بەغدا چەقی یەكلاكردنەوەی ململانێی و ناكۆكییەكان

11:59 - 2022-08-15
گۆران فەتحی
299 خوێندراوەتەوە

ململانێی و ناكۆكیی ناو ماڵی شیعە بەكوێ دەگات؟ بنبەستی سیاسیی بەردەوام دەبێت یان بەرەو چارەسەر دەچێت؟ ئاڵۆزییەكانی ناو شەقامی عیراق لە نێوان سەدریییەكان و چوارچێوەی هاوئاهەنگی بە چ ئاقارێكدا دەچێت؟ ئەم پرسیارانە شەقام و هەروەها میدیای عیراقی سەرقاڵ كردووە، هەموانیش لە چاوەڕوانیی زانینی ئەنجام و دەرهاویشتەكانی ناكۆكییەكانی گۆڕەپانی سیاسییدان كە دوای هەڵبژاردنەكەی مانگی 10ی ساڵی رابردوو، بەتەواوی تەشەنەی كردووە لە نێوان هێزە سیاسییەكاندا.

دوو ئاراستە و روئیای جیاواز
پێكهاتەی شیعە بەپێی ئەوەی زۆرینەی دانیشتوانی وڵات پێكدەهێنن، لەدوای رووخانی رژێمی سەدامەوە  لە پاڵ كورددا رۆڵی گەورە و سەرەكییان بینیوە ، هەر ئەوەش وایكرد، دوای ساڵی 2003 و هاتنەئارای عیراقی نوێ، بە پێی عورف و رێكەوتنی نێوان سەركردە سیاسییەكانی ئەوكات، پۆستە باڵاكانی عیراق بەسەر هەرسێ پێكهاتە سەرەكییەكەی وڵاتدا دابەشكرا، بە جۆرێك پۆستی سەرۆك وەزیران بەر شیعەكان و پۆستی سەرۆك كۆمار بەر كورد و پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران بەر سوننەكان كەوت.
شیعەكان هەر لەسەرەتاوە، بەشێكی زۆری پۆستە باڵاكانی دەوڵەت، سەربازی و ئابووری و سیاسی و ئیداری وڵاتیان گرتەدەست، پۆستی سەرۆك وەزیرانیش كە پۆستێكی خاوەن دەسەڵاتی زۆرە، لەلایەن ئەوانەوە بەڕێوەبراوە.
 ئەوەبوو زۆربەی لایەنە شیعەكان یەك دەنگ بوون لەسەرەتادا و  لەسەر زۆر مەسەلە، بۆ پاراستنی ماڵی شیعە و بەرژەوەندیی ئەو پێكهاتەیە لە عیراق وەكو سەركردەكانیان رایان دەگەیاند، بەڵام ئەو یەكڕیزیی و تەباییە لەناو ماڵی شیعەدا نەما، بەهۆی زیادبوونی بەرژەوەندییەكان و ململانێ لەسەر دەسەڵات و هەروەها دەستوەردانی وڵاتانی دراوسێ و ناوچەیی لەنێو ئەو ماڵەدا، بە هەمان شێوەی دەستوەردان لەكۆی پرۆسەی سیاسیی عیراق.
ئەو ململانێ و شەڕی هەژموون و دەسەڵاتە، روئیای جیاجیای لەناو ماڵی شیعە دروستكرد، لە چەند ساڵی دوایی و ئەمساڵ ئەو درز و لێكرازانەی ماڵی شیعە بەتەواوی زەقبۆوە،  لە نێوان سەدرییەكان و چوارچێوەی هاوئاهەنگی كە بەشێكی زۆری لایەنە شیعە بەهێزەكانی عیراق خۆ دەگرێت، كە ئێستا دوو بەرەی گەورە و ناكۆكی سەر گۆڕەپانی سیاسیی عیراقن.

بنبەستی سیاسیی
ململانێكان و سیاسەت و بۆچوونی جیاواز، وایكرد، نەك تەنها لەناو ماڵی شیعە بەڵكو لەناو ماڵی كورد و هەروەها سوننەش، بنبەستێكی گەورەی سیاسیی دروست بێت، تەواوی وڵات بخاتە گێژاوی ناكۆكی و ململانێیوە، كە چەندان مانگی دوای هەڵبژاردنەكانی عیراق بەردەوام بووە بە ئێستاشەوە.
لایەنە سیاسییەكانیش لەگەڵ ئەو هەوڵانەی دراشن بۆ رێكەوتن و تەبایی، بەڵام نەیاتوانی لەو بنبەستە دەربچن و بەڵكو بەهۆی هەندێ هەڵوێستەوە، بارودۆخەكە بەرەو ئاقاری خراپتر و ترسناكتر و ململانێی توندتر چوو، بەتایبەت لە نێو ماڵی شیعەدا. بەجۆرێك تروسكاییەكی كەم بۆ رێكەوتن و لێكتێگەیشتن ماوەتەوە، ئەگەر مەرجەعەكانی شیعە نەیەنە سەر خەت، ئەوا ململانێكان وەكو خۆی دەمێنێـتەوە، یان خراپتر دەبێت.

كورد چی بكات؟
كورد وەكو پێكهاتەی دووەمی عیراق و هێزێكی كاریگەر لەدوای رووخانی رژێمی بەعس، سەرەتا و بە هۆی سەركردەی حەكیمی وەكو خوالێخۆشبوو سەرۆك مام جەلال، توانی هەم هاوسەنگی لە وڵات بپارێزێـت لە نێوان پێكهاتە و هێزە سیاسییەكان و هەمیش پارێزگاریی لە كورد و مافەكانی و قەوارەی هەرێمی كوردستانیش بكات.
رۆڵی گەورەی سەرۆك مام جەلال بۆ راگرتنی باڵانس و هەروەها دروستكردنی تەبایی لە نێوان پێكهاتە و هێزە سیاسییەكانی عیراقدا، تا ئێستاش لەسەر زاری هاووڵاتیان و هەروەها سەركردەكانی عیراقە، بێگومان ئێستاش یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بەهەمان نەفەس هەوڵدەدات، هەم لایەنەكان لێك نزیك بكاتەوە، هەمیش ململانێی نێوان هێزە عەرەبی و بەتایبەت شیعەكان كەمتر بكاتەوە.
هەوڵەكانی یەكێتی لەو رووەوە، سەرەتا لە ماڵی كوردەوە دەستیپێكرد، لەگەڵ ئەوەی ناكۆكیش لەسەر چەند مەسەلەیەك هەبوو، بەتایبەت پۆستی سەرۆك كۆمار، بەڵام یەكێتی هێوربوونەوە و گفتوگۆ و دانوستانی بە باشتر زانی بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی كورد لەناو خۆیدا و كاركردن لە بەغدا لەگەڵ هێزە كوردییەكانی تر، بۆ پاراستنی دەستكەوتەكانی لە عیراقدا.
پێموایە، دەبێت كورد و هێزە سیاسییەكانی، نەك هەر بێلایەن بن لە ناكۆكیی شیعە شیعەدا، بەڵكو دەبێت هەوڵ بدەن، هەردوو بەرەی شیعە بارودۆخەكە بەرەو هێوربوونەوە بەرن نەك بەرەو ئاڵۆزیی زیاتر  و پێكدادان، كە ئێستا ترس و دڵەڕاوكێی لای عیراقییەكان دروستكردووە.

شەقامی بەغدا یەكلاكەرەوە دەبێت
هەروەكو هەمیشە، پایتەختەكان رۆڵی كاریگەر و یەكلاكەروەیان بینیوە، لە ململانێ سیاسییەكان و هەروەها یەكلاكردنەوەی مەسەلەكان لە وڵاتە جیاجیاكانی جیهاندا، هەردەمیش گۆڕینی دەسەڵات و هەروەها كودەتاكانیش شوێنی سەرەكییان پایتەختەكان بووە، عیراقیش بەدەر نییە لەو مەسەلەیە و مێژووەكەی چەندین نموونەی بەرجەستەی تێدایە هەر لە سەردەمی پاشایەتییەوە تا سەردەمی كۆماری و دواتریش.
بۆیە ئەوەی ئێستاش لە بەغدا روودەدات، لە نێوان دوو بەرەی ركابەر و گەورەی شیعە و هەروەها زۆربەی لایەنە عیراقییەكانیش، بەغدای كردۆتە چەقی ململانێی و هەروەها یەكلاكردنەوە.
سەدرییەكان سەرەتا هەموو هەوڵیان دا بۆ دروستكردنی حكومەتی زۆرینە، بەڵام كە سەركەوتوو نەبوون، لە پەرلەمان كشانەوە، بۆ دروستكردنی گوشار، بەڵام كە ئەو هەوڵەش هیچی لێ سەوزنەبوو، بە تایبەت دوای ئەوەی چوارچێوەی هاوئاهەنگی دەستیكرد بە دانوستان بۆ پێكهێنانی حكومەتی تەوافوقی و دواتر كەسێكی ناو چوارچێوەكەیان دیاریكرد بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران، سەدرییەكان كارتی كۆتایی خۆیان بەكارهێنا كە ئەویش پەنابردن بوو بۆ شەقام.
كە دوای داواكردنی سەدر بۆ ناڕەزایی و خۆپیشاندان، دەیان هەزار لە هەواداری ئەو رەوتە بەتایبەتی لە بەغدا خۆپیشاندانیان كرد و چوونە ناوچەی سەوز و ناو بینای ئەنجومەنی نوێنەرانەوە، كە تا ئێستاشی لەگەڵدا بێت تێیدان لەسەر فەرمانی موقتەدا سەدر، بەڵام هێزەكانی چوارچێوەی هاوئاهەنگیش توانای خۆیان نیشانداو هەوادارانی خۆیان رژاندە سەر شەقامەكانی بەغدا و بەتایبەتیش دەوروبەری ناوچەی سەوز، بە جۆرێك رووبەڕوو لەگەڵ هەوادارانی سەدر وەستاون و حەشدی شەعبی لەنێواندا جێگیركراوە.
لێرەدا، پرسیارێك دێتە ئاراوە، ئەگەر پێكدادان یان ئاڵۆزیی لە نێوان هەوادارانی هەردوولا رووبدات، ئەنجام چی دەبێت؟ ئایە تەشەنە دەكات ئەی ئەوكات هیچ لایەك دەتوانێت كۆنترۆڵی بكات، بە خودی سەركردە شیعەكانیشەوە؟


وتارەکانی نوسەر