عوسمان كانی پانكەیی
راپەڕین لە مێژووی خەڵكی باشووری كوردستاندا بە هەموو بۆچوون و ئەزموون و شكست و سەركەوتنەكانی بۆ ئازادكردنی گەلی كوردستان لە دەسەڵاتی ستەم و داگیركاریی و ماڵوێرانی، وەرچەرخانێكی مێژوویی بوو، ئەم وەرچەرخانە نەك تەنها بۆ گەلی كورد، بەڵكو ئامانج لێی ئەوەبوو كە بۆ هەموو گەلانی عیراق ببێتە هەوێنی یەكڕیزیی و پێكەوەژیان و لەگۆڕنانی تۆوی رەگەزپەرستی لەنێوان كورد و عەرەب بەتایبەتی و پێكهاتەكانی دیكەی عیراق بەگشتی و گەیاندنی مافی چارەنووسی كوردی باشوور بە كەنارێكی ئارامی.
دیارە راپەڕین دوای قۆناغێكی سەختی خەبات و بەرگریی و ماڵوێرانی و سیاسەتی سوتماككردنی خاكی كوردستان هاتەدی، بەڵام یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان چۆن توانی لە شەوەزەنگی بێ ئومێدیی دوای هەرەس، چرا بۆ رۆشنكردنەوەی رێگای خەباتگێڕان دابگیرسێنێت، لە قۆناغی دوای ئەنفال و كیمیابارانیشدا توانیی ئەو چرایە بە داگیرساوی بهێڵێتەوە و پاش ماوەیەكی قیاسیی كەم لە گوندە سنوورییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستانەوە خۆی سازبداتەوە.
لەو خۆسازدانەوەیەشدا هێزی پێشمەرگە و ئۆرگانەكانی رێكخستن بەسەر سێ مەڵبەنددا لە سنوورەكان بەگوێرەی سنووری جوگرافیی خۆیان دابەشكرانەوە و سەركردایەتی لە سنووری قاسمەڕەش جێگیركرا.
هەر لەو سۆنگەیەوە و بەگوێرەی بەرنامەیەكی گونجاو لەگەڵ هەلومەرجەكە، هێزی پێشمەرگە كرانە سێ دەستەی جیاوازەوە، دەستەی یەكەم مەفرەزە پارتیزانەكان كە بەگوێرەی شارەزایی ناوچەكان و تەمەن و لێهاتوویی رەوانەی ناوچە خاپوور و وێرانەكان كران، هەندێكیش لەو پێشمەرگە خێزانداراكان لە ئۆردوگاكانی رۆژهەڵاتی كوردستان جێگیركران وەك هێزی یەدەك، بەشێكیش بە سوود وەرگرتن لە لێبوردنی گشتی گەڕانەوە شار و شارۆچكەكان و تا لەكاتی پێویست و هەلومەرجی دیكەدا وەك هێزی ئامادە پەیوەست بكرێنەوەز
پارتیزانەكان چ وەك گەیاندنی پەیامێك بۆ رژێم كە شۆڕش هەر بەردەوامە، چ وەك رایەڵەیەك بۆ بەردەوامیی پەیوەندییەكانی رێكخستنە نهێنییەكان بە سەركرایەتییەوە هەنگاوێكی زۆر بوێرانە بوو، هەر بەو هۆیەشەوە پەیوەندییەكانی شار و سەركرایەتی دەمەزەرد كرانەوە و ئەو كەلێنەی لە ئەنفالەكاندا دروستبوو، پڕكرایەوە ، هۆكارێكش بوو بۆ بەئاسانی دروستكردنی هێزێك بەناوی سوپای رزگاریی كوردستان (سرك) لەو پێشمەرگە و رێكخستانەی كە لەناو شارەكاندا بوون.
جەنگی داگیركردنی كوێت، هەلومەرجە لەبارەكە
لەسەروبەندی ئەنفالەكاندا هەڤاڵ مام جەلال گەشتێكی دیپلۆماسی بۆ زۆربەی وڵاتانی جیهان دەستپێكرد چ بۆ گەیاندنی راستیی رووداوەكانی كوردستان لەڕووی كیمیاباران و ئەنفال و وێرانكردنی دێهاتەكان و چ پەیداكردنی پشتیوانی بوو بۆ دۆزی رەوای گەلەكەمان لەسەر ئاستی حزب و پەرلەمان و رێكخراوە نێودەوڵەتی و رێكخراوە مرۆییەكانی وڵاتانی ئەوروپا و خۆرئاوا.
هەرچی هەڤاڵان نەوشیروان مستەفا و ئەندامانی دیكەی مەكتەبی سیاسی و سەركردایەتیش بوو، سەرپەرشتی هێزەكانی پێشمەرگەیان دەكرد و بەو جۆرەی ئاماژەمان پێكرد لە 1988-1991.
كاتێك رژێمی عیراق لە 1990/8/2 دەوڵەتی كوێتی داگیركرد، هەلومەرجێكی نوێ هاتە ئاراوە و لێرەوە سەركردایەتی یەكێتی بەگشتی و مام جەلال و كاك نەوشیروان كەوتنە خۆسازدان لەسەر ئاستەكانی ناوخۆ و دەرەوە و داڕشتنی چەند سیناریۆیەك بەمەبەستی ئامادەكاریی بۆ هەر ئەگەر و پێشهاتێك .
بەهێزترین ئەگەر ئەوەبوو كە رژێمی عیراق و خودی سەدام حسێن سەركێشی دەكات و پاشەكشە ناكات، بەمەش سوپاكەی و هێزە چەكدارەكانی تێكدەشكێنرێت لەلایەن هاوپەیمانیی نێودەوڵەتییەوە، كە ئەوەش دەبێتە دەرفەتێك لەبەردەم هێزی پێشمەرگە و راپەڕینی جەماوەری شارەكاندا، بۆیە زۆرترین ئامادەكاری بۆ ئەو ئەگەرەیان كراو هەرواش دەرچوو.
لەو سۆنگەیەشەوە سەركردایەتیی یەكێتی دروشمی (ئاشتبوونەوەی گشتی) راگەیاند كە ئەوە بۆخۆی بڕیارێكی قورس بوو، بەڵام پێویست بوو چ بۆ تێكنەچوونی بەرنامەی راپەڕین و چ بۆ دەستەبەركردنی ئاشتەوایی كۆمەڵایەتی لەدوای سەركەوتنی راپەڕینەكە. راپەڕین و دواتریش كۆڕەوی خەڵكی كوردستان توانی ویژدانی جیهانی ئەوێ رۆژێ ببزوێنێت، بەو پێیەی چەندین ساڵ بوو رژێم ئیدیعای ئەوەی دەكرد كە باكووری وڵاتەكەمان دژی (بزووتنەوەی یاخیبوونن لەباكوور) بەڵام راپەڕین و چەند رۆژێك لە ئازادیی و دواتریش كۆڕەو هەموو ئەو ئیدیعایانەی پووچەڵ كردەوە.
كۆڕەو بزاوتێكی دیپلۆماسیی بە كۆمەڵ
خەباتی گەلی كوردستان لە راپەڕین و كۆڕەودا توانیان هەستی كۆمەڵی نێودەوڵەتی ببزوێن، ئەوەبوو بە پێشنیاز و پێداگریی فرانسوا میتران و لە رۆژی 5/4/1991 دا ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بە بڕیاری 688 بە كۆی 12 دەنگ لە 15 دەنگ بڕیاری ناوچەی دژە فڕینی لە سەروو هێڵی 36-ەوە پەسەندكرد، كە ئەوە ناوچەیەكی ئارامی لە هەرێمی كوردستاندا دەستەبەركرد و بوو بە دەستكەوتێكی مێژوویی كە لەسایەیدا هەڵبژاردن بۆ یەكەم پەرلەمانی كوردستان كرا حكومەتی هەرێمی كوردستان پێكهێنرا.
راپەڕین، كرۆكی ئازادكردنی عیراقیش
راپەڕین چەند وەرچەرخانێكی هێنایەدی و چەند پەندێكی فێركردین، بەڵام دەشێت وەك پێویست سوودمان لێ نەبینیبێت و عیبرەتیشمان لێ وەرنەگرتبێت، چونكە:
*بەراپەڕین، ئەوەی 23 ساڵ بوو رژێم خەریكی بوو، هەمووی بە كەمتر لە 23 رۆژ پووچەڵ كرایەوە لە راگواستن و تەعریب و راگوێزانی گوندو شارۆچكەكان بە رزگاركردنی كەركوك و خانەقین و خورماتوو-شەوە.
*هەموو هێز و حزب و لایەنە شۆڕشگێڕەكانی لەبەرەیەكدا كۆبوونەوە.
*بۆ یەكەمجار هێزەكانی رژێم ترس و سامیان لای هاووڵاتییانی كوردستان نەما.
*هەرێمی كوردستان كرایە سەكۆی ئازادیی و مەكۆی كۆبوونەوەی هێزە نەیارەكانی رژێمی بەعس.
*چوونەپێشەوەی دۆزی كورد لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و مامەڵەكردن لەگەڵ كوردستاندا لەسەر هەردوو ئاستی سیاسی و مرۆیی.
*كورد و سەركردایەتییە سیاسییەكەی بوونە توخمێكی ناو هاوكێشەی گۆڕانكارییەكانی عیراق و رۆڵی گەورەیان بینی لە هەوڵەكانی رووخاندنی رژێم و جێكردنەوەی بەشێك لە خواست و داواكارییە سیاسی و ئیدارییەكانی خەڵكی كوردستان لە دەستووری هەمیشەیی عیراقدا.
لەدوای 32-ەمین ساڵیادی راپەڕین دەكرێت ئەو راستییە بڵێین كە یەكێتی خاوەنی راستەقینەی پەرلەمان و حكومەت و بەشدارێكی كاراو دیار بووە لە دەسەڵاتی عیراقدا لەسەروو هەمووشییەوە بەشداریی بەرچاوی هەڤاڵ مام جەلال وەكو سەركردە و دیبلۆماتێكی سیاسی و جەماوەریی و مرۆڤ دۆست لە عیراق و ناوچەكەدا و هەڵبژاردنی بە سەرۆك كۆمار و كە هەتا نەخۆشكەوتنیشی كورد لەبەردەم چارەنووسێكی پرشنگداردا بوو، بەڵام لەدوای نەخۆشكەوتن و كۆچی دوایی ئەو سەركردە مەزنەوە ئەم دەستكەوتانەی راپەڕین بەرەو لاوازی دەڕوات، كە هەندێك بەرژەوەندیی تاكەكەسی و تایبەتی نەیانهێشت كە شكۆی راپەڕین و حزبە پێشڕەو و قوربانیدەرەكەی هەروا بە گەشاوەیی بمێنێتەوە.
ئێستا كە هەڤاڵ بافڵ وەكو سەرۆكی یەكێتی بەرپرسی یەكەمە لە بەرەوپێشچوونی دەستكەوتەكانی ئەو راپەڕینە، چ وەكو سەرۆكی یەكێتی و چ وەكو كوڕی مام جەلال خۆشی پرسیار لەوە دەكات كە ئاخۆ راپەڕین بۆ ئەمە كرا؟ چونكە دەزانێت ئێستا هەرێمی كوردستان و دەستكەوتەكانی راپەڕین لە قۆناغێكی زۆر هەستیاردان، بەهۆی ململانێی سیاسی و نەبوونی تەبایی و یەكڕیزی. بۆیە هەموو كادران و ئەندامانی دڵسۆزی یەكێتی و خەڵكی كوردستان چاوەڕوانی چەند هەنگاوێكن لەو سەركردە گەنجە تا یەكێتی بكاتەوە بە وەڵامدەرەوەی خواستەكانی خەڵك و بەدیهێنەری ئەو ئامانجانەی كە لە دوای 32 ساڵ لە راپەڕین هێشتا بەدینەهاتوون.
راپەڕینی ساڵی 1991