مێركڵ بە جلی پیاوانە و بڕیاری ژنانەوە

جەواد حەیدەری 

(من بڕیارەكانی خۆم هەنگاو بە هەنگاو جێبەجێ دەكەم، هەرچەند دەزانم كە هەرگیز قەدریشم ناگرن)
 مێركڵ

ئەنجێلا مێركڵ راوێژكاری پێشووی ئەڵمانیا پێی وا بوو قسەكردنی هیچ كێشەیەك چارەسەر ناكات، هەربۆیە لە شوێنە گشتییەكان قسەی نەدەكرد و خۆی لە وتاردان و دروشمدان بە دوور دەگرت و زیاتر لە كۆبوونەوەكاندا بە ئارامی و لەسەرخۆ بۆچوونەكانی خۆی دەردەبڕی، بە بێ ئەوەی هەڵبچێ یان دەنگ بەرز بكاتەوە. بڕوای بە پەند و ئامۆژگاری نەبوو و هەر كات پێویستی بكردایە خۆی لەگەڵ سەركردە و بەرپرسان پەیوەندی دەكرد و چارەسەری كێشەكانی دەكرد. مێركڵ پێی وا بوو كە هەماهەنگی و رێكەوتن باشترە لە مشتومڕ و دەمەقاڵە، هەربۆیە پەنای بۆ بیركردنەوە و تێڕامان دەبرد بە بێ ئەوەی هات و هاوار دروست بكات و هەمیشە پێداگری لەسەر ئەوە دەكرد كە كێشەكان دەبێت لە كاتی خۆیدا چارەسەر بكرێن.
مێركڵ هەرچەند خۆی دەرچووی فیزیا بوو، بەڵام سیاسییەكی كارامە و لێهاتوو و خاوەن ئەزموون بوو، لەڕادەبەدەر هۆگری سیاسەتی دەرەكی بوو و  هەمیشە سیاسەتی دەرەكی لە ئەولەویەتی كارەكانی بوو. بەرلەوەی ببێتە راوێژكاری ئەڵمانیا هەمیشە بە هاوڕێ و هاوپیشەكانی خۆی راگەیاند بوو زۆر هۆگری سیاسەتی دەرەوەیە. هەرئەوەش وایكردبوو لەبارەی سیاسەتی دەرەوە هەرگیز وتاری پێشكەش نەدەكرد و لە رای گشتیدا هەرگیز بۆچوونە سیاسییەكانی خۆی دەرنەدەبڕی، بەڵكو هەمیشە لە كۆبوونەوە حزبی و حكومییەكانیدا بە تێروتەسەلی باسی لە دیدگای خۆی سەبارەت بە سیاسەتی ناوخۆ و دەرەوە دەردەبڕی. 
بڕوای بە جیهانی چەند جەمسەری بوو
مێركڵ بە پێچەوانەی زۆربەی سیاسییەكانی ئەمریكا و روسیاوە پێی وا بوو كە جیهان نابێت یەك جەمسەری یان دوو جەمسەری بێت و دەبێت جیهان بەرەو جیهانی چەند جەمسەری هەنگاو بنێت، چونكە پێی وا بوو جیهانی دوو جەمسەری كە لەسەر بنەمای هەڕەشە و زۆرداری راوەستاوە دەبێت بۆ جیهانی چەند جەمسەری لەسەر بنەمای ریكەوتن و هەماهەنگی و هاوسەنگی بڕوات. 
 ئازادی سیمبوڵی بوێرییە
راوێژكاری پێشووی ئەڵمانیا ئازادی بە سیمبوڵی ئازایەتی دەزانێت و پێی وایە ئازادی بەر لە هەر شتێك پەیوەندی بە بەرپرسیارێتییەوە هەیە و كەسی سیاسی دەبێت ئاستی دان بەخۆداگرتن و بەرپرسیارێتی خۆی بەرزبكاتەوە و بەرپرسیارێتی زۆرجار لە گرەوی سیاسەت و ئابووریی دایە. هەرچەند لە سیاسەت و ئابووریدا هێز و توانات زیاتر بێت ئەوە بەرپرسیارێتی زیاتر بە دوای خۆیدا دەهێنێت. راوێژكاری پێشووی ئەڵمانیا هەمیشە پێداگری لە بوێری دەكردەوە و پێی وا بوو كە بوێری پاش زاڵبوون بە سەر ترس و دڵەڕاوكێدا دەستپێدەكات.
  قەیرانەكان بۆم سوودبەخشن
لەناو دنیای سیاسەتدا، تەنانەت ئابووریشدا، یەكێك لە مەترسییە گەورەكان قەیرانەكانە، زۆر سیاسی وا هەبووە نەیتوانیوە لەبەرامبەر قەیرانەكاندا خۆڕاگر بێت و چۆكی داداوە و زۆر سەرمایەدار و دەوڵەمەندیش هەبوون توانای خۆڕاگرییان لەبەرامبەر قەیرانەكاندا نەبووە و دواجار بە گوللەیەك یان بە حەبێك كۆتاییان بە ژیانی خۆیان هێناوە. بەڵام قەیران لای مێركڵ كارەسات و وێرانكەر نییە و بە باوەشی كراوەوە پێشوازی لێكردووە و دەڵێت: قەیرانەكان بۆ زۆر سوودبەخش و بە كەڵەك بوون و هەمیشە بوونەتە دەرفەتێك بۆم بۆ ئەوەی بتوانم سوودیان لێوەرگرم و كارەكانی خۆمیان پێ رایی بكەم.
حەزی لە چاكەت و پانتۆڵی پیاوانەیە
مێركڵ لە مێژووی ئەڵمانیادا یەكەم ژنە بتوانێت گەورەترین پۆستی سیاسی ئەو وڵاتە كە پۆستی راوێژكاریی وڵاتە وەربگرێت، مێركڵ بە ژنێك شیكپۆش و رێكپۆش ناسراوە و هەمیشە لەناو هەموو سیاسییەكان بەرچاو بووە، خۆی دەڵێت: زۆری حەز لە چاكەت و پانتۆڵی پیاوانەیە و زۆربەی كاتیش لە بەریان دەكات. مێركڵ ئەو ژنەی كە جلی پیاوانە لەبەر دەكات و بڕیاری ژنانە دەدات. 
مێركڵ لە نێوان شەرم و لاساریدا 
بەپێی زانیارییەكان مێركڵ هەر لە منداڵییەوە كەسێكی لەسەرخۆ و شەرم و هەندێكجاریش لاسار و سەربزیۆ بووە. دەوترێت لەسەرەتای دەستبەكاربوونی وەك راوێژكاری ئەڵمانیا كەسێكی شەرمن و لاسار بووە. وا باس دەكەن سەرەتا لە كۆبوونەوەكاندا هەستی بە شڵەژان دەكرد و لە كۆبوونەوەكان زۆر ئاسوودە و ئارام نەبووە، بەڵام پاشان وا بەسەر كۆبوونەوەكاندا زاڵبووە كە كەس نەیتوانیوە خۆی لە ئاستی رابگرێت. 
رقی لە درۆیە 
یەكێك لە تایبەتمەندییەكانی مێركڵ ئەوەیە كە بە پێچەوانەی زۆر سیاسی دیكە، حەزی بە پیاهەڵگوتن نییە و زۆریش حەزی لە قەرەباڵغی نییە. بێزارە لە چەلەحانێ و قسەی بێ ناوەرۆك و بێتام. تەنها شتێك كە زۆر ئازاری مێركڵ دەدات درۆكردن و ناعەدالەتییە. وەك ئەو سیاسییانە نییە كە هەمیشە وەخت و ناوەخت بەرگری لە خۆیان دەكەن و مەدح و سەنای خۆیان دەكەن.
ئەركناس و كاتناس
یەكێك لە تایبەتمەندییەكانی مرۆڤی سیاسی و تەنانەت مرۆڤی ناسیاسی و مرۆڤی سەركەوتوو گرنگیدان بە كات و كارە. كاتناسی بۆ مێركڵ گرنگێكی تایبەتی هەیە چ لە ژیانی سیاسی و چ لە ژیانی تایبەتی خۆیدا. لە ژیانی سیاسیدا هەمیشە گرنگییەكی تایبەتی بە كات دەدات، لە  24 سەعاتدا تەنها چەند سەعاتێكی كەمی بۆ خەوتن و پشوودان تەرخان دەكرد، زۆربەی كاتەكان بۆ كاركردن لە نووسینگەكەی خۆی و بۆ كۆبوونەوەكان تەرخان دەكرد، لەگەڵ ئەوەشدا هەمیشە دەڵێت: لای هەق و حەقیقەت دەگرێت ئەگەر شكستیش بخوات. مێركڵ دەڵێ: من ئەهلی شكست نیم و كەسێك كە شكست دەخوات نابێ بگەڕێتەوە بۆ دواوە، بەڵكو دەبێت بەرەو پێشەوە هەنگاو بنێت. چونكە زۆر جار وایە واقیعیەت ناگۆڕدرێ كەواتە دەبێت قبووڵی بكەی و خۆتی لەگەڵدا بگونجێنی.
مێركڵ، لێوانلێو لە بێدەنگی و نهێنیپارێزی
راوێژكاری پێشووی ئەڵمانیا پێی وایە جاری وا هەیە گرنگترین هەڵوێستی سیاسی، بێدەنگییە، چونكە زۆر جار وادەخوازێت لەبەرامبەر هەندێك بابەتی سیاسی و شتی نەخوازراو و تەنانەت خوازراویش، باشترین و سوودمەندترین هەنگاو بێدەنگییە و هەر ئەمەشی وەك سیاسەتێك لە پڕۆگرامەكانی خۆی بەكارهێناوە. هەربۆیە هەندێك لە هاوڕێ نزیكەكانی دەڵێن: كاتێك كە ئەو بە تەواوەتی بێدەنگە ئەوە پتر لە هەموو كاتێك مەترسیدارە و هەر كاتێك كە ئەو بێدەنگ بێ ئەوە گەردەلوولێك بەڕێوەیە. قەت هات و هاوار ناكات، بەڵام ئەگەر شتێك ئازاری بدات بە تانە و تەشەر قسەی خۆی دەكات و پێدەچێت زویریش بێت. 
مێركڵ هاوكارە سیاسییەكانی خۆی بۆ دوو دەستە دابەشكردووە، یەكەم: ئەو كەسانەن كە دەزانن لە چ كاتێكدا بێدەنگ بن و بێدەنگی هەڵبژێرن. دەستەی دووەم :ئەو كەسانەنن كە نازانن بێدەنگ بن. مێركڵ خۆی ژنێكی نهێنی پارێزەر و هەمیشە داوا لە هاوڕێ و كەسە نزیكەكانی و تەنانەت دوژمن و نەیارەكانیشی كە لە پێناو بەرپرسیارێتی سیاسی و بەرژەوەندی نیشتمانیی دەبێت نهێنیپارێز بن. 
ئەو سەركردەیەی كە لە سەگ دەترسێت 
مێركڵ هەرچەند وڵاتێكی گەورەی وەك ئەڵمانیای بەڕێوە برد و بۆ ماوەی چەند ساڵ وەك بەهێزترین ژنی دنیا لە گۆڕەپانی سیاسەتدا دەناسرا، بەڵام لە سەگ دەترسا كە ئەمەش چیرۆكی خۆی هەیە، ساڵی 1995 كاتێك لە گوندێكی نزیك ماڵی خۆیان سەرقاڵی پاسكیلسواری بوو، سەگێكی ماڵە دراوسێیان پەلاماری مێركڵی دا و گازی لە ئەژنۆی گرت و برینداری كرد، لەوساوە ئیتر مێركڵ بۆ هەمیشە وازی لە باسكیلسواری هێنا و هاوكاتیش خۆی لە سەگ بە دوور دەگرێت و لێیان ترساوە. پوتین سەرۆكی روسیا ئەم رووداوەی بە هەڵزانی و لە میانی سەردانێكیدا بۆ مۆسكۆ ، پوتین سەگێك بە دیاری دەدات بە مێركڵ كە لێی دەترسێت و هاوكات لە كاتی پێشوازیكردن لە مێركڵیش، پوتین سەگی هێنابوو و ئەمەش ترس و دڵەڕاوكێی مێركڵی لێكەوتەوە و میدیاكانی جیهانیش وێنەكانیان گواستنەوە. 
ئازادی و بەرپرسیارێتی و ئاسایش 
مێركڵ هەرچەند بۆ ماوەی زیاتر لە 16 ساڵ وەك راوێژكاری ئەڵمانیا كاری كرد و هاوكات كەسێكی حزبیش بوو پێی وایە ئەركی حزب لە ناو دنیای سیاسەتدا سێ شتە: ئازادی، بەرپرسیارێتی و ئاسایش، هەربۆیە كاتێك لە ساڵی 2005 وەك راوێژكاری ئەڵمانیا دەستبەكار بوو، رایگەیاند: ئێمە ئازادی زیاترمان دەوێت، ئازادی یانی بەدەستهێنانی شادییەكان بۆ گەشەكردنی تاكەكان، بەرپرسیارێتی تاكەكەسی و قبووڵی بەرپرسیارێتی تاكەكەسی و دواتر خزمەتی گشتی. گرنگ ئەوەیە خۆمان فریو نەدەین و كڵاو نەكەینە سەر خۆمان، چونكە بە بێ ئازادی ژیان هیچ مانا و واتایەكی نییە.
مێركڵ ساڵی 1954 لە هامبۆرگ لە ئەڵمانیا لە دایكبووە و دكتۆرای هەیە لە فیزیا و لە ساڵی 2005 تا 2021 راوێژكاری ئەڵمانیا بووە و چەندین ساڵیش سەرۆك پارتی دیموكرات مەسیحی (CDU) بووە و لەئێستا خانەنشین كراوە. 
تێبینی/  بۆ نووسینی ئەم بابەتە سوودم لە كتێبی»انجلا مركل، قدرتمندترین زن جهان» وەرگرتووە.