە، نووسەر لە ساڵی 1959 بەدواوە، لەم رۆژنامە و گۆڤارانەدا بەرھەمی بە زمانی کوردی و عەرەبی بڵاوکردووەتەوە: پێشکەوتـن، ھەتاو، ژین، دەنگی کورد، رۆژی نوێ، بڕوا، ھیوای کوردستان، نووسەری کورد، رۆژی کوردستان، ھەولێر، بــرایەتی، پاشکـــۆی عیراق، دەفتەری کــوردەواری، بەیان، رۆشنبیری نوێ، بیری نوێ، کاژاو، مامۆستای کورد، کوردستانی نوێ، النور، التآخی، العراق و گوڵان العربي.
خاوەنی دەیان كتێب و لێكۆڵینەوە و وتاری شیكارییە.
شێخ عومەر وەك لەناو هاوڕێكانیدا بەو ناوە ناسراوە، ماوەی 44 ساڵ لە بواری پەروەردە و فێركردندا کاریکردووە.