سێ دەیە لە حکومڕانی لە سێ قۆناغی جیاوازدا

10:01 - 2023-01-23
عەتا تەها
362 خوێندراوەتەوە

لە دوای راپەڕینی 1991و دامەزراندنی یەکەم کابینەی نوێی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ساڵی 1992 تا دەگاتە ئەمڕۆ کە سێ دەیە زیاترە کورد حکومڕانیی خۆی دەکات 
هەڵبەت قۆناغەکان جیاوازن چ لە رووی کات یان لە رووی کارەکتەرە سیاسییەکان و رۆڵ و گرنگیی سەردەم و قۆناغەکان وەک ئەوەی کە هەبووە. 
ئەم حکومڕانییە دابەش دەکەین بەسەر سێ قۆناغدا، واتا بۆ سێ دەیە و گرنگی و رۆڵیان وەبیر دەهێنینەوە.
10 ساڵی یەکەم تا رادەیەک شێوازی حکومڕانیی لەسەر بنەمای کارگێڕی و زانستی  تەندروست نەبوو، ئەوەش بەهۆی ساوابوونی ئەو حکومەتە و کەم ئەزمونیی سیاسی و کارگێڕیی، هاوکات لاوازی لە رووی ئابوورییەوە، بەڵام هێشتا سەرباری ئەوەش تا رادەیەک  شێوازی حکومڕانی بەراورد بە ئێستا باشتر بوو. 
لەدوای ئەو قۆناغە ئیتر قۆناغی دووەم دەستی پێکرد  کە دەکاتە دوای رووخانی رژێمی پێشوو.
 ئەم قۆناغە بە باشترین ماوەی حکومڕانیی لە هەرێم دادەنرێت کە هۆکارەکەشی خۆی لە چەند خاڵێکدا دەبینێتەوە لە گرنگترینیان رۆڵ و کاریگەریی مام جەلال بووە لە عیراق و هەرێم کە بۆتە هۆکاری سەرکەوتنی قۆناغەکە و هێنانی خۆشگوزەرانی و ئارامی بۆ عیراق بە گشتی و هەرێم بە تایبەتی. 
ئەمە لە لایەک و لە لایەکی ترەوە لەو ماوەیەدا بۆ چەند ساڵێک یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان سەرۆکایەتی کابینەی حکومەتی هەرێمی کوردستانی بەدەستەوە  بوو کە لە واقعدا رەنگدانەوەی ئیجابی هەبوو لەسەر ژیان و گوزەرانی خەڵک و ئابووری و بازاڕ، هەر لەو ماوە زەمەنییەدا هەرێم گەشەی بەرچاوی بەخۆیەوە بینی لە رووی خزمەتگوزاری و بەرزکردنەوەی ئاستی زانستی و زانکۆ و پەیمانگاکان بار و گوزەرانی ژیانی خەڵک، لە دیارترین نموونەش زیادکردنی سەرجەم پێشینەکانی خانووبەرە و زەواج و قەرزی بچووک و پێدانی کەرەستەکانی بیناسازی بە خەڵک و دامەزراندنی شایستەی دەرچووانی زانکۆ و پەیمانگاکان و دەیان نموونەی تر، هەموو ئەوانە لە زیندووترین نموونەن کە قۆناغی دووەم دەیە بە سەردەمی زێڕینی حکومڕانیی هەرێم ئەژمار دەکرێت. لەدوای ئەو قۆناغەوە و لەگەڵ دەرکەوتنی تیرۆرستانی داعش تا دەگاتە ئەمڕۆ، وا بۆ نزیکەی 10 ساڵە هەرێمی کوردستان بە دۆخێکی هەستیار و مەترسیداری لاوازبوونی ئابووری تێدەپەڕێت، بەتایبەتی کابینەی نۆیەم بە خراپترین کابینە هەژمار دەکرێت لە چاو کابینەکانی پێشووتر. لەگەڵ ئەوەی ئەم کابینەیە نەیتوانیوە وەک پێویست خزمەتگوزارییەکی باش پێشکەش بکات و دادپەروەر بێت لە نێوان پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان، هاوکات هۆکاری لێکترازانی هێز و لایەنە سیاسییەکان بووە لە ناوچەکە، بەتایبەتی ناکۆکی خستۆتە نێوان یەکێتی پارتی. 
ئەگەر لەم روانگەوە بەراوردکاریی لە نێوان هەر سێ قۆناغەکانی مێژووی حکومڕانی بکەین، ئەوا بە دڵنیاییەوە قۆناغی دەیەی کۆتایی بەراورد بە هەردوو قۆناغی پێشتر، ئەم قۆناغە بە خراپترینیان دەبیندرێت. 
 ئەوەی زۆر گرنگە بۆ قۆناغەکە، پێویستە لایەنی هۆکاری دروستکردنی ئەم دۆخە، پێداچوونەوە بە شێوازی حکومڕانی و مۆنۆپۆڵکردنی حکومڕانی خۆیدا بکاتەوە و دۆخەکە ئاسایی بکاتەوە، بەڵکو دەروازەیەک بکرێتەوە بۆ رزگاربوون لەم دۆخە، با چیتر خەڵک و هەرێمی کوردستان نەبنە قوربانیی حکومڕانیی تاکڕەویی.

تونێلی پێشڕەو لە دەیەی دووەمی حکومڕانیی هەرێمدا دروستکرا و 2009 کرایەوە

وتارەکانی نوسەر