هەولێر لە بیرەوەرییەكانی د. جەمشید حەیدەری-دا

هەولێر – رەوەست نەوزاد

پێش نیوەڕۆی 14/1/2023 لە درێژەی چالاكییەكانیدا ساڵۆنی لاپەڕە نۆی ناوەندی هەولێری مەكتەبی راگەیاندنی یەكێتی نیشتمانی كوردستان كۆڕێكی بە ناونیشانی (هەولێر لە بیرەوەرییەكانی دكتۆر جەمشید حەیدەری)دا بۆ نووسەر و رۆژنامەنووس د. جەمشید حەیدەری سازكرد.
لە كۆڕەكەدا ژمارەیەكی بەرچاو لە نووسەران و رۆشنبیران ئامادەیبوون و تێیدا د. جەمشید حەیدەری باسی لە بیرەوەرییەكانی خۆی لە شاری هەولێر لە ساڵی 1945 تا ساڵی 1961 كرد و وتی: لە ساڵانی چلەكاندا هەولێر شارێكی بچووك بوو، ژمارەی دانیشتوانی لە نێوان 40 تا 43 هەزار كەس زیاتر نەبوو، پێكهاتبوو لە قەڵای هەولێر و گەڕەكەكانی خانەقا و عەرەبان و سەیداوە و سێتاقان و تەیراوە و تەعجیل، ئەو كات شارەكە تەنیا یەك شەقامی هەبوو لە رێگای كەركوكەوە دەهات و بە ناو بازاڕ و بە پێش چایخانەی ئێستای مەچكۆدا تێپەڕدەبوو دەچووە لای سەربازگەی رەشكین.
حەیدەری باسی لەوەشكرد هەولێر لەدەیەی چلەكاندا تەنیا سێ خوێندنگەی تێدابوو ئەویش هی كوڕان بوو، ئەوانیش (هەولێری یەكەم) و (سانیە) و (سالیسە) بوون، هی كچانیش دوو خوێندنگە هەبوون ناوەندیەكی كوڕانیش هەبوو لە جێگەی بینای پارێزگای ئێستا بوو، ناوەندیەكی كچانیش هەبوو لە پشت مزگەوتی دەباغ كە ساڵی شەستەكان بووە دادگای شەرعی، هەروەك چەند مزگەوتێك ئەوكات هەبوون ژمارەیان زۆر نەبوون، لەگەڵ چەند تەكیەیەك وەكو تەكیەی شێخ محیەدین شێخ ساڵح و تەكیەی تر، ئەو كات لە هەولێر كەسانی خێرخواز و پارەدار هەبوون بە تایبەتی كەسێكی وەكو ئەحمەد چەلەبی رۆڵێكی باشی هەبوو بۆ هێنانی وزەی كارەبا و ئاشی تازە و كارگەی بەفر هەروەك رۆڵێكی گەورەی هەبوو بۆ برەودان بەكاری شارستانییەت لە هەولێر.

خەڵكێكی زۆر كۆببوونەوە
دكتۆر جەمشید حەیدەری لە درێژەی گێڕانەوەی یادەوەرییەكانیدا باسی لە یەكەم یادەوەری لە ژیانی خۆی كرد لە بەردەم بینای موتەسەڕفییەتی كۆنی هەولێر روویداوە و وتی: لە مانگی مایسی ساڵی 1945 بینیم خەڵكێكی زۆر كۆببوونەوە هەڵپەڕكێ و دەهۆڵ و زووڕنا سازكرابوو پرسیارم كرد وتیان دووەم شەڕی جیهانی كۆتایی هاتووە و خەڵكی كەیف و خۆشی دەردەبڕێت، لە ساڵی 1946 ئەوەم بەبیردێت برا گەورەکەم موهیب حەیدەری و من و مومتازی برامی بردە لای مامۆستا گیو موكریانی و لەوێ وێنەی گرتین و پاشان هەردووكمانی بردە خوێندنگەی سانیە كۆچكردوو مامۆستا ئەحمەد ناجی ئەو كات بەڕێوبەری خوێندنگەكە بوو لەوێ ناومان تۆماركرا بۆ خوێندن، لە ساڵی 1947 یەكەم یادی جەژنی نەورۆز بە ئاشكرا لە شاری هەولێر لە بەرامبەر بینای ئێستای كونسوڵخانەی فەرەنسا سازكرا ئەو كات چۆڵەوانی بوو، كاكم عاسم حەیدەری بە ناوی پارتی ئازادی نیشتمانی وتارێكی خوێندەوە لەوانەی لەوێ ئامادەبوون و گۆرانیان وت كاك هۆمەر دزەیی بوو، ئەوكات لە پۆلی پێنجەمی سەرەتایی دەیخوێند، خەڵكێكی زۆریش ئامادەیبوون.
سەبارەت بەبیرەوەییەكانی لە ساڵی 1948 دا وتی: بارودۆخێكی تایبەتی سیاسی لە عیراق و كوردستان هەبوو، ئەو ساڵە شەڕی عەرەب و ئیسرائیل دەستیپێكرد و دەوڵەتی ئیسرائیل راگەیەنرا لەهەمان ساڵیش پەیمانی (پۆرتس مۆس) ئیمزاكرا لەو شارە و لەشاری تری كوردستان و عیراق خۆپیشاندانی گەورە سازكرا خەڵكی باسی فەلەستینیان دەكرد، لەو خۆپیشاندانە سێ كەس وتاریان خوێندەوە یەكێكیان فەریدە یونس خوشكی نافیع یونس بوو لەلای هوتێل فەرەح خوێندیەوە، یەكەمجار بوو ژنێك لە هەولێر وتە بخوێنێتەوە، كۆچكردوو شێخەشەل لە نزیكییەوە وەستابوو، پاشان لەسەر بینای چایخانەی عەبۆ یا مستیل بوو، عەلی فەتاح دزەیی شاعیر شیعرێكی خوێندەوە، هەروەها كوڕێك بە ناوی سمەی شاعیریش شیعرێكی خوێندەوە دژی ساڵح جەبر، لەهەمان ساڵ هەندێك رووداو روویاندا ئەویش دژایەتیكردنی یادی نەورۆز بوو، بە هۆیەوە سێ ماڵ كەوتنە بەر گولەباران كردن لەوانە ماڵی پارێزەری كۆچكردوو عەونی یوسف و دكتۆر ئەنوەر حەمەدئەمین دزەیی و ماڵی ئێمە كە بە پێی زانیاری من ئەو تەقەكردنە لەلایەن قەسابەكانەوە کرا لەلایەن شێخ محیەدین شێخ ساڵحەوە هاندرابوون.

مانگی جارێك
حەیدری باسی لە قوتابخانەی سانیە كرد لەوێ خوێندوویەتی و وتی: دووەم قوتابخانە بوو لە هەولێر دروستكرا، ئێستاش بیناكەی ماوە، موڵكەكەی هی خانەوادەی عەبدولڕەحمان چەلەبی بوو لە نزیك ماڵی ئێستای مامۆستا رەشاد موفتی بوو، مامۆستاكانمان مامۆستای باش بوون لەوانە مامۆستای كۆچكردوو خدر مەولود و مامۆستا حەیدەر عوسمان و بەشیر مستەفا چەلەبی و مامۆستایان زەكی بارۆخ و ناجی جوو بوون.
ساڵی 1947 ساڵح حەیدەری و لەساڵی 1948 یشدا جەمال و عاسم و موهیب هەر چوار برا گەورەكانی جەمشید حەیدەری دەستگیر کران تەنیا خۆی و مومتازی برای و باوك و دایكە بە تەمەنەكەیان دەمێنن بە ناچاری هەولێر جێدێڵن و دەچنە گوندی بێریات هی باپیرانی ئەوان بوو، لەو بارەیەوە د. جەمشید دەڵێت: لە ساڵی 1949 تا ساڵی 1955 ئێمە لەوێ ماینەوە، بەڵام ساڵحی برا گەورەم لە بەندیخانە ئازادكرا و گەڕایەوە گوندی بێریات و مانگی جارێك بۆ سەرتاشین دەچووە هەولێر و لەوێ لە كتێبخانەی سەربەستی لەلای رەئوف سەربەستی رۆژنامەی بۆمان دەهێنا، بەر لە هاتنەوەمان بۆ هەولێر لە ساڵی 1954 باوكم كۆچی دوایی كرد و لە ساڵی 1955 لە ژێر كاریگەری خوشكە گەورەكانم موهیب بڕیاریدا بگەڕێینەوە هەولێر بۆ ئەوەی لە خوێندن دانەبڕێین، ئەو خانووەی لە هەولێر فرۆشتبوومان دووبارە لە خەتاب بەربەر بە هەشت دینار بەكرێمان گرت، ئەوەبوو چووینە قوتابخانەی موزەفەرییە و لەوێ خوێندمان.

سەر لە بەیانی شۆڕشەکە سەریهەڵدا
لە ساڵی 1958 بڕیاردرا لە دەرەوەی شاری هەولێر ئاهەنگی نەورۆز بکرێت بەو مەرجەی لە شار سازنەكرێت، حەیدەری دەڵێت: بە پیادە دەرچووین و پاسێك ئامادەكرا رۆژێك یا دوو رۆژ پێش ئاهەنگەكە وەفدێكی پەرلەمانی یەكێتی هاشمی لە ئوردن و عیراق پێكهاتبوون هاتنە هەولێر و ئێمەی قوتابیان لە بەردەم خوێندنگەی ئەیوبیەی كچان وەستاین و هێلكەمان بەدەست گرتبوو، رۆژی نەورۆز بە پاس لە شار دەرچووین بەرەو هاوینەهەواری پیرمام لە رێگا وەفدەكەمان بینی لەوێ دەگەڕانەوە، یەكێك لە خوێندكارەكانی ئێمە هاواری كرد ئیستعمار ئیستعمار، ئەوانەی لەگەڵ ئێمە بوون بۆ چوونە ئاهەنگی نەورۆز شەمسەدین موفتی و مەئمون دەباغ و حەیدەر هەمزە و عادل حەسەن حوسنی و سەڵاح سەعید باجگر و ئەحمەد شێخ قادر و قوبادی میرزا كەریم و خەڵكی تر بوون، دوای ئەو یادە شۆڕشی 14ی تەمموز دەستی پێکرد، لە هەولێر دوو رێكخراوی حزبی هەبوون پارتی و شیوعییەكان بوون، بەلای منەوە پارتی لاواز بوو، شەقام لە دەست شیوعییەكان بوو، سەر لە بەیانی شۆڕشەکە سەریهەڵدا، سەلمەی خوشكم لەسەربان هاتبووە خوارەوە بۆ نوێژكردن رادیۆی داگیرساندبوو لە جیاتی قورئان خوێندن، مۆسیقا لێدرابوو، من هاتمە خوارەوە بەلامەوە سەیر بوو چوومە سەربان  ساڵحی براگەورەم وەخەبەرهێنا ئەو كات وابزانم ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی بوو، كاغەزێكی هێنا و یەكسەر بە بروسكەیەك پشتگیری شۆڕشی نووسی بە من و بە مومتازی وت بڕۆن بە بەرید بینێرن وهاتینە لای عەلی خدر پاش سەعات 10ی بەیانی خۆپیشاندان لە نزیك شەقامی باتەی ئێستا سازكرا، دوو وێنەم بینی بەرزكرابۆوە یەكێكیان هی جەمال عەبدولناسر بوو ئەویتریان وێنەی مەلا مەستەفا بوو، هاتینە لای نزیك چایخانەی مەچكۆی ئێستا كۆچكردوو مەلا عەوڵای ماتۆڕ بە سەركەوت و شیعرێكی مامۆستا هەژاری خوێندەوە.
لەكۆڕەكەدا مامۆستا جەمشید ئەوەشی وت عەبدولسەلام عارف دوای شۆڕش هاتە هەولێر و لە یاریگەی هەولێر وتاری پێشكەش كرد، دواتر باسی لە چەند رووداوێكی ساڵانی 1959 و 1960 و 1961 ی شاری هەولێر و ژیانی خۆی و چەند رووداوێكی سیاسی كرد.
دواتریش هەریەك لە حەمە زیاد و سمكۆ ئەنوەر و فرمێسك وریا قانیع و مومتاز حەیدەری بە پرسیار و سەرنجی خۆیان بەشداریان لە كۆڕەكە كرد و پاشان جەمشید حەیدەری وەڵامی پرسیار و سەرنجەكانی دایەوە.