ئەگەر بە وردی زەین بدەینە مێژووی زمانی كوردی و چۆنییەتی دانان و داڕشتنی وشەكان و گونجاندنیان لەگەڵ جووڵە و كار و رەفتار و هەڵسوكەوتی رۆژانەی خەڵك بۆمان روون دەبێتەوە لەگەڵ ئەوەی نەخوێندەواران بناغەی زمانەكەیان داناوە، بەڵام بناغەیەكی پتەوی هەبووە و وشەی گونجاویان لە شوێن و كاتی خۆیدا داناوە و كردوویانە بە یاسایەكی سروشتی ئاخافتنی خۆیان، بەواتایەكی تر سروشتی ژیانیان چ وشەیەكی پێویستكردبێ ئەوەیان داناوە بۆ لێتێگەیشتن و راییكردنی كاروباری رۆژانە و رێكخستنی ژیانی خۆیان.
لە هەندێك شوێن وشەی سادە و لە هەندێكی تر وشەی داڕێژراو و لە شوێنی تر وشەی لێكدراویان داڕشتووە، لەناو وشە داڕێژراوەكاندا بۆ هەندێك وشە پێشگر و پاشگریان دروستكردووە كە مانای وشەكە فراوانتر دەكات و لە جێگەیەكی بەرتەسك قوتاری دەكات، لە راستیدا پێشگر و پاشگر بەتەنها هیچ مانایەك نادەن بەدەستەوە لە هەندێك وشەی كوردیدا بۆ نموونە (وان) كە پاشگری (گا) یە و پێكەوە دەبنە گاوان، بەڵام كاتێك دەكەونە پێشەوە و دواوەی وشەكە واتایەكی تازەمان پێدەدەن، بۆ نموونە بەرماڵ، بەربانگ... هتد .
دكتۆر ئەوڕەحمانی حاجی مارف لە كتێبی رێزمانی كوردی، بەرگی یەكەمیدا دەڵێت هەندێك پێشگر دەبنە هاوەڵكار كاتێك لەگەڵ ناو یان وشەیەكی سادەدا دێن، بەم یاسایە پێشگری (بەر) كە لە پێش وشەی ( بووك )دا هاتووە هاوەڵكارە و پێكەوە مانایەكی تازە دەدەن بەدەستەوە، بەڵام لەكاتی هاتنی لە پێش هەندێك وشەدا لە یاسای داڕێژراو لادەدات و دەبێت بەلێكدراو بۆ نموونە بەردار، بەر واتە ئەو بەرهەمەی بەدارەوەیە وەكو سێو، هەرچی (دار)ە مانایەكی سەربەخۆی هەیە.
بووك لە زمانی كوردیدا تایبەت كراوە بۆ كەسێكی دیاریكراو، بەواتایەكی تر ناتوانرێ ناونیشانی بووك بدرێت بەهەموو كچێك تەنها ئەوانە نەبێت كە دەبرێن بۆ كوڕێك و زەماوەند دەكەن، دەشێ ناونیشانی جوان بدەینە پاڵ هەموو كەسێك بۆ نموونە: كچەكەمان جوانە، قەڵەمێكی جوانت پێیە، بەڵام ناتوانین بەهەموو كچێك یان ژنێك بڵێین بووك تەنها لەكاتی وەسفدا نەبێت بۆ نموونە: چەند جوانە دەڵێی بووكە.
لە سەردەمی زوودا تەنانەت تا ئەم دواییەش ژنێك لەلایەن ماڵی زاواوە یان ماڵەباوانی بووكەوە دەستنیشان دەكرا و لەگەڵ بووكدا رەوانە دەكرا، لە كاتی ئاهەنگ و شایی و رۆیشتندا قۆڵی بووكەكەی دەگرت و دەمە و ئێوارە رادەستی زاوای دەكرد، بەو كەسە دەگوترا بەربووك، دەبوو بەربووك خوشكی زاوا بێت یان خزمی نزیكی، هەندێكجاریش دەبوو بەربووك هاوەڵی نزیكی بووك بوایە لەڕووی خزمایەتییەوە یان خوشكی بوایە یان خوشكی دایك یان باوك یان دەستەخوشكێكی خۆی، ئامانج لە دانانی بەربووك ئەوە بوو بووك شەرم نەكات و نەترسێت و نەپەشۆكێت تەنانەت ئامۆژگاری بووكیشی دەكەوتە ئەستۆ بۆ شەوی زاوایەتی و چۆنییەتی بەڕێكردنی ئەو شەوە و خۆڕادەستكردن بە زاوا.
لە شاری كۆیە یەكەم كەس كە ئەو نەریتەی لادا مامۆستا شەفیق سابیر بوو كە لە ساڵی 1961 دا خێزانی پێكەوە ناوە و داوای لەبەربووك كردووە دەست لە كاری بەربووكی هەڵگرێت، هەرچەندە خزمەكانی سەرزەنشتیان كردووە، بەڵام توانی ڕێچكەشكێنی لەو بارەیەوە بكات و گەنجانی دوای خۆی لەسەر ئەو نەریتە نوێیە رابهێنێت و چیدی بەربووكیان پێویست نەبێت. لەگەڵ پێشكەوتنی كۆمەڵگە و چاوكرانەوەی خەڵك لە سەرەتای هەشتاكان لە زۆربەی پارێزگا و قەزاكانی كوردستان كەسایەتی بەربووك لادراو بەپێویست نەزانراوە، هەرچەندە تا نەوەدەكانیش بەربووك لە ناحیە و گوندەكانی كوردستان مابوون، بەڵام ئێستا زۆر دەگمەن نەبێت بەربووك هەر نەماوە.
جاران لەو كاتەی بەربووك قۆڵی بووكی دەگرت و لە ماڵی باوان دەردەچوون هەندێك جار منداڵان بەیتە شیعرێكیان بە بەربووكدا دەگوت كە بووە بە موڵكی فۆڵكلۆر، دەیانگوت ( تەق و هۆڕ و جاترە، بەربووك لە بووك جوانترە)، منداڵان لەلایەن هەندێك لە گەورەكانەوە ئەم دوو بەیتە فۆڵكلۆرییەیان فێردەكرا تا لەدوای رۆیشتنی بووك بیڵێنەوە و وەك شانازییەك بۆ بەربووك بمینێتەوە. هەروەها پەندێكیش ئاماژە بە بەربووك دەكات كە دەڵێت ئەوەی لەگەڵ بووك نەبێت لەگەڵ بەربووكیش نابێت
