ئایا عیراق ستراتیژی درێژخایەنی هەیە بۆ پەرەپێدانی كەرتە نانەوتییەكان؟

ئارۆ سامان

زیاتر لە 95%ی داهاتی عیراق پشت بە نەوت دەبەستێت، كابینەی حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانیش نەیانتوانیوە بەرنامەیەكی تۆكمەی درێژخایەن بخەنەگەڕ، تاكو بتوانرێت سوود لەبوارە جیاوازەكانی تر وەربگیرێت بۆ بەرزكردنەوەی داهات لە رێگەی سەرچاوە نانەوتییەكانەوە. 
ئەحمەد فەوازی ئابووریناس، پێی وایە یەكێك لە هۆكارەكانی دواكەوتنی گەشەكردنی سەرچاوە نانەوتییەكان پەیوەندی بە ململانێ سیاسییەكانەوە هەیە، بەتایبەتی لە سەرەتای ئازادكردنی عیراقەوە چووەتە دۆخێكی مەزهەبییە و ئەوەش زیانی گەورەی بە تەواوی بوارەكان و سەرچاوە نانەوتییەكان گەیاندووە.
دەشڵێت: نەتوانراوە سوود لە ستراتیژی ئابووری، یاخود ستراتیژی گەشەپێدانی سەرچاوە جیاوازەكان وەربگیرێت، كابینە یەك لەدوای یەكەكانیش نەیانتوانیوە سوود لە دەرفەتەكان وەربگرن و چاو لە ئەزموونی وڵاتانی پێشكەوتوو لەبوارە جیاوازەكانی وەكو كشتوكاڵ و پیشەسازی و ئاژەڵداری بكات.

تیرۆر و ماڵوێرانی 
سەفوان قوسەی ئابووریناسی عیراقی پێی وایە، شەڕی تیرۆر و هاتنی رێكخراوە تیرۆرستییەكان و دواجاریش ئەو ماڵوێرانییەی كە داعش بەدوای خۆیدا هێنا، زیانی گەورەی بە ئابووری و بوارە جیاوازەكان بەتایبەتی كشتوكاڵ گەیاندووە، بۆ نموونە لە موسڵ و دیالە دەیان جوتیار تیرۆر كران، لەناو باخ و باخاتدا گۆڕی بەكۆمەڵ دۆزراوەتەوە، جگە لەوەی بەدەیان باخ و باخات سوتێنران، دەستی حكومەت لە خزمەتكردنی بوارە جیاوازەكاندا بەهۆی زیاتربوونی خەرجییە سەربازییەكانەوە زۆرێك لەبوارەكان دوابكەوێت. 
شێروان میرزا ئەندامی پێشووی لیژنەی ئابووری و دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق، ئاشكرایكرد، لەعیراقدا شتێك نییە بەناوی بەرنامەی درێژخایەن بۆ گەشەپێدانی سەرچاوە نانەوتییەكان، بەتایبەتی گەشتوگوزار و داهاتی وەرگرتنەوەی باج و كشتوكاڵ و سێكتەرەكانی دیكە.
روونیشكردەوە: پارەی حكومەت لای خەڵكە و نەتوانراوە بە بەرنامەیەكی تۆكمە ئەو پارەیە وەربگیرێتەوە و داهاتی پێزیاد بكرێت، جگە لەوەی كەرتی گەشتوگوزار زۆر لاوازە و گەشەكردنی نەچووەتە ئاستێكەوە، كە كاریگەریی گەورەی هەبێت لەسەر ئابووریی عیراق، لەكاتێكدا ئەم وڵاتە پڕە لەناوچەی گەشتیاری و شوێنەواری دێرین.

ستراتیژیەت نییە بۆ كشتوكاڵ
ئەو شارەزایە جەخت لەوەش دەكاتەوە، سەروەت و سامانێكی زۆر هەیە لەعیراق، لەڕووی كشتوكاڵییەوە، لە تەواوی عیراقدا بەدەیان سەبەتەی خۆراكی هەیە، كە لە ئاستی ناوچەكەدا بێوێنەیە، بۆ نموونە خورما لە باشوور و هەنار لە باكوور و خۆرهەڵات و مزرەمەنی لە دیالە و چەندین بەرهەمی دیكە، بەڵام بەرنامەرێژیی نەكراوە، یاخود ستراتیژێك نییە ئەمانە رێكبخاتەوە و رەوانەی دەرەوەی وڵاتیان بكات. 
سەفوان قوسەی لەبارەی خاڵە سنوورییەكانەوە وتی: خاڵە سنوورییەكان وەك پێویست و لە چوارچێوەی دەسەڵاتی حكومەتدا بەرێژەیەكی زۆر سوودیان لێوەرناگیرێت، حزب و كەس و مافیا و دەوڵەمەند و بازرگانی هەلپەرست دەستییان بەسەردا گرتووە و داهاتەكانیان تاڵان دەكرێت.
ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: لە تەواوی وڵاتانی دنیا خاڵە سنوورییەكان سەرچاوەیەكی گرنگی داهاتن بۆ حكومەت، بەڵام لەعیراق مەترسییەكی گەورەن و پڕن لەگەندەڵی و كارەساتی گەورە بۆ خەڵكی عیراق.

مەزارگەو شوێنەوارەكان 
حەنا یوسف شارەزا لەبواری ئابووریدا، باس لە كەرتی گەشتیاری و سەردانی ملیۆنان زیارەتكاری وڵاتانی تر دەكات بۆ عیراق، بۆ مەزارگە و شوێنە ئایینییەكان، بەداخە كە نەتوانراوە بە بەرنامەیەكی رێكخراو ئەو سەرچاوانە بەكاربهێنرێت، بەتایبەتی بەشێكی زۆر لەو شار و جێگایانە بەخۆڕایی خزمەتی گەشتیاران دەكەن، لەبری ئەوەی سوود لە خەرجی و مامەڵەی كڕین و فرۆشتن و هۆتێل و مانەوەیان وەربگیرێت. 
پێشنیاری ئەوەش دەكات، دەكرێت ئەوە بكرێتە خاڵێكی بەهێز بۆ گەشەپێدانی ئابووریی عیراق و زیاتركردنی داهات، بەتایبەتی مەزارگەكانی كەربەلا و نەجەف و بەغدا و شوێنەوارەكانی بابل و موصڵ و چەندین ناوچەی گرنگی تر.

گەندەڵی دەردە كوشندەكە
مەیسون دەملەجی مامۆستای زانكۆ لەبابل، لەو بارەیەوە بۆ كوردستانی نوێ رایگەیاند: با راشكاوانە قسە بكەین، گەندەڵی و بەهەدەردانی سامانی نیشتمانی و بردنەدەرەوەی پارە بۆ وڵاتانی تر كارەساتێكی گەورەی ئابووریی عیراقە، جگە لەوەش بەدڵنیاییەوە هەمان كێشە یەخەی سەرچاوە نانەوتییەكانی تری گرتووە و بەشێكی زۆر لە بەرپرسان و دەوڵەمەندانی عیراق دۆخەكەیان بۆ خۆیان قۆرغ كردوە و نایانەوێت عیراق لەو بوارەدا گەشە بكات.
ئەو مامۆستایە وتیشی: هیچ ئامادەكارییەك بۆ كەمكردنەوەی داهاتە نانەوتییەكان و گەشەپێدانی بوارەكانی تری وەكو گەشتیاری و كشتوكاڵی و ئاژەڵداری لەعیراق بوونی نییە، یاخود هەیە و لاوازە، رەنگە لەقۆناغێكدا گەشە بكات، بەڵام دواجار شكست دەهێنێت و ماڵوێرانی بۆ دۆخی ژیانی هاووڵاتییان دروست دەكات. 
بە سەرسوڕمانەوە وتی: سەیرە، چۆن دەكرێت كەسێك بەتەنیا لە وڵاتێكدا هەزاران دۆنم زەوی هەبێت؟ قۆرغكاری و گەندەڵی و مافیاگەری لە لوتكەدایە.

ناسەقامگێری ئابووری 
شێروان میرزا شارەزا لە بواری ئابووریدا باس لەوەدەكات، كە شتێك نییە بەناوی ستراتیژی درێژخایەن بۆ گەشەپێدانی ئابووری عیراق بەشێوەیەكی گشتی و داهاتی سەرچاوە نانەوتییەكان بەتایبەتی، ململانێی سیاسی و دەستوەردانی دەرەكی رێگە بە گەشەكردنی زیاتر نادات، حكومەتەكان كە پێكدەهێنرێن، دیدو بەرنامەیان دەگۆڕێت بەڵگەش بۆ ئەمە، لەرابردوودا وەزارەتی ئابووری، یان وەزارەتە گرنگ و خاوەن داهاتەكان هەر جارە و لای حزبێك بووە و بە ویستی خۆی و بەرنامەی خۆی رەفتاری كردووە.
ئاماژەی بەوەشكرد، بەم دۆخەی ئێستاوە بچووكترین ئاژاوە لە عیراق كاریگەریی گەورە لەسەر ئابوورییەكەی دروست دەكات، چونكە ئێستا زۆرترین بەرهەم و شمەك و كاڵا لە توركیا و ئێران و وڵاتانی ترەوە هاوردەی عیراق دەكرێت و كەمترین بەرهەمی عیراق هەناردەی وڵاتانی تر دەكرێت.

هاوكێشەكە لای حكومەت پێچەوانەیە 
د. مەزهەر محەمەد صاڵح راوێژكاری ئابووری سەرۆك وەزیرانی عیراق گەشبینە و دۆخەكە لای ئەو بەرەو بەهارێكی دڵخۆشكەر دەچێت، لەوبارەیەشەوە دەڵێ: ئابووری عیراق تاڕادەیەكی زۆر پشت بە نەوت دەبەستێت، نەوت نزیكەی %50ی بەرهەمی ناوخۆیی و زیاتر لە %90ی داهاتی بودجەی گشتی و زیاتر لە %98ی بەدەستهێنانی دراوی بیانی پێكدەهێنێت، بەڵام حكومەتی عیراق دیدێكی ستراتیژی دەگرێتەبەر بە ئامانجی كەمكردنەوەی ئەم وابەستەییە بە نەوتەوە و زیادكردنی داهاتی نانەوتی.
وتیشی: پلانی حكومەت بریتییە لە پێشخستنی وەبەرهێنان لە كەرتەكانی نانەوتی وەك پیشەسازی، بازرگانی، گەشتیاری و كشتوكاڵ، لەگەڵ گرنگیدان بە زیادكردنی خەرجییەكانی وەبەرهێنان بۆ هەمەچەشنكردنی سەرچاوەكانی داهات، ئامانجی حكومەتە داهاتی نانەوتی بۆ رێژەی %20ی بودجەی گشتی زیاد بكات و گەشەی بەرهەمی ناوخۆیی ساڵانە نزیكەی %5 زیاد بكات لە ماوەی پلانی گەشەپێدانی نیشتمانی (2024 - 2025)دا.
هاوكات بۆ تەواوكاری وتەكانی راوێژكارەكەی سەرۆك وەزیرانی عیراق، لەسەرەتای ئەمساڵدا سندوقی دراوی نێودەوڵەتی ستایشی پێشكەوتنە بەرچاوەكانی بەرهەمی ناوخۆیی نانەوتی كرد لە عیراق كە لە ساڵی 2024دا گەشەی %5ی تۆماركردووە، ئەمەش بەهۆی فراوانبوونی كەرتی كشتوكاڵ و زیادبوونی خەرجییە گشتییەكانەوە بووە.