بانگی گومڕاكەری دەروون

هەستەكانت زۆر بەجدی وەرمەگرە

رۆڵف دۆبێڵی

لە فارسییەوە: محەمەد كەریم

(8)

حاڵی حازر تۆ سەیری چی دەكەیت؟  ئەو شتانە چین بەرامبەرتن؟ هەوڵ بدە زۆر بەوردی وەسفیان بكەیت. ئێستا چ هەستێكت هەیە؟ ئایا تووڕەیت، بێتاقەتیت یان نیگەرانیت؟ بەوردی هەستی خۆت لە جێگایەكدا بنووسە و كەمێك دان بەخۆتدا بگرە ئینجا درێژەی نووسینەكەت بخوێنەرەوە.
سەبارەت بە پرسیاری یەكەم دڵنیام وەڵامەكانی تۆ تەواو بێچەندوچوون و ورد دەبێت، بە ئەگەرێكی زۆرەوە وەڵام دەدەیتەوە سەرقاڵی خوێندنەوەی ئەم كتێبەیت و پیتە رەشەكانی بە بەرچاوتدا تێپەڕ دەبن، لەوانەیە بۆ ماوەیەكیش چاوت لەسەر كتێبەكە لابەریت و سەیری ئەملاولای خۆت بكەیت و كەلوپەلی ناو ماڵەكە، گوڵدان و تابلۆكان سەرنجت رابكێشن، بەهەرحاڵ من دڵنیام وەسفی ئەو شتانەی كە ئێستا لەبەرچاوتن بۆ تۆ ئیشێكی زۆر ئاسان دەبێت.
خەرمانەی تەمومژ
ئێستا دەچینە سەر پرسیاری دووەم، بێگومان هەستەكانت لەناو خەرمانەیەك تەمومژدان، لەوانەیە هەستێكی باشت نەبێت، بەڵام بەوردی دەتوانیت بڵێیت چ هەستێكت هەیە؟ بەدەربڕینێكی دیكە ئایا ناڕەحەتیت لە تووڕەبوونەوە سەرچاوەی گرتووە، یان لە نائومێدییەوە، یان ئەو هەستەت هەیە كە زیانت پێدەگات؟ وێڕای ئەوە ئاگات لە سەرچاوەی هەستەكانتە؟ هەروەها ئەگەر هەستێكی باشت هەیە دەتوانیت وەڵامم بدەیتەوە ئەو هەستە باشە رێك لە چ شتێكەوە سەرچاوە دەگرێت؟ لەوانەشە حاڵی حازر هیچ جۆرە هەستێكی تایبەتیت نەبێت و نەتوانیت باسی حاڵەتێكی تایبەت بكەیت؟ 
ئەگەر روونكردنەوەی هەستەكانت بەلاتەوە ئیشێكی قورسە بەهیچ جۆرێك نیگەران مەبە، چونكە ئەم مەسەلەیە پەیوەندی بە تێنەگەیشتن و رووكەشبوونی تۆوە نییە، لەوانەیە بەلاتەوە سەرنجڕاكێش بێت بزانیت زمانی ئینگلیزی زیاتر لە (300) سیفەتی هەیە بۆ روونكردنەوەی هەستی مرۆڤ. بەدەربڕینێكی دیكە ژمارەی ئەو سیفەتانەی كە بۆ وەسفی خوڵق و خوومان هەیە لە ژمارەی ئەو رەنگانە زیاترە كە ناویان هەیە، لەگەڵ ئەوەشدا ناتوانین بە راست و دروستی هەستەكانی خۆمان دەربڕین. سەرەڕای ئەوەی پڕۆفیسۆر (ئیریك شویتزگێبڵ-Eric Schwitzgebel) لە زانكۆی (ستانفۆرد-Stanford) رایدەگەیەنێت: «هەمیشە ئەوەت لەبیر بێت گەڕان و پشكنینی مرۆڤ لە ناخی خۆیدا، نەك تەنیا پڕە لە كەموكووڕی و جێگای متمانە نییە، بەڵكو هەڵەی زۆری تێدا بەرچاو دەكەوێت كە زۆر هەڵە و گومڕاكەرن و ئەمەش سەبارەت بە زۆربەمان راستە»
ئاسانە، بەڵام گومڕاكەرە
لەبیرت نەچێت ژیان لە دنیایەكدا كە هەمیشە داوامان لێدەكات پشت بە هەستەكانی خۆمان ببەستین و گوێ لە بانگی دەروونی خۆمان بگرین ئاسانە، بەڵام گومڕاكەرە، رێنمایی تایبەتی من ئەوەیە باشتروایە وەكو قیبلەنما هەستەكانی خۆت بەكارنەهێنیت و بەرەو هەموو ئەو ئاراستانە نەڕۆیت كە هەستەكانت فەرمانت پێدەكەن، چونكە ئەگەر بمانەوێت وەكو قیبلەنما هەستەكانمان بەكاربێنین، دەبێت ئەوەمان لەبەر چاو بێـت قیبلەنمای هەستەكانمان لە جیاتی یەك ئاراستە چەندین ئاراستەیان هەیە كە هەر یەكەیان بەرەو ئاراستەیەكی جیاواز ئاماژە دەكەن و بەردەوام ئاراستەكانیان دەگۆڕن. باشە ئەگەر تۆ وەكو كاپتن سەرنشینانی كەشتییەكەت لەناو زەریایەكدا لەبەردەستدا بێت و بتەوێت كەشتییەكە بگەیەنیتە كەنار، قیبلەنمایەكی ئاوا بەكاردەهێنیت؟ لە ئەنجامدا بۆ دۆزینەوەی رێڕەو و ئامانجی ژیانت نابێت قیبلەنمایەكی ئاوا بەكاربێنیت.
بەدەربڕینێكی دیكە پەیڕەویكردنی بانگی دەروونت ژیانێكی خۆشت بەدیاریی بۆ ناهێنێت، ئەوە باوەڕێكی هەڵەیە ئێمە بە گەڕان و پشكنینی دنیای دەروونمان دەتوانین تەواو ئاگاداری ئەوە بین كە چ شتێك لە قازانجی ئێمەیە. سەرەڕای ئەوەش ئێمە ناتوانین بەو شێوەیە ئامانجەكانمان بزانین و بەتەواوی لە مانای ژیان تێبگەین. راستی ئەوەیە لەناو دارستانێكی تاریكدا بۆ گەیشتن بە رووبارێكی خەیاڵی كە لە مێشكتدایە ئەگەر دوای بانگی دڵت بكەویت، بێگومان گومڕا و نابووتت دەكات و ئاخری سەر لە زەلكاوی هەست و بیروبۆچوونی بێسەروبەرەوە دەردەهێنیت. 
چاوپێكەوتن
ئایا هەتا ئێستا وەكو بەرپرسی وەرگرتنی ئیش لەگەڵ داواكاراندا بۆ ماوەی نیو سەعات چاوپێكەوتنت كردووە؟ ئەگەر وەڵامت بەڵێ بێت، بێگومان لەو حاڵەتەدا رووبەڕووی كێشەیەك بوویتەتەوە كە لە كۆتاییدا باسی دەكەین.
 بۆ نموونە وایدابنێ ماوەی نیو سەعات لەگەڵ یەكێك لە داواكاراندا چاوپێكەوتنت كردووە و بڕیار وایە رای خۆت سەبارەت بەو بابەتە دەربڕیت. لێكۆڵینەوەكان ئەوەیان نیشان داوە ئەم جۆرە چاوپێكەوتنانەی ئیش وكار و بڕیاردان لەسەر بنەمای ئەوە تەواو بێسوود و گەمژانەیە، باشتروایە لە جیاتی ئەوەی كاتی خۆت بەقسەكردنەوە بە فیڕۆ بدەیت، لە سیڤییەكەی بكۆڵیتەوە و بزانیت بە درێژایی ژیانی لەچەند ئیشدا سەركەتوو بووە. مەبەستی من لە هێنانەوەی ئەم نموونەیە ئەوەیە گەڕان و پشكنین لە دنیای دەروونماندا وەكو چاوپێكەوتنی ئیش وكار وایە لەگەڵ خۆماندا كە ناتوانین هێندە پشتی پێ ببەستین، بەڵكو دەبێت سەیرێكی رابردوومان بكەین و بزانین ئەو رووداوە خراپانە چین كە بەردەوام لە ژیانماندا دووبارە بوونەتەوە و بە دیدێكی واقیعبینانە سەیری مەسەلەكان بكەین و هەوڵ نەدەین مامەمەڵەیەكی كەسی بكەین و  بەپێی هەستی خۆمان سەیری رووداوەكان بكەین.
بۆچوونی كەسانی تر گرنگە
لەوانەیە ئەو پرسیارەت لا دروست بێت بۆچی گەڕان و پشكنین لە دنیای دەروونماندا تا ئەو رادەیە ناجێگیرە و جێی متمانە نییە؟ لەبەر دوو هۆ یەكەم: ئەوەیە گوێگرتن لە بانگی دەروونت یارمەتیت نادات بۆ ئەوەی ئاگاداری هەستی كەسانی تر و هۆكاری راستەقینەی رووداوەكان بیت. لەڕاستیدا بۆ سەركەوتن و بەختەوەری لە ژیاندا دەبێت بتوانیت بیروبۆچوونی كەسانی تر بخوێنیتەوە و واقیع بین بیت. دووەم: ئەوەیە كەسەكان هەمیشە حەزدەكەن لە هەموو هەلومەرجێكدا هەمیشە فەرمان بدەن و هیچ كەسێك لە دژیان نەوەستێتەوە، باشە لەوانەیە ئەو هەلومەرجە هەستێكی باش لای تۆ دروست بكات، بەڵام دەبێت ئەوەش لەبەرچاو بگریت تەنیا قسەكردن لەگەڵ خۆتدا بەهیچ جێگایەكت ناگەیەنێت، چونكە كەسێك نییە لە هەڵەكانت ئاگادارت بكاتەوە یان هەلومەرجێكت بۆ نایەتە پێشەوە بۆ ئەوەی هەست بە هەڵەكانت بكەیت.
ئەپاتیا كاریكردە نییە
لەبەرئەوەی هەستەكانی ئێمە زۆر جێگای متمانە نین، باشتر وایە زۆر بەجدی وەریان نەگرین، بەتایبەتی هەستە نێگەتیڤ و وێرانكەرەكانمان. فەیلەسوفە یۆنانییەكان ئەم توانایە بە (ئەتاراكسیا-Atraxia) ناو دەبەن كە ئەم زاراوەیە لە زمانی یۆنانیدا بە مانای ئارامی دەروون و سیستمە. ئەو كەسەی لە بواری  «ئەتاراكسیا»دا گەیشتبێتە پلەی ئوستاد دەتوانێت تەنانەت لە هەلومەرجی زۆر خراپیشدا هەستەكانی خۆی كۆنترۆڵ بكات. قۆناغی دوای (ئەتاراكسیا)، ناوی (ئەپاتیا-Patia)یە كە بەمانای ریشەكێشكردنی سەراپای هەستەكانە و بێگومان گەیشتن بەم پلەیە كاریكردە نییە. چونكە بەڕای من هیچ مرۆڤێك نییە لەم سەر زەوییەدا كە بتوانێت هەموو هەستەكانی بەتەواوەتی ریشەكێش بكات یان تەنانەت كۆنترۆڵیان بكات، ئەم چاوەڕوانییە لە تۆش ناكرێت، بەڵام باشتر وایە لە پەیوەندییەكانتدا سەرلەنوێ چاو بە دەنگی دەروونتدا بخشێنیتەوە.
بۆ نموونە من وەكو خۆم بەشێوەیەك مامەڵە لەگەڵ هەستەكانمدا دەكەم وەكو ئەوەی هی من نەبن و لە جێگایەكی دیكەوە هاتبنە زەینمەوە و بڕیارە بارگە و بنەیان كۆبكەنەوە و بگەڕێنەوە بۆ شوێنی یەكەمجاریان. ئەگەر بمەوێت وەكو نموونەیەك ئەم مەسەلەیەت بۆ شرۆڤە بكەم، دەبێت بڵێم من خۆم وەكو كەپرێكی گەورە دەبینم كە تیایدا هەموو جۆرە باڵندەیەك لەسەری دەنیشنەوە و ئازادانە دەجووڵێن و لە شەقەی باڵ دەدەن، هەندێكیان بەخێرایی هەڵدەفڕن و هەندێكی تریان ماوەیەكی زیاتر دەمێننەوە، بەڵام لە كۆتاییدا هەموویان كەپرەكە بەجێدەهێڵن.
چۆلەكەیەكی بەهاتوهاوار
من هەندێك لە باڵندەكانم زۆر بەدڵە و هەندێكیانم بە دڵ نییە، بەڵام كاتێك وێنەی كەپر و باڵندە بۆ وێناكردنی هەستەكانم بەكاردەهێنم، چیتر زۆر بایەخ بە هەستەكانم نادەم، چونكە دەزانم هیچ كام لە باڵندەكان پەیوەندییان بە منەوە نییە، هەندێكیان تەحەمول ناكرێن، بەڵام ئەم مەسەلەیە زۆر نیگەران و تووڕەم ناكات، چونكە دەزانم هیچ كام لەو باڵندانە نامێننەوە و بە زوویی كەپرەكە بەجێدەهێڵن. تەنانەت من هەر یەكێ لە هەستەكانم بە جۆرێك باڵندە چواندووە، بۆ نموونە ئیرەیی لە مندا وەكو چۆلەكەیەكی بەهاتوهاواری سەوز وایە و سترێس وەكو كەوێك لای من دەردەكەوێت. تۆش دەتوانیت هەستەكانی خۆت وێنە بكەیت و هەریەكێ لەوانە بدەیتە پاڵ باڵندەیەك یان ئاژەڵێك.
بێگومان ئەزموون ئەوەی فێركردوویت ئەگەر هەوڵ بدەیت هەستە نێگەتیڤەكانی خۆت سەركوت بكەیت، تەنیا ئەوانەت لەلای خۆت بەهێزتر كردووە، بەڵام ئەگەر بە ئارامی و خوێنساردی لەگەڵ هەستە نێگەتیڤەكاندا مامەڵە بكەیت، ئەنجامێكی باشترت دەستدەكەوێت. ئەگەر وێنەی كەپر و باڵندە بەلای تۆوە هێندە سەرنجڕاكێش نییە، دەتوانیت وێنەیەكیتر بەكاربهێنیت، بەڵام هەمیشە ئەوەت لەیاد بێت كە فشار و جدی بوون لە شەڕی هەستەكانت رزگارت ناكەن، بەڵكو دەبێت بە ئاسانی و قۆشمەییەوە مامەڵەیان لەگەڵدا بكەیت، بۆ ئەوەی بتوانیت لە شەڕیان رزگار بیت.
پێشبینی رەفتاری ئەوانی دی
شایانی باسە هەندێك لە هەستەكان وەكو خۆبەگەورەزانین، نیگەرانی و ئیرەیی هەندێك جار بەڕادەیەك توند و ژەهراوی دەبن كە ناتوانین تەنیا بە پێكەنین و گاڵتە لەشەڕیان رزگار بین و بۆ نەهێشتنیان پێویستمان بە پارۆمەتری زیاتر هەیە كە لە بەشەكانی (24،29،32)دا بەتەواوەتی باسم كردوون. 
بەهەرحاڵ، ئەو پرەنسیپە هەمیشە و لە هەموو هەلومەرجێكدا راستە، كە نابێت متمانە بە هەستەكانی خۆت بكەیت، تەنانەت دەتوانیت بەشێوەیەكی بێچەندوچوونتر سەبارەت بە ناوەڕۆكی سەندویچە ماكدوناڵدەكەت رای خۆت دەربڕیت نەك سەبارەت بەو هەستەی لە كاتی خواردنیدا لەلات دروست دەبێت، بەڵام بەپێچەوانەی خۆتەوە هەست و بیروبۆچوونی كەسانی دی بەجدی وەربگرە، چونكە لەو حاڵەتەدا دەتوانیت پێشبینی رەفتار و جووڵەی ئەوان بكەیت و بە بەراوردكردنی خۆت لەگەڵ خوڵق و خووی مرۆڤەكانی تردا لە دڵیاندا جێگەی خۆت بكەیتەوە و سوود لە یارمەتییان وەربگریت.

سەرچاوە: كتێبی هنر خوب زیستن

ئەگەر دەنگی چۆلەكەكان بێزاریان كردوویت، نیگەران مەبە، زۆر ناخایەنێت دەڕۆن