کتێبی بیرەوەرییەكانم لە غوربەتدا

بورهان شێخ رەئوف

كتێبی «بیرەوەرییەکانم لە غوربەتدا»ی د. محەمەد سابیری نووسەر و باڵوێز و خەباتگێڕ، هەر لە ئەلبوومە وێنەییەكان و بەشێك لە نامە گرنگەكانی نێوان خۆی وەكو لێپرسراوی لقی ئەوروپای یەكێتی نیشتمانیی كوردستان و كۆمەڵەی رەنجدەرانی كوردستان لەگەڵ جەنابی مام جەلال و كاك نەوشیروان و هێرۆ خان و زۆربەی زۆری سەركردایەتی یەكێتی كە بەشی یەكەمی چاپ و بڵاو كرایەوە، گرنگی خۆی دەبێت بۆ توێژینەوە و باس و خواستی مێژووی سیاسی كوردستان بە گشتی و یەكێتی بە تایبەتی .

بیرەوەریی 
لە شێوازی نووسینی بیرەوەریی گەلێك جار كەسایەتیە سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئەدەبیەكان خۆیان رۆژانە بیرەوەرییەكانیان یاداشت دەكەن و دواتر رێكی دەخەنەوە، ئەوە ئەگەر بكرێت وردتر و دروستتر دەبێت، چونكە  بیری مرۆڤەكان لەوەیە زۆرجار یارمەتیدەر نەبن بۆ پاراستنی بیرەوەرییەكان وەكو خۆی، یان بە شێوەی گفتوگۆ لەگەڵ رۆژنانە نووسێك یان هەر كەسێكی تر رێكدەخرێت وەكو ئەوەی سەلاح رەشید لە گەڵ خوالێخۆشبوو مام جەلالدا كردبووی دواتر بە ناوی دیداری تەمەنەوە لە دووبەرگدا بڵاوكرایەوە، ئەوەی د. محەمەد سابیریش گفتوگۆیەكی راستەوخۆ و راشكاوانەیە رۆژنامەنووس جەمال لۆلۆ لەگەڵیدا ئەنجامی داوە و زۆر قۆناغی گرنگی خەبات و تێكۆشانی كاكە حەمە و یەكێتی نیشتمانیی كوردستان و كۆمەڵەی رەنجدەرانی كوردستانی لە خۆ گرتووە كە شایانی ئەوەیە لە سەری بووەستین .
ئەوەی لە بیرەوەرییەكانی غوربەتدا سەرنج راكێشە، هەروەك لە ناونیشانی كتێبەكەشدا هاتووە پیشاندانی دیوێكی تری رووداوەكانی شۆرشی نوێ‌ و یەكێتی نیشتمانیی كوردستانە لە دەرەوە لە ئەوروپا، ئەگەر ئێمە لە چەند ساڵی رابردوودا گەلێك بیرەوەری جۆراوجۆرمان بینی لە ناوەوەی وڵات، بەڵام پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییە لە دەرەوە بۆخۆی هەنگاوێكی گرنگ و پڕ بایەخە و خوێنەر ئاشنا دەكات بە گۆڕەپانێكی تری خەبات  كە جیاوازی زۆری هەیە لە ناوەوەی وڵات لە زۆر رووەوە، بە تایبەتی تر كە نووسەر بۆخۆی كاراكتەرێكی گرنگ و هەڵسوڕاوێكی لێهاتووی هەردوو شۆرشی ئەیلول و  نوێ‌ بووە .
جەمال  لۆلۆ لە سەرەتادا باسی ژیانی تایبەتی  محەمەد سابیر  خۆی  دەپرسێت، ئەویش باسی گوندی كانی كەوەی ناوچەی چەمچەماڵی زێدی لە دایكبوونی  بۆ دەكات، باسی پەیوەندی ئاغا و جوتیار دەكات كە خۆی كوڕی پیاوێكی جووتیارە، باسی سوخرەی ئاغا و موڵكانە و جیاوازی چینایەتی ئەو دەمە بە درێژی دەكات، ئیتر وەكو مرۆڤێكی رووناكبیرو چەپ دژ بە نازناوی خێڵ و تیرەو تایەفەیە بۆیە خۆیشی هیچ نازناوێكی خێڵ یان ناوچەی هەڵنەگرتووە .

سەرەتای ئاشنابوون بە سیاسەت
محەمەد سابیر وەكو زۆرێكی تری تێكۆشەران سەرەتای ئاشنابوونی بە خەبات و كاری سیاسی لە ریزەكانی یەكێتی قوتابیاندا بووە، لە گەڵ نەوشیروان مستەفا و دارۆی شێخ نوری و عومەر فەتاح  و جەلالی حاجی كەریمی گەچ فرۆش و دلێری حەمە پاشا، ئەشرەف تاڵەبانی، سالار عەزیز، حەمە چاوشین...هتد. دواتر درێژەدان بە خەبات لە ریزەكانی پارتی و دوایی باڵی مەكتەبی سیاسی، تەنانەت دەڵێت بەشێكی زۆری كۆبوونەوەكانی یەكێتی قوتابیان و پارتی لە ماڵی ئێمە لە چوارباخ ئەنجام دەدرا.
محەمەد سابیر بەشی  فیزیای كۆلیجی زانستی بە نمرەیەكی باش تەواو كردووە، ساڵی1969-1970، دوایش (( بەدەل)) دەدات و خزمەتی  سەربازی ناكات دەبێت بە وانەبێژ لە ناوەندیی سیروان لە سلێمانی .

كۆمەڵەی ماركسی _لینینی كوردستان
محەمەد سابیر یەكێك لە هەڵسووڕاوەكانی ئەو كۆمەڵەیە بووە و لە گەڵ هەڵگیرسانەوەی شەڕیش ساڵی 1974 پەیوەندی بە شۆرشەوە دەكات و واز لە زەمالەی خوێندن دەهێنێت لە بولگاریا، لەناو پارتیشدا لە ژێر چاودێریدا دەبێت بەهۆی ئەوەی هەواڵیان بۆهاتووە كە لە رێكخراوێكی نهێنیدا كار دەكات .

فكری ماویزم
دەڵێت لەو كادرانە بووم كە فكری ماویم زۆر توند بوو، بیروباوەڕم وابوو كەتەجربەی ماوتسی تۆنگ راستە و پێویستە پەیڕەوی بكرێ‌، بەڵام كاتێك دەچیتە دەرەوە و لە گەڵ رێكخراوی تر دا تێكەڵاو دەبێ، گۆڕانكاری بەسەر فكردا دێ‌.

حزبی شیوعی عیراق
باسی هەڵوێستێكی حزبی شیوعی عیراقی دەكات بە ئیعازی یەكێتی سۆڤییەت لە گەڵ بەهێزبوونی جووڵانەوەی كورددا نەبوون، پێیان وابوو تەعامولكردن لە گەڵ بارزانی ئاسانترە و باشترە وەك لەگەڵ باڵە سیاسییەكەی .ئینشقاقی ساڵی 1964 بەو هەڵە گەورەیە وەسف دەكات كە تاوەكو ئێستاش پێوەی دەناڵێنین .

رۆژنامەی نور و گۆڤاری رزگاری 
باسی رۆڵی رۆژنامەی نور و حیلمی عەلی شەریف و گۆڤاری رزگاری دەكات كە (13) ژمارەی لێ‌ دەرچوو سەرنووسەرەكەی كاك شازاد سائیب بوو، خاوەن ئیمتیازەكەی كاك نەوشیروان مستەفا بوو .

ماركسییەت گەڕ و گوول بووە
ئەگەرچی كاك نەوشیروان پێشتر نووسیوویەتی كە بڕوای بە ماركسییەت نەبوو كاتێك كە سكرتیری كۆمەڵەش بووە، بەڵام لێرەدا محەمەد سابیر قسەكانی فوئاد قەرەداغیمان بۆ دەگێرێتەوە ئەگەر كاك نەوشیروان وتبێتی چەپ نەبووم و چەپیش نابم ئەوە راست نییە، پێش ئەوەی كۆمەڵە بێت جیڤاریست بووە، یەكێك بووە لەوانەی هانی منی داوە بابەتەكانی جیڤارا بخوێنمەوە، جیڤارا لوتكەی شۆڕشگێڕی بووە لەو دەمەدا، واتە لە شەستەكانی سەدەی پێشوودا، دواتر بابەتی بزووتنەوەی قوتابیان لە فەرەنسا رووی دا، ئەو هاندەر بوو كە هەموو شتەكان بخوێنینەوە، پێش ئەوەی كۆمەڵە دروست بێت، بەڵام كاك نەوشیروان كە چووە دەرەوە دونیابینی فراوان بوو، لەوكاتەدا بڕوای بە دیكتاتۆرییەتی پرۆلیتاریا نەمابوو، دەیووت شیوعییەكان و بەرەی سۆشیالیست و ماركسییەت گەڕو گول بوون .
لەم كتێبەدا محەمەد سابیر وەڵامی زۆر پرسیاری نەبیستراو دەدادەتەوە لە هەڵگیرسانەوەی شۆڕشی نوێ‌ هەر لە گیرانی خاڵە شیهاب و هاوڕێكانی سەرهەڵدانی شۆڕشی نوێ‌ بەڕابەرایەتی یەكێتی نیشتمانیی كوردستان، چوونی خۆی بۆ ئەوروپا و رۆڵی شەهید ئارام و كۆمیتەی هەرێمەكان، دەستەی دامەزرێنەر، چالاكییەكانی لقی ئەوروپای یەكێتی و كۆمەڵەی خوێندكاران لەوێندەر بەستنی كۆنفرانسەكان، كۆكردنەوەی كۆمەك و هاوكاری ، وەرگرتنی زەمالەی خوێندن و زۆر شتی تر، سەردانەكانی مام جەلال بۆ ئەوروپا و رێكخستنی كاتی دیدار و كۆبوونەوەكان، بابەتی ئاڵای شۆرش و كاریگەرییەكانی لە سەر رێكخستنەكان .

گفتگۆی ساڵی 1984
بابەتێكی تری گەرم كەلەم بیرەورییانەدا باسی لێوە كراوە گفتوگۆكانی یەكێتی و حكومەتی عیراقە لە ساڵی 1984، ئیتر هۆكارە خۆیی و بابەتییەكانی دیار بوون لەو كاتەدا، بەڵام لە لایەن رێكخستنەكانی دەرەوەی یەكێتییەوە بووەتە مایەی رەخنەی توند و دابڕان لە ئۆپۆزەسیۆنی عیراقی، بێ‌ ئەوەی حساب بۆ ئەوە بكەن كە یەكێتی شەڕی جود و عیراق و ئێرانی دەكرد و عیراقیش بەڵێنی چارەسەری مەسەلەی كوردی دابوو، بەڵام دواتر توركیا دەستوەردانی كرد و حكومەتی عیراق پاشگەز بووەوە لە جێبەجێكردنی .

ساڵی 1988- 1989
لە دوای كیمیابارنی هەڵەبجە و جینۆسایدی ئەنفال ساڵی 1988 باسی رۆڵی رێكخستنەكانی یەكێتی دەكات لە دەرەوە لە ئەوروپا و ئەمریكا لە شام و لە كوەیت، كەچالاكییەكان بریتی بوون لەخۆپیشاندان و نووسینی یاداشت و بینینی ئەندام پەرلەمان و رێكخراوەمەدەنییەكان، هیچ رێكخراوێك و پارتێك نەما پەیوەندی پێوە نەكرێت، ئەو تاوانەی كە رژێمی ئەوسای عیراق ئەنجامی دابوون دەخرانە روو .

كورد و فەرەنسا
كە فرانسۆ میتەران مرد مام جەلال رێگەی نەبوو بێتە دەرەوە، وەفدێكمان نارد من و د. كەمال فوئاد بووین، پاشان یەكەم هەل رێكەوت بۆ مام جەلال و هاتە پاریس، یەكەم سەردانی بۆ سەر گۆڕەكەی میسیۆ میتەران بوو، بۆ شەڕی ناوخۆش فرانسۆ میتەران و مادام میتەران زۆر جار نیگەرانی خۆیان بۆ ئەو شەڕە دەربڕیووە .

گرتنی كوێت لە لایەن عیراقەوە 
باسی پێشبینی مام جەلال دەكات بۆ گرتنی كوەیت لە لایەن عیراقەوە، و یەقینی تەواویشی هەبووە كە ئەمریكا لە رژێمی عیراق دەدات، مام جەلال وتبووی سەدام دوای شەری ئێران دانانیشێ،‌ دواتر دەچێت كوەیت داگیر دەكات. 
باسی كۆڕەو بڕیاری 686  ئەو وەرچەرخانەی كە هێنایە ئاراوە یەكەم جار بوو لە نەتەوە یەكگرتووەكان بڕیارێكی لەو شێوە دەربچێ‌، ئەگەر كۆڕەو نەبووایە هێڵی 36 دروست نەدەبوو، ئەوە وەرچەرخانێك بوو مەزڵوومی كوردی بەدەرەوە ناساند .
گفتوگۆی ساڵی 1991 سەرنەكەوتنی، پەیوەندی نێوان مام جەلال و تورگۆت ئۆزال .
شەڕی ناوخۆ، شەڕی پەكەكە و حكومەتی هەرێمی كوردستان، كۆنگرەی یەكەمی یەكێتی، 31 ئاب، رێككەوتنی واشنتۆن نێوان یەكێتی و پارتی،  زۆر بابەتی تر بە درێژی باسی لێوەكراوە .

پڕۆسەی ئازادی عیراق
یەك نموونەی گرنگی باس كردووە وەزارەتی بەرگری ئەمریكا 40 هەزار تابووتی ئامادە كردبوو بۆ كوژرانی 40 هەزار كەس لەو شەڕەدا، بەڵام مام جەلال روونی كردبووە كە تەنها هەفتەیەك پێویستە بۆ رزگاركردنی عیراق و رووخاندنی رژێمی  سەدام حسێن و زۆر بە ئاسانی، مام جەلا خاڵێكی گرنگتریشی باس كردبوو ئەوەیە دوای نەمانی ئەو رژێمە چی روو دەدات لە عیراق؟ چونكە كاركردن ئاسان نیە لە عیراق لە بەرئەوەی فرە نەتەوەیە چەندین كێشەی هەیە، هەروەها چۆن عیراق ئاوەدان بكرێتەوە؟ چۆن سوپا تێكشكاوەكەی بنیات بنرێتەوە؟
كتێبەكە زۆر بابەتی گرنگ و سەرنج ڕاكیبشی تری تێدایە بەڵام لەوە زیاتر پێم باش نەبوو درێژەی بدەمێ‌ .