عیراق وەكو دەوڵەت و مەملەكەتێك كە لە بیستەكانی سەدەی رابردوودا لەلایەن بەریتانیاوە دامەزرا، هەموو پێداویستییەكانی بە هێزبوون و سەركەوتنی بۆ فەراهەم كرد، بەڵام لەسەرەتاوە بنەماكانی لاوازبوونیشی لەخۆگرتبوو، بەهۆی لكاندنی بە زۆری پێكهاتەكانی لەناو قەوارەیەكدا بەبێ ویستی خۆیان، هەروەها وابەستەبوونی هەندێكی هێزی سیاسی بە وڵاتانی دەوروبەرەوە كە وایكردووە، دەستی ئەو وڵاتانەی هەردەم تێدا بێـت و چاوی تەماحیان لەسەری بێت، كە ئەوەش وایكردووە ئەم وڵاتە بێ توانا و بێ هێز دەركەوێت بەرامبەر بەدەوروبەر بەتایبەت لە دوای ساڵی 2003.
ئەگەرچی عیراق سەرەتا وەكو وڵاتێكی بەهێزی ناوچەیی لە رووی سیاسیی و ئابووری بەهۆی بوونی نەوت لەخاكەكەیدا و پاڵپشتی ئینگلیز لێی تا كۆتایی پەنجاكان دەركەوت، بەڵام دوای روخانی پادشایی و بەتایبەتیش هاتنە سەر حوكمی بەعسییەكان، ئەم وڵاتە تووشی چەندین گێرمەو كێشەی ناوخۆیی و دەرەكیش بوو، كە زۆرێكی هۆكارەكەی لەخۆی بوو ئینجا لە وڵاتانی دەوروبەر و ناوچەكە.
لاوازبوونی عیراق بە كودەتاكان و دواتر هاتنی بەعس بۆ سەر دەسەڵات، سەرەتای لاوازبوونی ئەم وڵاتەو هەروەها نەهامەتی بوو بۆ هاووڵاتیانی كە بەعس سیاسەتی ئاگر و ئاسنی لەگەڵ پێكهاتەكاندا بەتایبەت كورد و شیعە بەكارهێنا، هەروەها بە بەرپاكردنی شەڕی عیراق ئێران و دواتریش هەڵكوتانە سەركوێت، كە ئەنجامەكەی داڕوخانی موئەسەسەی سەربازی بوو هەروەها ژێرخانی ئابووریشی تەفروتوناكرد.
هەڵەكانی رژێمەكانی پێشتری عیراق بە تایبەت بەعس و ركابەری هێزە سیاسییەكانی عیراقیش دوای ساڵی 2003، پێگەی ئەم دەوڵەتەی تەواو لاوازكرد لەناوچەكەدا و لەبەرامبەر وڵاتانی دراوسێشدا، كە ئێستا هیچ بەهایەك بۆ سەروەری عیراق دانانێن و هەركاتێك بیانەوێت، پێشێلی خاك و سەروەری دەكەن، هەم لەرێگەی هەڵمەتی سەربازیی و زەمینیەوە، هەمیش لەرێگەی بۆردومانی بەردەوامی هەركوێیەك بێت لەناو خاكی عیراقدا بە تایبەت لە هەرێمی كوردستان و بە پاساوی جیاجیا.
هەر ئەم وڵاتانەی ناوچەكە لە رێگەی میلیشیا و هێزی سیاسییەوە بەردەوام وجودیان هەبووە لەسەر گۆڕەپانی سیاسیی عیراق و دەستیان لە زۆرێك ناكۆكیش هەبووە لە نێوان هێزە سیاسییە جیاجیاكاندا، ئەمە چ جای ئەوەی لە مەسەلەی ئاو و سەرچاوەكانیشدا، تەواو دژایەتی عیراق دەكەن و چەندین بەنداویان لەسەر رێڕەوی ئەو سەرچاوە ئاویانە بۆ ناو عیراق دروستكردووە، ئەمەش رێك پەیوەندی بە لاوازی عیراقەوە هەیە وەكو دەوڵەت لەناوچەكەدا لە حاڵی حازردا.
ئەم دەوڵەتە كە حكومەتێكی نوێی تێیدا هاتۆتە سەر كار، كە پاڵپشتییەكی زۆریی ناوخۆیی و نێودەوڵەتیشی هەیە، دەتوانێت مەلەفی پەیوەندییەكان و هەروەها كێشەكان لەگەڵ وڵاتانی ناوچەكە و دەوروبەری لەرێگەی دیپلۆماسییەوە بجوڵێنێت و هەوڵێك بۆ چارەسەركردنیان بدات، بۆ ئەوەی بتوانرێت رێگری لە هەر پێشێلكارییەك لەناو خاكی عیراق لەلایەن ئەو وڵاتانەوە بكرێت، كە ساڵانێكە بەردەوامن لەسەر ئەو سیاسەتە، بێ گەڕانەوە بۆ هیچ عورفێكی سیاسیی و یاسایی و نێودەوڵەتی و پەیوەندییەكانی دراوسێتی نێوان وڵاتان.
