ئاوێنەی عیراق
دوو رێكخراوی نێونەتەوەیی بەپێویستی دەزانن عیراق لە تەقەمەنی پاكبكرێتەوە، ئاماژە بە گیانلەدەستدان و برینداربوون و كەمئەندامبوونی 519 منداڵیش دەكەن لەماوەی پێنج ساڵی رابردوو، بەهۆی تەقەمەندییەكان لە عیراق.
رێكخراوەكانی (یۆنسێف و فەرمانگەی رێكارەكانی پەیوەست بە مین)، خۆشحاڵییان بەرامبەر بە هەوڵە نێودەوڵەتییەكان دەربڕی بۆ خستنەڕووی راگەیاندێكی سیاسی لەپێناو زامنكردنی پاراستنی مەدەنییەكان لە مەترسی بەكارهێنانی پاشماوەكانی جەنگ لە ناوچە چۆڵ و دروورەدەستەكان.
پاشماوەكانی جەنگ و مەترسیان بۆسەر ژیانی هاووڵاتیان
یۆنسێف و فەرمانگەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ رێكارەكانی تایبەت بە مین (UNMAS) لە بەیاننامەیەكی هاوبەشدا رایانگەیاند»بەبێ رەچاوكردنی ئەو شوێنانەی تەقەمەنییەكان و پاشماوەكانی جەنگییان تێدایە، ئەو مەوادانە مافە بنەڕەتییەكانی منداڵ دەخەنە بەر مەترسی».
كاریگەرییەكانیان بۆ چەندان ساڵی داهاتوو دەمێننەوە
دوو رێكخراوە نێونەتەوەییەكە باس لەو هەوڵانە دەكەن كە بۆ مەبەستی خولقاندنی ژینگەیەكی سەقامگیر و دڵنیاكەرەوە بۆ ژیانی منداڵان لە عیراق دەخرێنەگەڕ كە تائێستا رووبەڕووی مەترسی دەبێتەوە، بەهۆی بوونی تەقەمەنی و پاشماوەكانی جەنگ، بە تایبەت لە ناوچەكانی جێنیشتەجێی هاووڵاتیان و كۆمەڵگە گوندنشینەكان، هەرچەندە عیراق لەماوەی ئەم چەند ساڵەی دواییدا ململانێی كراوەی بەخۆوەنەبینیوە، بەڵام شوێنەواریی تەقەمەنییەكان بۆ ماوەی چەند ساڵی داهاتوو كاریگەریی دەمێنێتەوە، تائێستاش مینەكان و مەوادە نەتەقیوەكان یان جێهێڵدراوەكان كە پێی دەڵێن (پاشماوەكانی جەنگ)، بونەتە مایەی گیانلەدەستدان و برینداربوون لە هەموو ناوچەكانی وڵات».
منداڵ دەبێت لە ژینگەیەكی ئارام و دڵنیاكەرەوەدا بژی
دوو رێكخراوەكە دەڵێن»لەماوەی پێنج ساڵی رابردوو، 519 منداڵ لە عیراق كوژراون یان كەمئەندام بوون، زیاتر لە 80%ی ئەو منداڵانەش نێرینەن، بەو پێیەی منداڵە كوڕەكان بەشێوەیەكی بەرچاو كەوتوونەتە ژێر كاریگەریی كاریی منداڵان، وەك شوانی یان كۆكردنەوەی ئاسن و بۆ فرۆشتن، هەروەها منداڵان بەشێوەیەكی تایبەت زیاتر لاواز و خۆڕانەگرن، بەو پێیەی پاشماوەكانی جەنگ سەرنجییان رادەكێشێنن و رەنگاوڕەنگن و درك بە مەودای مەترسییەكانیان ناكەن. هەروەها هەندێك لە چەكەكان بریتین لە ئامرازە باوەكانی ناوماڵ و كراون بە تەقەمەنی».
پێویستە رێنمایی بردرێتە منداڵان بۆ پاراستنی ژیانیان
یۆنسێف و فەرمانگەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ كاروباری تایبەت بە مین، هەموو لایەنەكان هاندەدەن»پەلە بكەن و تەواوی هەوڵەكانیان بخەنەگەڕ بۆ نەهێشنی ئەو مین و مەوادانەی نەتەقیون و كار بۆ یارمەتیدانی قوربانیان بكەن، و پشتیوانی لە مافی منداڵان بكەن لەڕووی خولقاندنی ژینگەیەكی ئارام و دروست بۆ پاراستنیان»، هەروەها یۆنسێف و فەرمانگەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ كاروباری تایبەت بە مین، لە بەیاننامەكەیاندا حكومەتی عیراق و وڵاتە كۆمەكبەخشەكانیان هاندا»پشتیوانی لە پرۆسەی فراوانكردنی چالاكییەكانی هۆشیاركردنەوە بكەن، سەبارەت بە مەترسی مەوادە نەتەقیوەكان، بەجۆرێك كە پەیامی روون لەبارەی ئەو مەوادانەوە بدرێتە منداڵان و تاكەكانی تری كۆمەڵگە و ببێتە مایەی رزگاركردنی ژیانیان لە خوێندنگە و كۆمەڵگە خۆجێییەكان لە هەموو ئەو ناوچانەی لەعیراقدا پێشتر مللانێی چەكداریان بەخۆوەبینوە».
نەتوانراوە بەشێوەیەكی تەواوەتی ناوچەكانی عیراق لە مین پابكرێنەوە
ناوچەكانی عیراق و بەتایبەت ناوچە سنورییەكان، بەدەست بڵاوبوونەوەی ئەو مینانەوە دەناڵێنن كە پاشماوەی رۆژگارەكانی جەنگی عیراق ئێرانن 1980-1988، وێڕای پاشماوەكانی رێكخراوی (داعش) لە پاش دەستگرتنی بەسەر ژمارەیەك لە پارێزگاكان، هەموو ئەمانەش دەبنە مایەی رووداوەكانی برینداربوون و گیانلەدەستدانی هاووڵاتیان، بە تایبەت كە تائێستا نەتوانراوە تەواوی ئەو مینانە لە هەموو ناوچەكاندا پاكبكرێنەوە.
بڵاوبوونەوەی مین لە ناوچە جیاجیاكانی عیراق
وێڕای تێپەڕینی دەیان ساڵ بەسەر كۆتایی هاتنی جەنگی عیراق- ئێران (1980-1988)، تائێستاش زۆربەی پارێزگاكانی هاوسنوری ئێران لە باشوور و خۆرهەڵات، بەدەست مین و پاشماوەكانی ئەو جەنگەوە و جەنگەكانی دواترەوە دەناڵێنن، وەك جەنگی رزگاركردنی كوێت لە ساڵی 1991 و جەنگی روخاندنی رژێمی سەدام حسێن لە ساڵی 2003، و پاشان جەنگی دژ بە رێكخراوی «داعش» (2014-2017) كە هێندەی تر رەوشەكەی ئاڵۆزكرد لە پارێزگاكانی باكوور و خۆرئاوای وڵات.
هەندێك لە سەرچاوە رەسمییەكان باس لە بوونی چەندان ملیۆن مین و كەرەستە جەنگییە نەتەقیوەكان دەكەن كە لە ناوچە جیاجیاكانی وڵاتدا پاشماوەی جەنگن، ئەمانەش هەڕەشەیەكی راستەقینەیان بۆسەر ژیانی هاووڵاتیان لەو ناوچانەدا دروستكردووە. هەندێك لە ئامارەكان ئاماژە بە گیانلەدەسەتدان و كەمئەندامبوونی لانی كەم 250 هەزار عیراقی دەكەن بەهۆی پاشماوەكانی جەنگەوە.
فەرمانگەی كاروباری مین لە عیراق رایگەیاندبوو»رووبەری گشتی پیسبوو بە مین لە عیراق دەگاتە نزیكەی 5994 كیلۆمەتر چوارگۆشە، نزیكەی لەسەدا 50ی ئەو رووبەرە پاككراوەتەوە و زۆربەی ئەو مینانەش لە ناوچە سنورییەكانی خۆرهەڵاتی عیراق چێنراون».
لە چوارچێوەی هەوڵە نێونەتەوەییەكانیش بۆ رزگاركردنی وڵات لە مەترسی مین و پاشماوەكانی جەنگ، پێشتر فەرمانگەی نەتەوە یەكگرتووەكانی تایبەت بە كاروباری مین (یۆنماس) لە عیراق رایگەیاندبوو»پێشكەوتنێكی گەورە هەیە لە پاككردنەوەی عیراق لە پاشماوەكانی جەنگ».
بیێر لۆد هامەر، بەڕێوەبەری (یۆنماس) لە عیراق لە كۆنفرانسێكی نێودەوڵەتی كۆمەكبەخشان بۆ كاروباری تایبەت بە مین كە لەمانگی شوباتی رابردوو لە بەغدا سازكرابوو رایگەیاندبوو»شوێنەوارەكانی جەنگ و ململانێ، لەگەڵ یادی چوارەمی سەركەوتن بەسەر (داعش)، تائێستاش زیندوون، بە تایبەت لە ناوچە رزگاركراوەكان كە تائێستاش پیسبوون بەو مەوادە كوشندانەی لەلایەن گروپە تیرۆریستەكانی داعشەوە چێنرابوون و ئامانج لێیان كوشتنی ژمارەیەكی زیاتری بێتاوانان و دروستكردنی ترس و دڵەڕاوكێ بووە».
بە وتەی لۆد هامەر»لەماوەی چەند مانگی رابردوو، چەندان رووداوی كوشندەی تایبەت بە مەوادە نەتەقیوەكان رویاندا و زۆربەی قوربانییەكانیش منداڵان بوون».
بەڕێوەبەری (یۆنماس) لە عیراق دەڵێت»مینەكان لە باشووری عیراق و ناوچە سنورییەكان، وێڕای تێپەڕینی دەیان ساڵ بەسەر جەنگی ئێران و كەنداو لە هەشتاكان و نەوەدەكانی سەدەی رابردوو، بەڵام تائێستاش مایەی هەڕەشەن بۆسەر مەدەنییەكان و خەڵكی بێتاوان و بوونەتە مایەی لەگەڕخستنی گەشەی كۆمەڵایەتی و ئابوری».
