سندوقی رەشی بیرۆكە

دنیای واقیع پەیوەندیی بە هەست و ئارەزووەكانتەوە نییە

هەر شكستێك دەتوانێت ببێت بە پردێك بۆ سەركەوتنت
رۆڵف دۆبێڵی

لە فارسییەوە: محەمەد كەریم

(4)

یەكەمین فڕۆكەی (جێت-Jet)ی مەدەنی كە بە مەبەستی ئابووری و گوێزانەوەی گـــەشتیاری ئاسایی (British De Havilland Comet) بوو لە ساڵانی (1953-1954) دروستكرا. ئەم كۆمەڵە فڕۆكە مەدەنییە رووداوی سەیروسەمەرەیان بەسەرهات، بۆ نموونە: یەكێك لە ئاسمان پارچەپارچە بوو، یەكێكیتر كەمێك دوای هەڵسانی لە فڕۆكەخانە كەوتەخوارەوە، دانەیەكی تر كاتی تێپەڕین بەسەر دورگەی (ئیلبا-Elba)دا رێك بوو بە دوو لەتەوە، دانەیەكی تر كەوتە ناو دەریاوە. لە هەموو ئەم رووداوانەدا هەموو گەشتیاران و دەستەی فڕۆكەكە هەر هەموویان مردن، تەنانەت پسپۆڕانیش نەیانتوانی هۆكاری كەوتنەخوارەوەی فڕۆكەكان بدۆزنەوە. بەم پێیە دووبارە مۆڵەتی فڕین بۆ ئەم جۆرە فڕۆكانە دەرچوو، توانیان دەست بە ئیشی خۆیان بكەنەوە، بەڵام دووبارە چەند دانەیەك لەم فڕۆكانە كەوتنەخوارەوە، بۆیە بڕیاردرا لێكۆڵینەوەی زیاتریان لەسەر بكرێت.
سەرەنجام پسپۆڕان توانیان كێشەی تەكنیكی ئەم جۆرە فڕۆكانە بدۆزنەوە.  لە راستیدا درزێك هێندەی تاڵە موویەك لە گۆشەی پەنجەرە چوارگۆشەكانی ئەم جۆرە فڕۆكانەدا هەبوو كە هەتا ژێر سكی فڕۆكەكە درێژببۆوە و لە خێرایی زۆردا دەبووە هۆی ئەوەی فڕۆكەكە ببێت بە دوو لەتەوە. ئەمەش بووە هۆی ئەوەی گەشتیاران لە پەنجەرەی چوارگۆشە بترسن و پەنجەرەی هێلكەییان پێ باش بێت. هەڵبەتە ئەم رووداوە بووە هۆی ئامادەكردنی سندوقێك بە ناوی «سندوقی رەش» كە هەموو زانیارییەكانی فڕین لەناو خۆیدا خەزن دەكات و قـــــەت لەناو ناچێت. سندوقی رەش پێشنیازی پسپۆڕێك بوو بــــە ناوی (دەیـــڤد ۆرین-David Warren). ئەم سندوقە زانیاری بێشومار تۆمار دەكات، لە بابەتی قسەكردنی فڕۆكەوانەكان لەگەڵ بورجی چاودێری و لەگەڵ یەكتری و یارمەتییەكی زۆری دۆزینەوەی هۆكاری ئەو رووداوانە دەدات كە تووشی فڕۆكەكە دەبن.
كتێبێكیش هەیە بەو ناونیشانە
لە راستیدا دەبێت فڕۆكە بەوردییەكی زیاترەوە دروست بكرێت، چونكە لە حاڵەتی روودانی هەر هەڵەیەكی بچووكدا ئەنجامەكانی زۆر گەورە دەبێت و قەرەبوو ناكرێتەوە. باشە ئەوەم لە یادە فڕۆكەوانێك بە ناوی (ساڵینبەرگەر-Sullenberer) دوای نیشتنەوەیەكی ناچاری لە كەناری رووباری (هادسن-Hudson) رایگەیاند: «هەموو ئەزموون و فێربوون و یاساكانی ئێمە لە زانیاری ئاسمانیدا لە مردنی كەسێك یان چەند كەسێكەوە سەرچاوە دەگرێت.»
لە راستیدا لەگەڵ هەر كەوتنەخوارەوەیەكدا، فڕۆكەوان و گەشتیاران ئەمنییەتێكی زیاتر ئەزموون دەكەن، چونكە پسپۆڕان لەگەڵ هەر كەوتنەخوارەوەیەكدا بیر لە چاكردن و گۆڕینی شێوازی دروستكردنی فڕۆكەكان دەكەنەوە. من دەمەوێ لەم بنەمایەوە دەستەواژەی  «سندوقی رەشی مێشك» بەكاربێنم، لە راستیدا دەتوانیت ئەم بنەمایە بۆ زۆر بواری ژیانی خۆت بەكاربهێنیت. هەروەها كتێبێكی (ماسیو سەیەد-Mathew Syed)یش بەهەمان ناونیشان و ناوەڕۆك هەیە و داواتان لێدەكەم بیخوێننەوە.
بەباوەڕی من مرۆڤ رێك بەپێچەوانەی پیشەسازیی ئاسمانییەوە ئیش دەكات، بەو مانایەی ئاسایی دەرس لە هەڵەكانی خۆی وەرناگرێت و بە دوای رێگایەكدا دەگەڕێت پاساویان بۆ بهێنێتەوە، بۆ نموونە ئەگەر كەسێك پشكێك بە بەهای 100 دۆلار بكڕێت و لەناكاو بەهاكەی دابەزێت بۆ 10 دۆلار، كەسەكە بەو ئەنجامە ناگات كە كڕینی ئەو پشكە هەڵە بووە، بەڵكو هەوڵدەدات ئومێدی خۆی بپارێزێت و خۆی هیوادار بكات كە بێگومان بەهاكەی دووبارە بەرز دەبێتەوە.
پەنا بۆ مەشروب دەبەن
یان لەوانەیە پەلاماری كارمەندێك یان راوێژكارێك بدات كە كڕینی ئەو پشكە پێشنیازی ئەو بووە، تەنانەت هەندێ كەس بۆ نەهێشتنی ئەو نیگەرانییەی لە زیانەكانیانەوە سەرچاوەی گرتووە پەنا بۆ مەشروب و مادەی هۆشبەر دەبەن و تەنیا كەسانێكی كەم هەن كە واقیع قبووڵ دەكەن و بەدوای رەگوڕیشەی كێشەكانیاندا دەگەڕێن. بۆ ئەوەی بمانەوێ كەسێكی چاوكراوە بین و واقیع قبووڵ بكەین پێویستمان بە دوو پێوەر هەیە:
1- توانای قبووڵكردن و راهاتن لەگەڵ ئەسڵی رووداوەكاندا.
2- هەبوونی شێوازی بیركردنەوەی سندوقی رەش.
لەوانەیە لە ژیانتدا ئەوەت بەسەر هاتبێت كە چەكی پارەكەت رەت بكرێتەوە یان ئیمەیلێكی پڕ رەخنەت لە بەرپرسەكەتەوە بۆ بێت، بەڵام ئەو خاڵەی لە هەموو ئەم رووداوانەدا دەبێت لەبیرت بێت ئەوەیە كە هیچ رێگایەك نییە بۆ ئەوەی هەڵەكانت بگەڕێنیتەوە بۆ رابردوو، «واتە بۆ ئەو كاتەی هەڵەكەت نەكردووە». هەرچەندە جگەرە بكێشیت یان مەشروب بخۆیتەوە ناتوانیت كاریگەری هەڵەكانت لە ژیانتدا كەم بكەیتەوە. بەم پێیە كاتێك غودەیەكی شێرپەنجە لە بەدەنتدا هەبێت بیرنەكردنەوە لێی نابێتە هۆی ئەوەی شێرپەنجەكەت تیمار بێت.
یەكێك لە دەروونزانە دیارەكان بە ناوی (پاڵ دۆڵان-Paul Dolan) كە لە كۆلیجی ئابوورییە لە لەندەن، لێكۆڵینەوەی لەسەر چەند كەسێك كردووە كە كێشیان زیاد دەكات، بەڵام تەركیز لەسەر چەند بابەتێك دەكەن كە پەیوەندی بە قەڵەوییەوە نییە و ئەسڵەن سەبارەت بە زیادبوونی كێشی خۆیان بیرناكەنەوە. باشە ئەوانە لەبەر چ هۆیەك دەبێت مێشكی خۆیان لە ئەسڵی مەسەلەكە دووربخەنەوە؟ لەوانەیە لەبەر ئەوە بێت كە ئەو ئیشە ئاسانترە لە كەمكردنەوەی كێش. بەهەرحاڵ قەڵەوی ئیشی بەوە نییە تۆ بایەخی پێبدەیت یان نا، لە راستیدا ئیشی بەوە نییە كە لە مێشكی تۆدا چی دەگوزەرێ و بەپێی بنەما و پرەنسیپی خۆی گەشە دەكات.
بۆچوونی راسڵ
بەڕای (برتراند راسڵ-Bertrand Russell) بیركاریزانی بەناوبانگ و خاوەنی خەڵاتی نۆبڵ، هیچ شتێك لە ماوەیەكی زۆردا لەوە ماندووكەرتر نییە هەمیشە لە خۆمان وردبینەوە و هەوڵبدەین لەگەڵ واقیعدا خۆمان بگونجێنین و هەڵەكانی خۆمان قبووڵ بكەین، بەڵام ئەگەر بتوانین واقیعی بین و كێشمەكێشی دەروونیمان بخەینەلاوە ئارامی و شادییەكی لەڕادەبەدەر و بێكوتایی بەدەست دەهێنین. هەڵبەتە من زۆر هاوڕانیم لەگەڵ دەستەواژەی شادیی بێكۆتاییدا، چونكە بەڕای من شتێكی ئاوا لە دنیای واقیعدا نییە. بەهەرچاڵ من تاڕادەیەكی زۆر هاوڕای راسلم كە خۆفریودان ئەو دەرفەتەمان ناداتێ ژیانێكی باشمان هەبێت، هەڵبەتە قبووڵكردنی واقیع لە هەلومەرجێكدا بە قازانجی ئێمە بێت زۆر ئاسانە، بەڵام دەبێت فێر بیت كە واقیع قبووڵ بكەیت، تەنانەت كاتێك بەقازانجیشت نییە. راسل بۆ گەیاندنی مەبەستەكەی نموونەیەكی هێناوەتەوە كە بەم شێوەیەیە: 
«ئەگەر هیچ كام لە دەقەكانی نووسەرێكی شانۆگەری سەركەوتنێكی بەرچاو بەدەستناهێنێت، دەبێت ئەوە قبووڵ بكات كە شانۆگەرییەكانی باش نەنووسیوە و بەڕاستی بەرهەمەكانی باش و مایەی سەرنج نین.»
هەڵبەتە لەوانەیە تۆ شانۆنامەنووس نەبیت، بەڵام دەتوانیت لە ژیانی خۆتدا رووبەڕووی نموونەی لەو شێوەیە بیتەوە، بۆ نموونە لەوانەیە تۆ هیچ توانایەكت نەبێت بۆ فێربوونی زمانی بیانی، وەرزشكار یان سیاسەتمەدارێكی بەتوانا نەبیت. بەهەرحاڵ دەبێت لەگەڵ واقیعدا خۆت بگونجێنیت و قبووڵی بكەیت. باشە قبووڵكردنی كەموكووڕی و نوقسانی و هەڵە چۆن لە ژیاندا یارمەتیمان دەدات؟ ئێمە ئاسایی هەڵەكانی كەسانیتر باشتر لە هەڵە و كەموكووڕییەكانی خۆمان دەبینین و دەستنیشانیان دەكەین (لە راستیدا لەبەر ئەوەیە هەمیشە بەدەست كەسانی ترەوە بێتاقەت دەبین، بەڵام ئاسایی لە خۆمان رازین.) بەم پێیە باشترین ئیش ئەوەیە هاوڕێیەكی باش بدۆزینەوە كە متمانەمان پێی هەبێت و دڵنیابین كە ئەو هەمیشە راستییەكانمان پێدەڵێت و داوای راوێژی لێبكەین. لەگەڵ ئەوەشدا هەندێ جار مێشكمان زۆر سەركێش دەبێت و رێز لە قسە و بۆچوونی كەس ناگرێت. بەهەرحاڵ بەدرێژایی رۆژگار فێردەبیت رێز لە بۆچوونی كەسانی تریش بگریت.
چی لە مێشكتدایە بینووسە
سەرەڕای توانای قبووڵكردنی واقیع پێویستت بەوە هەیە شێوازی بیركردنەوەی سندوقی رەشیش قبووڵ بكەیت، بەو شێوەیە هەركاتێ بەنیازیت بڕیارێكی گەورە بدەیت، لەسەر كاغەزێك چی لە مێشكتدا دەگوزەرێت و پێت وایە بڕیارەكەت چ شتێكی لێدەكەوێتەوە بینووسە، كەواتە دوای جێبەجێكردنی بڕیارەكەت و لە حاڵەتی سەرنەكەوتنیدا، دووبارە سەیری نووسینەكەت بكە و رێك ئەوە دیاریی بكە چ شتێك تۆی بەهەڵەدا بردووە و چ تەسەورێكی هەڵە بووەتە هۆی ئەوەی ئەو بڕیارە بدەیت. بەباوەڕی من ئەو ئیشە زۆر ئاسانە و بە دەرس و پەند وەرگرتن لە بڕیارە هەڵەكانمان چونێتی ژیانیشمان باش دەكەین.
بە دەربڕینێكی دیكە ئەگەر نەتوانیت هەڵەكانت بزانیت، ناتوانیت بە باشی لە خۆت و دەوروبەرت تێبگەیت. دەتوانم ئاوا مەبەستەكەم دەربڕم ئەگەر مناڵێك رۆیشتنی راست و دروست فێرنەبێت، دووبارە دەكەوێت. كەواتە پێداگری لەسەر هەڵەكانت مەكە. 
ئەوەت لەبەرچاو بێت كە شێوازی بیركردنەوەی سندوقی رەش تەنیا بابەتی تایبەتی ناگرێتەوە، بەڵكو لە مەسەلە گەورەكان و دنیای ئابووریشدا كاریگەری هەیە، لە راستیدا ئەم شێوازە بیركردنەوەیە دەبێت ببێت بە میتۆدێكی ستاندارد بۆ دیاریكردنی سیاسەتی گشتی كۆمپانیاكان و سیاسەتمەداران.
هەڵبەتە دەبێت ئەوەش بڵێم توانای قبووڵكردنی هەڵەكان و شێوازی بیركردنەوەی سندوقی رەش خۆی لەخۆیدا بۆ سەركەوتن بەس نییە و دەبێت بەكردەوەش هەڵەكانت راست بكەیتەوە و بۆ ئایندەت بەرنامەڕێژییەكی راست و دروستت هەبێت. هەروەكو چۆن هاوكارەكەی «وارن بافێت» (چارلی مەنگەر-Charlie Munger) باوەڕی وایە: «ئەگەر بوەستیت هەتا كێشەیەكی بچووك و قابیلی چارەسەر ببێت بە كێشەیەكی گەورە كە قابیلی چارەسەر نییە، لەو حاڵەتەدا شایانی هەموو رەخنە و سەرزەنشتێكیت.»
راستییەكان قبووڵ بكە
هەروەها (ئەلێكس هێڵی-Alex Haley) باوەڕی وایە نابێت بوەستیت هەتا ئەنجامی هەڵەكانت یەخەت دەگرێت، هەمیشە مامەڵە لەگەڵ واقیعدا بكە، بزانە ئەگەر تۆ واقیع بخەیتە لاوە واقیع تۆ ناخاتە لاوە و ئەنجامی ئیشەكانت توندتر یەخەت دەگرێت.
كەواتە تەنانەت ئەگەر ئەو راستیانەشت قبووڵ بێت كە بە قازانجت نین، لەوانەیە لە سەرەتاوە ناخۆش بێت كە قبووڵی بكەیت هەڵەت كردووە، بەڵام دڵنیابە بەهای ئەوەی هەیە و لە حاڵەتی قبووڵكردنی هەڵەكانتدا لە داهاتوودا ژیانێكی باشترت دەبێت. باوەڕت بەوە هەبێت كە ژیان هەمیشە دادپەروەرانە مامەڵەمان لەگەڵ ناكات و دۆزینەوەی رێگای راست هەمیشە شتێكی ئاسان نییە. بەهەرحاڵ هیچ كەسێك لە دنیادا نییە كە هەموو ئیشەكانی حسابكراو و لۆجیكی بێت و هەڵەكردن مایەی شەرمەزاری نییە، بەڵكو دەبێت كاتێك شەرم بكەین كە بەدوای رەگوڕیشەی هەڵەكانماندا نەچین و دژی كەموكووڕییەكانمان شەڕ نەكەین، وێڕای ئەمەش ئەوەت بیر نەچێت كێشەكان وەكو شەراب نین هەتا تەمەنیان زیاتر بێت باشتر و نایابتربن.
سەرچاوە: كتێبی/ هنر خوب زیستن.

لە دووبارەبوونەوەی هەڵەكانەوە دەتوانین كارەساتەكان كەم بكەینەوە