یەکێک لەو پرەنسیپانەی یەکێتیی نیشتمانیی وەک بزووتنەوەیەکی سۆشیال دیموکرات گرنگی پێداوە و چارەنووسسازە، پرسی دامەزراوە و بە سیستمکردنی حوکمرانیە لە کوردستان کە وەک چارەسەر دەیبینێ بۆ قەیرانەکان، گرفتی هەژاری، گرژی و نایەکسانی ناو کۆمەڵگە.
لە14ی یۆلیۆی 1789 خەڵکی راپەریوی پاریس هێرشیان کردە سەر پاستێل و کۆنتڕۆڵیان کرد، مەیلی رادیکاڵی خەڵکەکە و رەوتی شۆڕش کە لە برەودا بوو، لەگەڵ ئەو هێزە دینامیکیەی ناو کۆمەڵەی نیشتمانی، وایکرد لە 4ی ئۆگەستی هەمان ساڵ کۆمەڵەی نیشتمانی بڕیاری دەستوورێکی نوێ و هەڵوەشاندنەوەی دەرەبەگایەتی و ئەو ئیمتیازاتانەی بەخشرابووە چینی ئۆرۆستۆکراتی و پیاوانی ئایینی بدات، بەرهەمی ئەو شۆڕشە گۆڕانی ریشەیی لە سیستمی حوکمڕانی و هێنانە کایەی دامەزراوەی سیاسی نوێ بوو کە بارگرانی سەر خەڵکی کەمکردەوە، رێگەی لە پێش گەشە و چاکسازی کردەوە.
لە کوردستانی باشوور لە 1991 خەڵک و هێزە سیاسیەکان دەستیان بەسەر شارەکاندا گرت، حکومەتی عیراق لە شارەکانی کوردستان کشایەوە، ئایا دوای راپەڕین توانرا سیستم و دامەزراوەی تۆکمە و بەردەوام لە کوردستان بینا بکرێت؟! ئایا دەسەڵاتی سیاسی توانی هەژاری لە ناو ببات یان برسیکردنی خەڵک درێژەی هەیە؟! ئایا یەکێتی نیشتمانی وەک بزوتنەوەیەکی سۆشیال دیموکرات چۆن ئەو دۆخە دەگۆڕێت؟!
بەگشتی لە جیهاندا، وڵاتان و گەلان بەرەوپێش دەچن، پێگە و سەنگ و قورساییان زیاد دەکات، کاتێ لە هەلومەرجی وڵاتەکە بینای سیستم و دامەزراوەی سیاسی دەکەن، بەشداری دیموکراسیانەی خەڵک پەرەپێدەدەن، ئەمە پشتگیری گەشەی راست و دروستی وڵاتەکە دەکات، ژیان و گوزەرانی خەڵکەکە باشتر دەبێ، لە بەرامبەردا وڵاتەکە شکست دێنێ و بە شێوازێکی بەرچاو پاشەکشە دەکات.
هەژاری و دامەزراوەی سیاسی
ئەگەر ئەو دامەزراوانە بچووکرانەوە یان بێ کاریگەرکران، لەگەڵ دۆخەکە نەگونجان ئەو کاتە کەسانی بەهێز و دەست رۆیشتوو تاکڕەوی دەسەپێنن، بۆ بەرژەوەندی خۆیان هەوڵدەدەن بە تەواوی کۆنتڕۆڵی دەسەڵات بکەن، بەمەش گەشەی کۆمەڵایەتی لاواز و خەڵک پەراوێز دەخرێن، بارگرانی سەر خەڵک زیاد دەکات و هەژاری و نەداری زێدە دەبێت، بۆیە سۆشیال دیموکراتەکان گرنگی بە دامەزراوە و رەچاوی دیموکراسی دەکەن، لە هەمانکاتدا دەبێ چاودێری ئەو کەسانە بکرێ کە مەترسین لە سەر دەسەڵات، ئەگەر ئەوە نەکرێ وڵاتەکە هەرەس دێنێ و بەرەو رووخان دەڕوات، یەکێتیی نیشتیمانی لە گۆشەنیگای سۆشیال دیموکراتەوە دەڕوانێتە دامەزراوەی سیاسی.
ئەگەرچی بەهاری عەرەبی ناوچەکەی گرتەوە، لە مێژە لە کوردستاندا دەسەڵاتێکی خۆماڵی هەیە!! کە بەرکەوتەی دوای راپەرینە، بەڵام خەڵکەکە لەناوچەکە بە کوردستانیشەوە هەژار و نەدار و ناکۆکە لەگەڵ دەسەڵات و ئاڕاستەیەکی جیای هەیە و بگرە بەرەنگاری دەسەڵاتیش دەبێتەوە. ئەگەر دۆخی ناوچەکە و کوردستان بەراورد بکەین بە شۆڕش و سەرهەڵدانەکانی ئەوروپا لە رابردوودا، هەر یەکەیان دەرئەنجام و چی لێکەوتەوە؟ چ گۆڕانکاری بە دوای خۆی هێنا؟ ئەوە دەتوانین هەڵسەنگاندن بۆ دۆخی ناوچەکە بە کوردستانیشەوە بکەین.
ئەرکی یەکێتییە ئەو رۆڵە مێژووییە ببینێ
ئەو شۆڕشەی لە ئینگلتەرا لە ساڵی 1688 لە فەرەنسا لە ساڵی 1789 روویدا، شێوازی بەرهەمهێنان و پێکهاتەی سیاسی لەو دوو وڵاتە گۆڕی، مۆدێلێکی نوێی هێنایە کایەوە کە لەگەڵ داکەوتەی ئەو سەردەمە بگونجێ، لە کاتێکدا سەرهەڵدان و راپەڕینی ناوچەکە بە کوردستانیشەوە نەبووە هۆی گۆڕانی ریشەیی لە سیستم و حوکمرانی، هاوشێوەی ئەوەی لە ئینگلتەرا و فەرەنسا روویدا، گۆڕانکاری لە پێکهاتە و بینای سەرەکی دەوڵەت نەکراو سیستمە کۆنەکە پارێزرا، شکست و کێشەی هەژاری و برسیەتی هەر وەک خۆی مایەوە، موبارەک گۆڕا بە سیسی، بەڵام دامەزراوەی نوێ نەهاتەدی، دوای کشانەوەی عیراقیش لە کوردستاندا لە دوای 1991 و تا ئێستا هەرێم نەیتوانیوە حوکمی خێڵ و بنەماڵە و ناوچەگەری تێپەڕێنێ، سیستم و دامەزراوەی سیاسی گشتگیر لە شوێنی بینا بکات، ئاڕاستەیەکی جیا بێ، کە رەنگدانەوەی بەرژەوەندی گشتی کۆمەڵگە و زۆنەکان و پێکهاتە جیاجیاکان بێت، رووبەڕووی هەژاری و برسیەتی ببێتەوە، ئەرکی یەکێتی نیشتمانیە ئەو رۆڵە مێژووییە ببینێ، دامەزراوەی سیاسی مۆدێرن بکاتە جێگرەوەی دەسەڵاتی خێڵ و ناوچەگەری و بەشداری دیموکراسیانەی خەڵک بکاتە ئەڵتەرناتیڤی تاکڕەوی.
شۆڕشی سیاسی گرنگە
شۆڕشی سیاسی گرنگە بۆ دروستکردنی دامەزراوەی سیاسی و ئابووری، ئەوەش هاندەر دەبێ و دەرفەت بۆ گەشەی ئابووری و خۆشگوزەرانی، زاڵبوون بە سەر هەژاری و برسیەتی دێنێتەکایەوە، لە شۆرشی 1688ی ئینگلتەرا دەسەڵاتی مەلیک سنووردارکرا و بەشێک لە دەسەڵاتەکان گواسترانەوە بۆ پەرلەمان بەتایبەتی لە بواری ئابووری، دەرگا بە فراوانی لە پێش بەشداری زیاتری کۆمەڵگە لە سیستمی حوکمڕانی وڵات کرایەوە، کە ئەمەش بنەمای کۆمەڵگەیەکی فرەیی و پلوڕاڵی نەخشاند، سەرەتای بنیاتنانی دامەزراوەی گشتگیر و هەمەلایەن بوو لە جیهاندا، گەشەی ئابووری و تەکنۆلۆژی بەدوا هات، بووە مایەی سەرهەڵدانی شۆڕشی پیشەسازی، گەشەی تەکنۆلۆژیا، بەڵام جیاوازی و نایەکسانی نێوان وڵاتان و تەنانەت لە ناوخۆی وڵاتیشی زیاد کرد، شۆرشی 1789ی فەڕەنساش کۆتایی بەستەم و زۆرداری و دەسەڵاتی رەها هێنا، بەشێنەیی و هەنگاو بە هەنگاو دیموکراسی و دامەزراوەی سیاسی شوێنی گرتەوە، لە دوایشدا ئەو گۆڕانکاری و چاکسازیانە کاریگەریان کردە سەر ئەوروپا. نموونەیەک بۆ دامەزراوە و سیستم و چ جیاوازیەکی لێ دەکەوێتەوە شاری (نۆگالیسی) بەشکراوی نێوان ئەمریکا و مەکسیکە شورای نۆگالیس شارەکە دەکاتە دوو بەش، باکوری بەشێکە لە ئەریزۆنا لە ئەمریکا، خەڵکەکە داهاتی ساڵانەیان دەگاتە 30 هەزار دۆلار، زۆربەیان دەرچووی خوێندنگای دوا ناوەندین، ترسیان لە دوارۆژ و کارە بازرگانی و وەبەرهێنانەکانیان نییە، دەرفەتی کارکردنیان بۆ رەخساوە، ناوچەکە خزمەتگوزاری رێگاوبان و کارەبا و ئاو و تەندروستی ....هتد هەیە، بەشی خوارووی شارەکە بەشێکە لە (سۆنۆرا) لە مەکسیک داهاتی تاکی خەڵکەکە سێیەکی داهاتی نۆگالیسی باکورە، رێگاوبان و خزمەتگوزارییەکان خراپن، تاوان زۆرە، کردنەوەی چالاکیەکی بازرگانی مەترسی بەدواوەیە و پێویستی بە دانی بەرتیل هەیە، بۆچی ئەم دوو نیوە کە لە بنەڕەتدا یەک شار بوون و تەنها دۆڵێک لەنێوانیاندایە ئەوەندە لێک جیان؟! ئەم دوو شارە هەمان جوگرافیا و کەشوهەوایان هەیە تا 1853 بەشێک بووە لە مەکسیک، هەمان پێکهاتەی ئەتنیکین و حەزیان لە هەمان میوزیک هەیە، دەکرێ بووترێ هەمان کەلتور و رۆشنبیریان هەیە، جیاوازیەکە لە دامەزراوە سیاسی و ئابووریەکانی ئەو دوو بەشەدا هەیە، ئەو بەشەی ئەمریکا دەرفەتی خوێندن، هەڵبژاردنی کار و پیشە و کاری بازرگانی، بەشداری پڕۆسەی هەڵبژاردنی دیموکراسیانەی نوێنەرانی خۆیان هەیە کە ئەوە لە بەشەکەی مەکسیک لاوازە یان بوونی نییە.
هەژاری بەرهەمی چینایەتییە
هەژاری و نەداری لای (مارکس) بەرهەمی سیستمی چینایەتییە، و پەیوەندی بە کار و سەرمایەوە هەیە، کار لای (مارکس) پەیوەندی یەکانگیریی مرۆڤە لەگەڵ سروشت بەرەو بونیـــادنــانی جیهانێکی باشتر، خودی ئەم پرۆسەیە لە ئێســـتادا و لە سایەی لیبرالیزمی نوێ بردنی مرۆڤایەتیە بەرەو نامۆیی، فراوانکردنی پانتایی بە کرێکارکردنی هەموو چینەکان و زیادبوونی هەژاری و نەداری و نەخۆشی و نەخوێندەواری و تاوانە، بەڵام سەرەڕای ئەوەش سیستم و دامەزراوەی سیاسی دیموکراسی دەتوانێ ناکۆکی و گرژییە چینایەتییەکان کەمتر بکاتەوە، دەرفەتی یەکسان بڕەخسێنێ لە سایەی سۆشیال دیموکرات دامەزراوە و سیستمی نوێ وەک ئەوەی لە وڵاتانی ئیسکەندناڤیا هەیە تا رادەیەکی زۆر ئەو مەبەستە لە خەڵک ترسیان لە داهاتوو نەبێ و دەوڵەتی خۆشگوزەرانی بێتە دی، فەراهەم کردووە.
یەک لەو چەکانەی گرنگیان هەیە لە پرۆسەی دیموکراسی و بە دامەزراوەکردن راگەیاندنی ئازاد و تەکنۆلۆژیای نوێی گەیاندنە، بۆ گەیاندنی زانیاری و رێکخستنی داخوازیەکان و هەماهەنگی بۆ ئەوانەی کار بۆ بیناکردنی دامەزراوەی سیاسی دیموکراسی و کراوەتر و گشتگیرتر دەکەن، بە هاوکاری ئەم هۆکارانە رای گشتی دروست دەبێ و کۆمەڵگە دەجوڵێنێ، بۆ دەستەبەرکردنی گۆڕانکاری سیاسی بە شێنەیی و لەسەرخۆ و ریفۆرمی سیاسی نەگۆڕ کە بەردەوام لە بەرژەوەندی هەموو کۆمەڵ بێت، ئەمەش لەگەڵ پرەنسیپ و بنەماکانی سۆشیال دیموکرات یەکدەگرنەوە.
دامەزراوەی سیاسی دیموکراسی دەتوانێ ناکۆکی و گرژییە چینایەتییەکان کەمتر بکاتەوە
