دیمەنە سیاسییەكان لە عیراقدا هێندە ئاڵۆز بوون، زۆر جار هەمان دیمەن بە شێوازی جیاجیا دووبارە دەبنەوە کە وایکردووە هەندێک لە کارەکتەرەکانی ناو گەمەکە لە گۆڕەپانە سیاسییەکەدا وەكو تان و پۆ دەچن بە یەکدا، بۆیە لە كاتی خوێندنەوەی قووڵ بۆ ئەو دیمەنانە، زۆرجار مرۆڤ تووشی لێتێکەڵبوون و سەرسوڕمان دەكات.
ماراسۆنی سیاسیی
ماراسۆنی سیاسیی لە عیراق، تا ئەم ساتەش پێناچێت کەس تێیدا براوە بێت، نە میللەت و نە لایەنە سیاسییەکانیش، بۆیە ئەنجامەكانی هەر هەڵبژاردنێك کە لە عیراقدا کراوە یان دەکرێت بێ كێشمەشكێش و ململانێ نەبووە و نابێت، ئەگەرچی ئەوەی ئەمجارەیان لەدەرەوەی هەموو پێشبینییەکانەوە بوو.
یەکێک لەو گرفتانەی کە شرۆڤەکاران بە ئاستەم دەتوانن پەی بە داهاتووەکەی و لێکەوتەنکانی ببەن ئەوەیە کە ئەو هێزانەی كە دەچنە ململانێی هەڵبژاردنەوە و سەردەكەون و دەگەنە لوتكە چ بە ژمارەی كورسی بێت یاخود بە گەمەکردن بێت لەسەر پەتی مەزهەبی و نەتەوەیی و تایفی لە كۆتاییدا بەرەو خوارەوە دەخزێن و دەكەونە نێو چەقی هاوكێشە بێ چارەسەركانەوە.
پرسیارێک کە شرۆڤەکاران ناچار دەکات بەشوێن وەڵامەکەیدا بگەڕێن ئەوەیە کە ئاخۆ ئەم ئۆقیانووسە پڕ لە گرێ سیاسییەی عیراق لە خۆڕا كەڵەكە بووە یان ئەنجامی کەڵەکەبوونی گرفتە خەفەکراوەکانە کە زۆرجار چاوپۆشییان لێکراوە یان دیزە بە دەرخۆنە کراون؟ بێگومان هەرگیز ئەوە بەرەنجامی دۆخێکی هەنووکەیی نییە، چونكە جگە لە فاكتەری مێژوویی و هەنووکەیی، هەرسێ فاکتەری ناوخۆیی و ئیقلیمی و نێودەوڵەتییش لە هاوکێشەکاندا ئامادەییان هەیە و کە ئەوەش بەناوی جیاجیاوە لە مەتبەخی بڕیارە سیاسییەكاندا وەک کێشەی ناوخۆیی ئامادە دەكرێت و بە دەنگدەر دەفرۆشرێتەوە، لەکاتێکدا زۆرێک لەو لایەن و کارەکتەرانەی ناو گەمەکە بە هاوبەشی و پاڵپشتیی هەندێک لە وڵاتانی زلهێز و چەند وڵاتێكی ئیقلیمی ئاستەنگەکان لە بەرژەوەندیی حزبی و تایفی و بەرژەوەندیی ئەواندا قووڵ دەکەنەوە.
دۆخی هەڵپەسێردراو
هێشتا نازانرێت ئەم فەلسەفە سیاسییە تاكەی بەو جۆرە دەڕوات و تاچەند کارەکتەرە سیاسییەکان چێژ لەو دۆخە هەڵپەسێردراوە دەبینن و بەپێچەوانەشەوە تاکەی ئەم فەلسەفە نا رۆشنە ئازار و مەینەت و قەیرانەکان بۆ گەل و پێکهاتەکانی عیراق كەڵەكە دەكات ؟
ئەمە ئێستا لە پرسیاری چاودێرانی سیاسی و شرۆڤەکاران دەرچووە و بۆتە پرسیاری کۆی شەقامی عیراق كە ئەوان راستەوخو لەدەروەی دنیای تیۆری، لە دنیای پراکتیکیدا گیرۆدەی ئەم گەمە قێزەونە بوونەتەوە، ئاخۆ ئەم هێزانە کە زۆرێکیان لەدەرەوەی پێناسەی نیشتیمانییەوەن، کەی ئیتر دەبنە وەڵامدەرەوەی شەقامی عیراق؟ بۆچی تائێستا نەیانتوانیووە یەكتریی قبووڵ بكەن؟
خۆ دەشێت ئەوانەی دەنگی زۆریان بەدەستهێناوە لەوانەی پێشتر باشتر نەبن لە مەیدانی پراکتیکیدا و بە پێچەوانەشەوە ئەوانەی دەنگەکانیان کەمبۆتەوە زۆر لەوانە بەتواناتر بن لە ئیدارەدانی وڵات و قەیرانەکانیدا، بەڵام هیچ کام لەوانە نایانەوێت هەنگاوی بەخۆداچوونەوە و چاکسازیی ریشەیی بنێن و ناڕەزایی شەقام هەڵمژن و بیکەنە کەرەستەی بەخۆداچوونەوە، ئەوەش وایکردووە کە متمانەی لەدەست بدەن، بۆیە گەورەكان بچووكکرانەوە و بچووكەكانیش گەورەكران، بەڵام لەبەرئەوەی گیانی لێکتێگەیشتن غایبە، بۆیە ئەوەی دەبینرێت ئەوەیە کە پێدەچێت هەموان گەیشتبنە لوتكەی خلیسكێنەكە و جارێكی تر خل بووبنەوە بۆ نێو چەقی گەمەكە كە دەرچوون لێ مەحاڵە بەبێ لێتێگەیشتن و نزیكبوونەوە و گفتوگۆی راستەخۆ و قبووڵكردنی یەکتری.
هێزە سیاسییەکان جارێکیتر شەقام دەورژێنن؟
دەستبەرداری بەرژەوەندیی حزبی و شەخسیی
بۆیە زۆرێک لە كارەكتەرە سیاسییەکانی عیراق ئەگەر دەستبەرداری بەرژەوەندیی تایفی و حزبی و شەخسیی یەکلایەنەی خۆیان نەبن و گەلانی عیراق و پرسە نیشتمانییەكان و خزمەتکردن نەكەنە چەقی ئامانجەکانیان، ئەوا هەمیشە دیمەنی ئەو خلیسكێنە و مارو پەیژەیە دووبارە دەبێتەوە تا ئەو رادەیەی لەسەر ئاستی ناوخۆیی خەڵک هیوابڕاو دەبێت، لەو کاتەشدا شەرعییەتی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی لەدەست دەدەن و لە چەمكی بەرپرسیارێتی دادەماڵرێن، سەرەنجامی ئەوەش هەر عیراقییەکان باجەکەی دەدەن و ماڵوێرانی و نەهامەتییاکانیان نەک لەشوێنی خۆیدا دەمێنێتەوە، بەڵکو بەرەو خراپتریش دەڕوات.
تا عیراق نەبێتە وڵاتێکی دیموکرات و ئەوەش ئەوکاتە دەبێت کە دیموکراسی بکرێتە کەلتور لە ناخی تاکەکانی عیراقدا و سیستمی سیاسی ببێتە سیستمێک کە لەسەر دادپەروەریی كۆمەڵایەتی بنیاتبنرێت و چەمکی هاووڵاتیبوون ببێتە چەمکی باو ئاسانترین رێگاش بۆ گەیشتن بەو سیستم و چەمکە رێزگرتن و کارکردنی هەموانە بە دەستوور.
*پارێزەر
