مردن و ژیان لە رۆمانی دار هەنارەكە بە تەنهایە

نووسەری بەناوبانگی عیراقی سینان ئەنتوان کە بە بنەچە یەکێکە لە کریستیانەکانی عیراق، بەم دواییانە رۆمانێکی بە ناونیشانی (وحدها شجرة الرمان) بڵاوکردەوە، کە تێیدا دۆخی عیراق و خەڵکەکەی لە رێگەی چەند پاڵەوانێکی رۆمانەکەوە لە رۆژگاری جەنگی عیراق - ئێرانەوە تا دۆخی دوای روخاندنی رژێمی بەعس و بڵاوبوونەوەی پەتای تیرۆر دەگێڕێتەوە.
نووسەر لەو کتێبەدا وەک نووسەر و رۆژنامەنووسی هاوکارمان ئەسعەد جەباری خوێندنەوەی بۆکردووە، چەندین دیمەنی قۆناغە جیاجیاکانی عیراق بە گشتی و  شاری بەغدای پایتەختی بە تایبەتی بەشێوەیەکی تێکەڵ لە فەنتازیا و واقیع خستۆتەڕوو. 
جگە لەوەش سینان ئەنتوان جگە لەوەی تائێستا چەندین بەرهەمی بڵاوبۆتەوە، رۆماننووسێکی دیاری عیراقە کە شارەزاییەکەی زۆری لە نووسین بە شێوەزاری بەغدادی هەیە، وێڕای ئەوەش چەندین خەڵاتی نێودەوڵەتیی بەدەستهێناوە و چەندین بڕوانامەی ئەکادیمیشی لە زانکۆ بەناوبانگەکانی جیهان بەدەستهێناوە و وەک مامۆستای یاریدەدەر و مامۆستاش لە چەند شوێنێکی زانستی لە دەرەوەی عیراق وانە دەڵێتەوە. 

دۆسێ

پرۆفایلی سینان ئەنتوان

*لە ساڵی 1967 لە شاری بەغدا لەدایكبووە.
*لە ساڵی 1990 بڕوانامەی بەكالۆریۆسی لە زانكۆی بەغدا بەشی ئینگلیزی تەواوكردووە.
*لە ساڵی 1991 بەرەو ئەمریكا كۆچی كردووە.
*لە ساڵی 1995 بڕوانامەی ماستەری لە خوێندنی عەرەبی لە زانكۆی جۆرج تاون وەرگرتووە.
*لە ساڵی 2006 دكتۆرای   لە زانكۆی هارڤارد بە جیاوازیی وەرگرتووە.
*لە ساڵانی 2003 – 2005 وەك مامۆستا لە كۆلێجی دارتمۆس كاری كردووە.
*لە ساڵی 2005 وەك مامۆستا لە زانكۆی نیویۆرك كاری كردووە، چەندین یارمەتی وەرگرتووە، لەوانە یارمەتی توێژینەوەی ئەكادیمی مێلۆن لەساڵی 2003.

ئەسعەد جەباری

یەكێك لە رۆمانە هەرە نایاب و گرنگەكانی مێژووی هاوچەرخی عیراق كە لەلایەن نووسەر سینان ئەنتوان-ەوە نووسراوە، جێی ئەوەیە كە مێژووی دوور و نزیكی ئەم وڵاتە شانازی بە نووسەرێكی لەو جۆرەوە بكەن كە لەڕێی لەچاپدانی دواهەمین بەرهەمی بەناوی (وحدها شجرە الرمان - دار هەنارەكە بە تەنهایە) توانیویەتی ئازار و ئەشكەنجە و رۆژگارە وەیشوومە و نەهامەتییەكانی بەلای كەمەوە چارەكە سەدەیەكی وڵاتەكەی لەڕێی رۆمانێكی گەورەوە بگێڕێتەوە كە رووداوەكان ئەوەندە پڕ تراژیدیان، مرۆڤ لە ئاستیدا دەستەوەستان دەوەستێ و سەرسام دەبێت بەو بیر و ئەندێشەیەی نووسەر و خامە بەبڕشتەكەی و ئەو كەڵچەرە دەوڵەمەندەی كە لەڕێی گێڕانەوەی چەند رووداوێكەوە خوێنەر بە نیشتمانێك دەناسێنێ كە  پڕاو پڕە لە بەسەرهاتی تاڵ و تفت. ئەوە جگەلەوەی كە خودی نووسەر زیرەكانە توانیوێتی بە زمانێكی وردو پڕ سەلیقە خوێنەر پەلكێش بكات بۆ خوێندنەوەی رۆمانەكە، كاتێك لە سەرەتاوە لاپەڕەی یەكەم و دووەم و سێیەم دەخوێنیتەوە، ئیتر دەچیتە نێو دەریای رووداوەكانەوە كە هێندە قووڵن، مەگەر خوێنەر بەلای كەمەوە خۆی پاشخانێكی مامناوەندیی هەبێت لە ناسینی وڵات و ئەو هەموو بەسەرهات و دیمەنە سەرسووڕهێنەرانەی كە بەرۆكی ئەم وڵاتەی گرتووە لە خوێن و فرمێسك و ئازار و ئەشكەنجەی رۆحیی بەرلە جەستەیی.
نووسەر بە رەچەڵەك خەڵكی رەسەنی بەغدایە و کریستیانە، شارەزای زمان و ورد و درشتی بابەتەكانە، لە رێی پاڵەوانێكی گەنج و خوێندەوارەوە كە لەیەك كاتدا خوێندكاری كۆلێجی هونەرە جوانەكانی بەغدایە بەشی شێوەكاریی، لەهەمان كاتدا مردوو دەشوات و چەندین ساڵە ئەم كارە لە باب و باپیرانییەوە بۆ بنەماڵەكەیان ماوەتەوە.
 (جەواد) ئەو پاڵەوانەیە كە سەراپای هەموو چیرۆك و رووداوەكان داگیردەكات، رۆژێك لە رۆژان بە دایكی دەڵێت باوكم چ كارەیە، ئەویش پێی دەڵێت ئیشی (مەغسەلچیی-مردووشۆردن)ە!، ئیتر لەوێوە (جەواد) ئەو پرسیارانەی سەرەوە لە دایكی دەكات و دایكیشی بە سادەیی خۆی لە وەڵامدا پێی دەڵێت كارەكەی باوكت مردووشۆردنە و ئەوە بە هەموو كەس ناكرێت، توانا و شارەزایی و لێهاتوویی و ورە و بوێری دەوێت، ئەمە جگە لەوەی رۆژانە بەهۆی ئەم كارەیەوە بڕێك پارەی دەست دەكەوێت كە رزقێكی حەڵاڵ و پاك و بێگەردە.
پاڵەوانی ئەم رۆمانە كە (جەواد)ە، دووچاری دەیان گرفت دەبێتەوە، بەهۆی ناچاركردنی باوكی و دایكییەوە كە دەیسەپێنن بەسەریدا دەبێت فێری هەمان كار و كاسبی ببێت، بەڵام (جەواد) لەدواییدا بەباشی شارەزایی پیشەكە دەبێت، چونكە هەر لەسەرەتاوە رەتیدەكاتەوە و دەیەوێت بخوێنێت وەكو هەر كەسێكی ئاسایی و رێگەی كارەكەی باوكی نەگرێتەبەر و ئەو خەون و ئەندێشەیەی خۆی وەكو بەهرەمەند و هونەرمەندێك بەرجەستە بكات.
باوكی ئەم خێزانە پیاوێكی لەسەرخۆ و لەخوا ترسە، بە مەزهەب شیعەن، لە كووچەیەكی نزیك ماڵی خۆیان لە بەغدای پایتەخت شوێنێك دەبێتە ئەو جێگەیەی كە وەكو پێگەیەك بۆ مردوو شۆردن دەیكەن بە (شوێنكارە- محل)ی پیشەكەیان و دەناسرێت لە هەموو گەڕەك و ناوچەكەیاندا. رێڕەوێكی تەنگ و باریك و ژوورێكی تایبەت و بەردێكی گەورەی وەكو سەكۆیەك هەردوو دیوی كە بەئاسانی هاتوچۆی لێدەكرێت، مردووی لەسەر دادەنرێت، ئەوە جگە لەوەی كە دەستشۆر و شوێنێكیش بۆ حەوانەوەی خۆی جار جارەش پشوویەك دەدات پاش ماندووبوون و حەسانەوەی لەمردوو شۆردن، خۆی و شاگردەكەی بەلای پاڵەوە دەبێتە دەمەتەقێیان لەسەر بابەتێكی رۆژ، یان هەندێك وردە تێبینی و بۆڵە بۆڵی رۆژانەی كاركردنیان.
جەواد، پاڵەوانی ئەم رۆمانە كوڕی دووەمی خێزانەكەیانە، براكەی سەربازی سوپای عیراق بوو، دەرچووی كۆلێجی پزیشكی زانكۆی بەغدا بوو، لەیەكێك لە هێرشەكانی شاری (فاو) شەهید دەبێت، ئەمیر-ی برای بە پێنج ساڵ لە خۆی گەورەتر بوو، باوكی پێی وابوو كە ئەمیر دەتوانێت خەونەكانی بێنێتەدی و لە پاشەڕۆژدا ببێتە پزیشكێكی باش، تەنانەت ئەمیر كاتێ بە مۆڵەت دەگەڕایەوە لە سەربازی، هاوكاریی باوكی دەكرد لە مردووشۆردندا، بەڵام رۆژێك تەرمەكەی دەهێننەوە بە تاكسییەك و ژیانی ئەم ماڵە پڕدەبێت لە خەم و پەژارە، بەتایبەتی بۆ دایك و باوكی جەواد، شەهیدبوونی كوڕەكەیان (ئەمیر كازم حەسەن لە17-4-1988) لە رزگاركردنی شاری (فاو)دا لە شەڕی عیراق- ئێراندا بەختەوەریی ئەو خێزانە هەژارەی داڕووخاند، جەنگەکە دوای تەنها چوار مانگ وەستا، عیراق قایل بوو بە هەموو داواكارییەكانی ئێران.
 هەرچی عیراقیشە هەر دوای دوو ساڵ و لە هاوینی ساڵی 1990دا پەلاماری (كوێت)ی داو دیسانەوە جەنگێكی نوێی هەڵگیرساند. هەربۆیە باوكی جەواد هەردوو دەستی دا بەیەكدا و وتی: ئیتر بۆچی ئەو هەموو ساڵە شەڕمان كرد؟ لەپێناوی چی بوو كە ئەمیری كوڕم رۆیشت!؟

ریم و خۆشەویستییە  ناکامەکەی جەواد
ریم، ئەو بێوەژنەی كە جەواد لە كۆلێجی هونەرە جوانەكان ناسی، پێكەوە خوێندكار بوون، بە رێكەوت ناسی و پێكەوە دواتر بوون بە دوو هاوڕێ و خۆشەویستی یەكتری، ریم مێردەكەی ئەفسەری سوپای گاردی كۆماری بوو، لە یەكێك لە شەڕگەكاندا دەكوژرێت، دۆستایەتی و تێكەڵاوبوونی ریم و جەواد تا ئەندازەی عاشقێكی شێت و تێكەڵ بە هەست و نەست و خۆشەویستی شێتانە دەبن بەدوو عاشقی نێو كۆلێجی هونەرەجوانەكان، هەرچی ریم-ە دەوڵەمەند و خواپێداو، جەواد كوڕێكی هەژار و كەمدەست، باوكی كاری مردوو شۆردن و ریم-یش باوكی بازرگانی دەكات، رۆژگار هەردووكیان لەیەكتریی دادەبڕێ و جودا دەبنەوە، پاش ئەوەی كە بڕیاری زەماوەند دەدەن و جێبەجێ نابێت، بەبێ ویستی خۆیان ریم دووچاری نەخۆشیی شێرپەنجە دەبێت، بەهۆی چارەسەركردنەوە باوكی دەیبات بۆ یەكێك لە وڵاتانی دراوسێ، ئیدی بۆ دواجار خەونی بەیەكگەیشتنیان دەبێتە رابردوویەكی تاڵ بۆ ژیانی جەواد.

یەکێک لە دیمەنەکانی جەنگی عیراق - ئێران 1980- 1988

هەر دەبێت شەڕ رووبدات
گێڕانەوەی بابەتەكانی دووتوێی ئەم رۆمانە زیاتر قاڵبی سیاسیی لەخۆگرتووە، بەجۆرێك رووداوەكانی زستانی سەرەتای 2003ی عیراق ئەوەی سەلماندبوو كە شەڕ هەر دەبێت رووبدات، بۆیە دایكی جەواد بە باوكی جەوادی وتبوو «حاجی چی بكەین؟ هەر لە بەغدا بمێنینەوە؟» ئەویش پێ دەڵێت: ئەی بۆ كوێ بچین؟ ئەگەر خوا مەیلی لێبێت لێرەش رۆحمان دەكێشێ، ئەمەش یەكەم شەڕ نییە، بەڵام ئینشائەڵڵا دواهەمین دەبێت!».
ئەو بەیانییەی كە شەڕ دەستیپێكرد بەیانی زوو بوو، باوكی جەواد هەڵسابوو بۆ نوێژكردن، دواتر خەوتبۆوە، لە دەنگی تۆپ و فڕۆكە جەواد هەڵسابوو بۆ ئاو خواردنەوە، بەڕێكەوت دەچێتە ئەو ژوورەی باوكی لێی دەنوست، بینی باوكی خەوتووە و بەخەبەر نایەتەوە! سەیرێكی باوكی كرد ناجووڵێت، دەستی بۆ برد و ئەمدی و ئەو دیوی كرد، بێ گیان و رۆح، بێ هەست و جووڵە، كەمێكی ئاو كرد بەدەموچاویدا بێ سوود بوو، دایكی لێ ئاگاداركردەوە و ئەویش هات و بوو بە گریان و ئیتر ئەو بەیانییە بۆ دواجار باوكی چاوی لێكنا و كۆچی دوایی كرد.
مردنی باوكی جەواد، لە رۆژێكی تەمومژاوی و بەغدایەكی نا ئارام و چۆڵ و هۆڵ، دایكی داوا لە جەواد دەكات كە خۆی باوكی بشوات، دوای ئەوەی كە لە پزیشكی داد رێوڕەسمی نووسراوی بڕوانامەی مردنی بۆ دەردەكەن، كلیلی شوێنكارەكەی باوكی لەلای حەمودی شاگردەكەی باوكی دەبێت، تەرمەكە دەبەنە ژوورەوە و دایدەنێن بەمەبەستی شوشتنی.
حەوشەی ئەو شوێنەی كە مردوویان لێ دەشوشت لە گۆڕستانێك دەچێت، رووناكییەك لە پەنجەرەیەكی بچووكەوە تیشكی دەخاتە سەر ژووری مردووشۆردنەكە، هەتا حەمودی تفاقی شۆردنی ئامادە كرد، جەواد روودەكاتە باخچە بچووكەكەی پشتەوە، هەندێ لەو دار هەنارەی حەوشەكە رادەمێنێ كە باوكی زۆری خۆشدەویست، هەر ئەو درەختە هەنارەی بە ئاوی مردووان ئاو دەدرا بۆ چەندین ساڵ لەوەوبەر، ئێستا ئەو درەختە خۆی ئامادە دەكات بۆ خواردنەوەی ئەو ئاوەی كە لە پاشەڕۆی شووشتنی تەرمی خاوەنەكەیەوە دەیخواتەوە لەڕێی ئەو جۆگەیەی كە ئاوی رێڕەوەكە بەرەو بنجی درەختەكە دەڕەوات.
 سەیر لەوەدا بووە هەتا ئەوكاتیش جەواد نەیدەزانی كە گوڵی هەنار دەپشكوێت و دەمی دەكرێتەوە، بە منداڵی جەواد بەرهەمی ئەو درەختەی دەخوارد، پاش ئەوەی كە باوكی بەری دارهەنارەكانی دەڕنی و دەیهێنایەوە بۆ ماڵەوە، بەڵام پاش ئەوەی كە گەورەبوو ئیدی لەو هەنارەی نەخوارد دوای ئەوەی كە پێی زانی درەختەكە ئاوی شوشتنی مردوو دەخواتەوە. 
پاش چەند چركەیەك جەواد گوێی لە خوڕەی ئەو ئاوە بوو كە حەمودی یەكەم جامی ئاوی كرد بە قاچی باوكیدا و ئاو دەهاتە خوارەوە و بەرەو رەگی دار هەنارەكە دەڕۆیشت!.

بردنی تەرمی باوكی بۆ نەجەف
بردنی تەرمی باوكی بۆ شاری نەجەف و ناشتنی لە گۆڕستانی ئەوێندەر بە تەنیشت تەرمی ئەمیر-ی برایەوە بۆ جەواد چیرۆكێكی دوورودرێژی تاقەت پڕوكێن بوو كە هیچی كەمتر نەبوو لەوەی خۆشی دابنێ لە نێوان سوپای مارێنزی ئەمریكایی و سوپای گاردی كۆماریی عیراق كە هەتا ئەو ساتەش رووبەڕووی یەكتریی وەستابوونەوە.
 پاش رووخانی حكومەتی عیراق و هاتنی سوپای ئەمریكا، رۆژێك جەواد بە مەبەستی گەڕانەوەی بۆ ئەكادیمیای هونەرەجوانەكان، روودەكاتە كۆلێجەكەیان، لە پاسەوانەكانی كۆلێجەكە نزیك دەبێتەوە، پاش سڵاوكردن پرسیاری بەشی بیستن و بینینی كۆلێجی لێ دەكات، ئەویش دەڵێت: ئەمریكا بەیەك موشەك بۆردوومانی كرد، پێی دەڵێت بۆچی؟ لە وەڵامدا پاسەوانەكە دەڵێت: ئەو رۆژە بوو كە محەمەد سەعید سەحاف هات و لەو ستۆدیۆیە وتارێكی پێشكەشكرد، ئیدی دوای یەك سەعات بە موشەكێك بۆردوومان كرا.
سەبری، مامی جەواد كاراكتەرێكی تری ئەم رۆمانەیە كە كادری حزبی شیوعی و بەرهەڵستكاری رژێمی سەدام حسێن بوو، وڵات بەجێ دەهێڵێت و روو دەكاتە بەیروت-ی پایتەختی لوبنان، كاتی خۆی جەواد هەركاتێك بیویستبا پرسیاری مامی بكردبایە، دایكی جەواد دەیووت: ناتوانێ بگەڕێتەوە و پرسیار لە باوكت بكە كە بۆچی ناگەڕێتەوە بۆ وڵات.

سەبری لە تاراوگەوە بۆ تاراوگە
 سەبری، مامی جەواد رای كردبوو بەهۆی ئەوەی بەعسییەكان راویان نابوو، دوای ئەوەی چووبوو بۆ بەیروت، دواتر روو دەكاتە (یەمەن) و پاشانیش دەچێتە (ئەڵمانیا) و لەوێ دەبێتە پەنابەر.
 دوای مردنی باوكی جەواد، چەند جارێك بەهەمان ئەدرەس جەواد نامەی بۆ دەنێرێت، بەڵام هەر پاش چەند مانگێك سەبری لەپڕ لەبەردەم دەرگای ماڵی جەواددا بە ماشێنێك دەوەستێ و لەدەرگا دەدات و دەڵێت من سەبری-م سەبری، ئیدی جەواد بەهۆی سەبریی مامییەوە پاشتر هەندێك شارەزایی لە حزبی شیوعی وەردەگرێت و تەنانەت لە رۆژی دامەزراندنی حزبی شیوعی عیراقدا، سەبری  جەواد دەبات بۆ بارەگای حزبی شیوعی و پێكەوە دەچن بۆ پیرۆزبایی یادەكەیان، زۆر ناخایەنێت سەبری دەگەڕێتەوە بۆ دەرەوەی وڵات و نیشتمان بۆ جارێكیتر بەجێ دەهێڵێت.
 ئەوەی جێی سەرسوڕمان بوو، مامی جەواد شیوعییەكی سەرسەخت بوو، كەچی دەیزانی ئەمریكا وڵاتی رزگاركردووە لە چنگی بەعس نەك كۆمۆنیست!، بۆیە جاروبار نائومێد دەبێت لە دیمەنە سیاسییەكەی وڵات بەتایبەتی ئەو رۆژەی كە یادی حزبی شیوعی بوو، كەچی بە تانك و زرێپۆشی ئەمریكی پاسەوانی بارەگاكانی حزبی شیوعی دەكرا لە بەغدا بۆ راپەڕاندنی بۆنەكەیان!.
جەمال فەرتەوسی یەكێكە لە هاوڕێكانی بابی جەواد، رۆژێك خۆی دەكات بە ماڵی جەواد- داو پێی دەڵێت: تازە زانیوومە باوكت كۆچی دوایی كردووە، خۆتان خۆش بن، من دەمەوێت ئامۆژگاریت بكەم كە درێژە بە پیشەكەی باوكت بدەیت لەگەڵ حەموودی-دا هەردووكتان كارەكە بكەن و منیش هاوكاریتان دەكەم.
 جەواد پێ دەڵێت: ئەم سووربوونەت لەچی كە ئێمە درێژە بە كارەكە بدەین؟، پێی دەڵێت: من هەموو هەفتە و مانگێك دەگەڕێم لەڕێی خودادا تەرمەكانی كە لەبەغدا دەكوژرێن یان دەمرن و بێ كەسوكارن لە پزیشكی داد كۆیان دەكەمەوە، ئەوسا دەمهێنان بۆ باوكت تا بیانشوات و كفن و دفنیان بكات بەپێی شەرعی ئیسلام و سوننەتی پێغەمبەر بیاننێژین لەڕێی خودادا، ئیتر پێم خۆشە تۆش درێژە بە كارەكەی باوكت بدەیت و منیش بڕێك پارەت دەدەمێ لەبەرامبەر كارەكەدا وەكو باوكت.
 ئەم گفتوگۆیەی نێوان جەواد و جەمال فەرتەوسی سەرەتا ناگاتە ئەنجام، بەڵام دواتر پاش ئەوەی كە ماوەیەكی زۆر جەواد بێكار دەبێت، بە ناچاری شوێنكارەكەی باوكی دەكاتەوە و لەگەڵ حەمودی ئەو خواستەی جەمال جێبەجێ دەكات، بەڵام رۆژێكی مانگی ئابی ساڵی 2005 حەمودی شاگرد بەمەبەستی كڕینی كەرەسەی كفن و دفن دەچێتە بازاڕی شۆڕیجەی بەغدا و ئەو رۆژەی كە دەچێتە دەرەوە، ئیتر ببڕای ببڕ نایەتەوە و بۆ هەمیشە دیار نامێنێت.
 براكانی حەمودی هەموو بەغدا و سەرجەم فەرمانگەكانی پزیشكی دادی دەگەڕێن و نایدۆزنەوە. 
دایكی حەمودی رۆژانە بە مەبەستی دۆزینەوەی دەچێت بۆ مەزارگەی ئیمام كازم بۆ نزاكردن تا بیدۆزێتەوە، تەنانەت نیەتی هێنابوو بەپێ بچێت بۆ (نەجەف) ئەگەر حەمودی بدۆزنەوە، بەڵام هەتا ئێستاش حەمودی-ی شاگرد نەدۆزرایەوە.

جەواد پرسیار  لە چارەنووسی خۆی دەكات!
 «ئایا چارەنووسم وایە هەر دەبێت بگەڕێمەوە بۆ كاری مردوو شۆردن؟ چارەنووسم وایە كە ئەو رێگەیەی باوكم گرتبوویەبەر، هەردەبێت بەو ڕێڕەودا بڕۆم؟ بەڵام چارەنووس چییە؟ من خۆم باوەڕم بە چارەنووس نییە، نازانم بۆچی، بەڵام بڕیارمدا ئەم كارە هەڵبژێرم، زۆر پێویستم بە پارە بوو».
  ئەو قسانەی كرد، جەواد ئیتر جەمال فەرتەوسی دەستی هێنا بە پشتیدا و دەستخۆشی لێكرد بۆ درێژەدان بە كارەكە و پێشی راگەیاند: كە ئیتر لەمەولا مەهدی-ی ئاگادار دەكاتەوە لە كۆكردنەوەی ئەو تەرمانەی كە لێرەولەوێ فڕێ دەدرێن لە بەغدا و خۆشحاڵیی خۆی دەربڕی بە كردنەوەی سەرلەنوێی شوێنكارەكە.

دەركەوتنەوەی خەیاڵاویی ریم
ریم، لەپڕ دێتە پێش چاوی جەواد، وا سەیری دەكات پاش بڕینەوەی مەمكەكانی، دوای ئەوەی تووشی شێرپەنجە دەبێت، دوو هەنار لەسەر سنگی دادەنێت لەبری مەمەكەكانی، هەموو نینۆكەكانی بە بۆیەی گوڵی هەنار بۆیە دەكات لەپاڵ لێوەكانی، بەپەلە روودەكاتە ریم و لەپڕ هەناری لای راست دەكەوێتە سەر زەوی، دەچەمێتەوە و دەستی بۆ هەنارەكە دەبات، دەبینێ هەنار یەكپارچە دەبێتە پەڵەیەكی سوور لەسەر قۆڵی، ئاوڕ دەداتە بۆ دواوە و دەبینێت ریم دەگری و دەیەوێت ئەو رووبارە خوێنە راوەستێنێت كە لە هەنارەكەوە دێتە دەرەوە.
مەهدی هات و لەگەڵ جەواد روودەكەنە شوێنكاری مردوو شۆردن، دەكەونە گفتوگۆ بە مەبەستی رێكخستنەوەی شوێنكارەكەیان، جەواد بە مەهدی دەڵێت: ئەگەر حەزت لە هەنارە لێی بكەرەوە، ئەویش بە جەواد دەڵێت: ئەی تۆ حەز لە هەنار ناكەیت، پێی دەڵێت: بەڵێ حەزی لێدەكەم، بەڵام لەم درەختە حەز لە هەنار ناكەم، رۆژگار هات و رۆیشت ئەو دەفتەرەی دانرابوو بۆ تۆماركردنی ناوی مردووەكان، پاش كفن و دفنیان پڕببوون بەهۆی شەڕو شۆڕ و كوشت و بڕو تەقینەوە و تیرۆرو تۆقاندنەوە لە بەغدا، زۆربەی كە دەبوونە قوربانی، ئەوانەبوون كە ململانێی مەزهەبی و شەڕی تایفی دەیكردن بە قۆچی قوربانی.

 زۆرجار كە جەواد بە شەقامەكانی بەغدادا تێدەپەڕی و خەڵكی دەبینی، لە بیر و ئەندێشە و خەیاڵی خۆیدا بیری دەكردەوە كە ئەو خەڵكەی سەر شەقامەكان دەبێت كامیان رۆژێ لە رۆژان بەمردوویی بێنە بەردەستی و بیانشوات، بەڵام لە هەموو رۆژەكاندا پێنجشەممان زۆر بەئازاربوو، كاتێ جەمال فەرتەوسی پەیوەندیی پێوە دەكرد و بەجارێ ژمارەیەك تەرمی بێ كەسوكاری دەهێنا بۆ شوێنكارەكە بە مەبەستی كفن و دفنكردنیان. زۆربەیان بێ خاوەن بوون، ئەو تەرمانەی جەمال كۆی دەكردنەوە لەسەر شەقام و شۆستە و كۆڵانەكان، كوژراو، سەربڕدراو، تیرۆركراو، تەقینەوە، منداڵ، گەورە، بچووك، پیاو، گەنج، پیر، جەواد دەڵێت: جگە لەوەی كە هەستم بەوە دەكرد تەنها وەكو مرۆڤ لەگەڵ دایكم و مەهدی دەژیم، ئیتر هەموو ژیانم لەگەڵ مردواندا بوو!

غەیدا شوێنی ریم دەگرێتەوە؟
بەهۆی شەڕو ئاشووب و ماڵوێرانییەوە خزمێكی ماڵی جەواد بە ناچاری شوێنی خۆیان بەجێدەهێڵن و بۆ حەوانەوەی خۆیان روو دەكەنە ماڵی جەواد، ئەوان شیعەن و ئەمانیش هەر شیعە، هەرچۆنێك بێت ماڵی جەواد باشترە، بێوەژنێك و كوڕێكی منداڵ و كچێكی عازەب لە تەمەنی 19 ساڵیدا، غەیدا و دایكی غەیدا و براكەی، هەرسێكیان بۆ ماوەی زیاتر لە دوو مانگ لەماڵی جەواد دەمێننەوە.
 پێشتر دایكی جەواد بارودۆخی دەروونیی ماندوو بوو، بەهۆی هاتنی ئەمانەوە وەكو خزمیان و تێكەڵاوبوونیان لەناو یەك ماڵدا، دایكی جەواد بڕێك ماندووبوونی حەسابۆوە و زیاتریش ئیشوكاری ماڵ كەوتبووە دەستی غەیدا و دایكی غەیدا.
جوانی و مهیرەبانی غەیدا سەرنجی جەواد رادەكێشێت و وردە وردە لەیەكتری نزیك دەبنەوە، ئەمیش هاوشێوەی ریم-ی كۆنە یاری جەواد، عیشقی خۆشەویستی بۆ تازە دەكاتەوە و بەهۆی ئەوەی لەیەك ماڵدان، ئاسانتر لەیەكتری تێدەگەن و جاروباریش ژووان ساز دەدەن بەنهێنی و بەدزیی دایكییانەوە بێ ئەوەی كەس بزانێت، رۆژگارە شووم و پڕ حەسرەتەكانی جەواد هەمووی لەیەك دەچوون، تەنها ئەو رۆژگارانە نەبێت كە غەیدا ماڵەكەیانی پڕكردووە لە خۆشەویستی و تەنانەت جەواد بەهۆی غەیداوە ئێستا جاروبار بە گۆرانی وتنەوە دەگەڕێتەوە بۆ ماڵەوە و هەندێك هەست و سۆزی جووڵاوە.
 هەتا رۆژێك دایكی جەواد بە جەواد دەڵێت: رات چییە لەسەر غەیدا، ئەویش دەڵێت: مەبەستت چییە دایە، پێی دەڵێت: ئەگەر سەرسامی پێی، ئەوا لەدایكی بۆت داوا دەكەم، جەوادیش بە دایكی دەڵێت: جا كێ دەڵێت من ژن دەهێنم دایە؟ ئەویش پێی دەڵێت: ئەی دەتەوێ هەتا من لە ژیاندام هەر چاوەڕێی ئەوە بم تۆ ژن بهێنیت؟ بۆیە دەبێت بەرلە مردنی من ئەو كارە بكەیت، جەوادیش پێی دەڵێت: دایە تەمەنت درێژبێت.. ئیدی دوای ئەم قسەوباسە دایكی جەواد دەست دەبات بۆ سەری خۆی و بە كزومەلوولی دادەنیشێت بەبێ دەنگی. غەیدا و دایكی و براكەی پاش ماوەیەك ئەوانیش وڵات بەجێ دەهێڵن و روو دەكەنە دەرەوەی وڵات.

دیمەنە جەرگبڕەكانی ژیانی جەواد
دیمەنە جەرگبڕەكانی رۆژانەی كاركردنی جەواد پڕبوون لە تراژیدیا، ئەو دەمەی كە لە شوێنكارەكەی دەحەوایەوە، كەسێكی بەتەمەن و دوو گەنجی هاوشێوەی كە لەخۆی دەچوون، خۆیان كرد بە ژووردا، ئەویش بەخێرهاتنی كردن، وتیان مردوویەكمان پێیە و دەمانەوێت بۆمان بشۆیت، پێی وتن كوا بیهێننە ژوورەوە، ئەوانیش وتیان ئەوەتا لەناو ئەم كیسە نایلۆنەی دەستماندایە!، جەواد بۆ بیست چركە لەشوێنی خۆیدا وەستا و بەهیچ شێوەیەك قسەی بۆ نەكرا ، كیسەكەی وەرگرت و بردییە ژوورەوە، تەنها سەرێكی مرۆڤی بینی بەبێ لاشە!، بۆ ئەو ئاسایایی بوو، مردوو بشوات سەری بڕدرابێت یان پارچە پارچە بووبێت، بەڵام لەوەوبەر و هەتا ئەو رۆژە دیمەنی وای هەرگیز نەدیبوو، بۆیە زوو زوو دەیوت (لاحول ولا قوە الا بالله، من داوای لێبووردن دەكەم خوا فورسەتتان بدات).
حەبیب، ئەو كەسە بوو كە كوژرابوو، تیرۆریستان تەنها سەرەكەیان بۆ كەسوكارەكەی ناردبۆوە بەبێ ئەوەی لەشی بنێرنەوە، پاش ئەوەی كە بەپارە ویستبوویان هیچ نەبێت تەرمەكەیان دەستبكەوێتەوە، سەرەڕای ئەوەش حەبیب-ی كوژراو كە پیشەی ئەندازیار بوو، بەو شێوەیە نێردرابۆوە بۆ كەسوكارەكەی. جەواد، ناوی حەبیب-ی لە دەفتەرە نوێكەی ناوی مردوواندا تۆماركرد و بوو بە یەكەمین تەرمی بێ لاشە!.
«بەداخەوە زۆر بەداخەوە»، فەرتەوسی زۆر بە هێمنی ئەوەی وت، كاتێ پێموت: من دەچم بۆ ئوردن.
بۆچی توخوا؟ ئیتر دەڕۆیی و بەجێمان دەهێڵی؟
ئیتر ناتوانم سەید فەرتەوسی، خەریكە دەخنكێم، ئەم ئیشە هی من نییە و ناچارم بیكەم، هەر بۆ چەند ساڵێك بوو، چیتر ناتوانم بخەوم و دواجار شێت دەبم ئەگەر بەردەوام بم بەهۆی خەمۆكیمەوە.
فەرتەوسی كێشای بەپشتی جەواددا و وتی:
بۆ لەتۆ وایە من بارودۆخم لەتۆ باشترە؟، من ئێستا دووچاری نەخۆشی شەكرە و پاڵەپەستۆی خوێن بووم، دوای ئەو هەموو ساڵە و ئێستاش زۆڵە هەتیو و ناكەس بەچە دەیانەوێت تووشی رووداوێكی نوێم بكەن.
بۆچی چی بووە؟
براكەم دەیانەوێت تاوانی بازرگانیی بە لەشی مرۆڤەوەم بۆ هەڵبەستن. بۆیە چەتە و بازرگانان دانیشتوون و بازرگانی بە لەشی مرۆڤەوە دەكەن، لە ررۆژنامەكان لەسەریان نووسیوون، بەڵام ئەوان لە نەخۆشخانەكان ئەو كارە قێزەونە دەكەن و هیچ پەیوەندیی بە ئێمەمانانەوە نییە، چونكە هەر ئەندامێك لەش ببەن، دەبێت لە ماوەی دوو سەعاتدا بیبەن. ئیتر بزانە كێ بەرتیلی پێداون، دەیانەوێت منیش بەرتیلیان بدەمێ تا تووشم نەكەن.
خوا یارمەتیت بدات سەید فەرتەوسی، ئینشائەڵڵا هەموو شتێك باش دەبێت.
بە پێكەنینەوە سەری راوەشاند، كلیلی شوێنكارەكەم پێداو رێكەوتین كە كرێی ئیشەكەم بۆ بنێرێت بۆ عەممان، پێشم راگەیاند كە ئاگای لە مەهدی شاگرد بێت، ئیتر باوەشێكی گەرممان بەیەكتریدا كرد و وتی مەهدی لەسەر چاوم دادەنێم.
ئەمە دواهەمین گفتوگۆی نێوان جەواد و فەرتەوسی بوو، بۆ ماڵئاواییكردن لە یەكتریی و جیابوونەوەیان.
ئەو بەیانییەی كە جەواد خۆی كۆدەكردەوە بەمەبەستی بەجێهێشتنی بەغدا، بیری لای دایكە ماندووەكەی بوو، هەرچۆنێك بێت دەبێت هەندێ پارەی بۆ بەجێ بهێڵێت بۆ خەرجی، ئەوە جگەلەوەی كە پێویستە دایكی ببات بۆلای خوشكەكەی، چونكە نابێت بەتەنها بێت لەماڵەوە، بەغدا بۆ ئەو لە شارێكی چۆڵەوانی دەچوو، شارێك هەزارجار نامۆ بە جەواد.
بەڵام ئەو نامۆبوو هەم لە(كەرخ)و هەم لە(رەسافە)ی هەردوو بەری شاری بەغدا، دوای بردنی دایكی جەواد بۆ ماڵی خوشكەكەی، پاش خواحافیزی ئیتر دایكی جەواد پێی دەڵێت: بۆ ئەوەندە پەلەی كوڕم، هەندێ مایەوە و لەوێ بۆ دواجار نانی خوارد، دایكی جەواد لەیەك كاتدا روو دەكاتە جەواد و پێی دەڵێت: «هەمووتان رۆیشتن و منتان بەتەنها بەجێهێشت»، دایكی جەواد پاش ئەوەی جەواد بەڕێدەكەوێت، هەندێك ئاو دەڕێژێ بەدوایدا وەك نەریتێكی باوی خێڵەكی،  زوو زووش پێی دەڵێت: خوات لەگەڵ جەواد، لەمن مەترسە.

بە بێ ئومێدی دەگەڕێتەوە
جەواد روودەكاتە سنوور بەمەستی پەڕینەوە بۆ ئەودیوی وڵات بەرە و ئوردن تا بۆ هەتا هەتایە بەجێبهێڵێت، رێی ماشێن و قەرەباڵغی سەر سنوور ماندووی دەكات بۆ پێنج سەعات، بۆیە ئەو بەپێ هەندێ رێ دەكات، پیاوێك لەپڕ دەیوەستێنێت و پێی دەڵێت: كە ئاگری بداتێ بۆ جگەرە داگیرساندنێك، ئەویش پێی دەڵێت ئاگرم پێ نییە و جگەرەش ناكێشم، پیاوەكە بە جەواد پێدەكەنێت، سەرسام دەبێت كە وەك بڵێی تەنها كەسە لەم سەر زەوییە جگەرە نەكێشێ، بۆیە لێی دەپرسێت»چۆنە وا خۆتان دەگرن بەبێ جگەرەكێشان» ئەویش پێی دەڵێت: «وەڵڵا بڵێم چی»، ئەوەشی پێ دەڵێت كە چۆن بەرگەی ئەو هەموو ژیانەی گرتووە بەتەنها بەبێ جگەرە، پیاوەكە بە زەردەخەنەیەكەوە پێ دەڵێت: هەر خۆتی؟، ئەویش پێ دەڵێت: بەڵێ، بۆیە پێی دەڵێت: زگورتیت ناهێڵن بچێتە ئەودیوی سنوورەوە بەرەو ئوردن!، جەواد-یش پێی دەڵێت: بۆچی ناهێڵن؟ پیاوەكە دەڵێت: وەڵڵا نازانم، دەڵێن لە میلیشیای شیعە دەترسن، ئێمەش لە ترسی تیرۆر و تۆقاندن هەڵهاتووین و دەڕۆین.

دیمەنێکی بەغدا

دوای دوو سەعات لە قەرەباڵغی رزگار دەبێت و دەگاتە لای ئەفسەری سەر سنووری ئوردن، پاسپۆرتەكەی دەدات بە ئەفسەرەكە و ئەویش پێی دەڵێت: هەر خۆتی، جەواد-یش دەڵێت بەڵێ بە تەنهام، بۆیە پاسپۆرتەكەی پێ دەداتەوە و ئەفسەرەكە بە جەواد دەڵێت: «زگورتی قەدەغەیە، تەنها بۆ خێزاندارە»، پێی دەڵێت بۆچی؟، ئەفسەرەكەش پێی دەڵێت فەرمانی دەوڵەتە، ئیتر ئاماژەی بۆ دەكات كە رێگاكە بەربدات و ئەوەی لە دوایەوەیە بابێتە پێشەوە!.
جەواد بە دڵشكاوی دەگەڕێتەوە بۆ بەغدا و بۆ درێژە بە ئیشەكەی خۆی دەدات لەگەڵ مەهدی شاگرد، دڵی جەواد دەبێتە هەنارێكی تەڕ و هەمیشە بۆ مردن لێ دەدات، هەموو ساتێكیش ئەو هەنارە دەكەوێتە ناو هەناوییەوە بەبێ بڕیاردان، بەڵام هیچ كەسێكیش پێی نازانێ نا.. جگە لە دارهەنار...هەر ئەو دەزانێ!. ئەمە دواهەمین رستەی رۆمانەكە بوو!.

بەرهەمەكانی سینان ئەنتوان
بەرهەمەكانی سینان ئەنتوان، بۆ زیاتر لە 16 زمانی جیاجیا وەرگێڕدراون، خاوەن سەلیقە و داڕشتنێكە كە كەم كەس هەیە ئەوەندە شارەزابێت لە دیالیكتی بەغدایی و ئەو هەموو پەند و ئامۆژگاری و قسەی نەستەق و شێوازە داڕشتنە ئەدەبییە جوانە بە زمانی عەرەبی بەتایبەتی زمانی ناوخۆیی بەغدایی.
بڵاوكراوەكانی سینان ئەنتوان، بریتیین لە كتێبێكی شیعری لەلایەن ئەوەوە بە ناوی «موشور مبلل بالحروب» بڵاوكرایەوە كە لەلایەن خانەی (میریت)، قاهیرە 2004 چاپكراوە.
رۆمانێك بە ناوی (اعجام) لە (دار الاداب) لە ساڵی 2013 چاپكراوە.
لە ساڵی 2004 فیلمێكی دۆكیۆمێنتاری بە ناوی «دەربارەی بەغدا» دەرهێناوە.
هەر ئەم رۆمانەی لەلایەن ئینستیتیوتی عەرەبی بۆ لێكۆڵینەوە و چاپ و بڵاوكردنەوە، لەبەیروت، ساڵی 2010 چاپكراوە، لە چاپەكانی دیكەدا لە لایەن بڵاوكراوەكانی الجمل-ەوە چاپكراوە.
دیوانی شیعر بەناونیشانی یەك شەو.
رۆمانێك بەناوی مریەم، دەربارەی كۆمەڵكوژیی كەنیسەی رزگاری، و پاڵێوراو بوو بۆ خەڵاتی بووكەری عەرەبی  بۆ ساڵی 2012 بۆ دار الجمل لە لیستی كورتدا بوو.
رۆمانی فهرس، لە سەرەتای ساڵی 2016، لەلایەن (دار الجمل)ەوە چاپ و بڵاوكراوەتەوە.
دیوان “وەك لە ئاسماندا” (دار الجمل)، 2018.

کارەکانی لە بواری وەرگێڕاندا
كۆمەڵێك لە شیعرەكانی وەرگێڕدراونەتە سەر زمانی ئینگلیزی و لەلایەن چاپخانەی هارپەر ماونتێن لە ساڵی 2007 دا چاپكراون.
رۆمانی «اعجام»ی بە زمانەكانی نەرویجی، ئەڵمانی، پورتوگالی و ئیتالی وەرگێڕدراوە و چاپكراوە.