نەوزادی موهەندیس
لەبەر نەبوونی سیستمێكی حوكمڕانی بەهێز و راستەقینەی نیشتیمانییانەو خەمخۆرانە بۆ گەلانی عیراق و بڵاوبونەوەی گەندەڵی و دابەشبوون، عیراق لە وڵاتێكی خاوەن سەروەری بەهێزەوە بووەتە دیل و ئەسیری دەستی وڵاتانی ناوچەكە
چارەنووسی گەلان و خاكی ئەم ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستە لە سەرەتای ئاوەدانی و ژیان تیایدا هەمیشە تەژی بووە لە ململانێ و شەڕ و جەنگ و كاولكاری، لەلایەك لە نێوان ئیمپراتۆریەتەكان و دەوڵەتانی ناوچەكە و لەلایەكی تریشەوە لە نێوان وڵاتانی دەرەوەی ناوچەكەوە كە بە هۆكاری سیاسیی و ئابوریی و ئەمنیی هەوڵی داگیركاری ناوچەكەیان داوە و دەیان ساڵ خێروبێریان بەتاڵان بردووە، ناوچەكە بۆخۆشی ئامادەگی ئەو ململانێ ئاسمانی و زەمینیانەی تیادابووە بەهۆی هەڵكەوتە جیۆسیاسییەكەیەوە و بەهۆی بوونی سێ ئاینی ئاسمانی و چەندین نەتەوەی جیاوازی كورد و عەرەب و فارس و تورك و ...هتد. ئەمە چ جای چەندین كەلتووری جیاواز، بۆیە هەموو ئەم فاكتەرانە ئەم ناوچەیەیان كردۆتە كوانویەكی پڕ ژیلەمۆی سورەكراو كە هەمیشە ئامادەی كڵپەكردن و گڕگرتن و
تەقینەوە بووە.
عیراق پشكی شێری بەردەكەوێت
لەناو ئەم وڵات و گەلانەدا، عیراق پشكی شێری ئەو جیاوازی و ململانێیانەی ناوچەكەی بەردەكەوێت، لەبەر ئەوەی خاكێكی دێرین و خاوەن شارستانیەتی جیاوازی گەورەی مێژوویی و جوگرافیا و هەڵكەوتەی گرنگ و پێكهاتەی نەتەوەیی و ئاینی و مەزهەبی جیاوازی هەیە، لەنێوان دوو ئیمپڕاتۆریەتی ئیسلامی و فارس لەلایەك و دواتر فارس و عوسمانی لەلایەكی تر بووە، و لە ئێستاشدا بۆتە بەشێكی دانەبڕاو لە میراتە نەگریس و نالەبار و بەشمەینەتیەكەی رابووردوویی و كەوتۆتە نێو ململانێی نێوان ئێران و توركیا لەلایەك و ئێران و ئەمریكا و ئیسڕائیل لەلایەكی ترەوە، ئەمە چ جای ململانێی نێوان سعودیە و توركیای سوننە مەزهەب و ئێرانی شیعە مەزهەب، بۆخۆشی لەناوخۆیدا بەو هەموو جیاوازیانەی كە هەیەتی لە پێكهاتە و ستراكچەری كۆمەڵایەتی گیرۆدەی كێشە وئاریشەی سەخت و قوڵ بۆتەوە.
دوای روخانی بەعس
عیراق دوای رووخاندنی رژێمی بەعس لە 2003وە لەلایەن پێكهاتەیەكی ئاینی زۆرینەوە حوكمڕانی دەكرێت، كە نموونەیەكی باشی حوكمڕانیان پێشكەش بەگەلانی عیراق نەكردووە، بەهۆی ئەوەی لەلایەك ناكۆكییە نەتەوەیی و ئاینی و مەزهەبیەكانیان زۆر تۆخكردۆتەوە، تەنانەت لەنێو ماڵی شیعەی خۆشیاندا و پیادەی سیاسەتێكی عیراقیانە و نیشتیمانیانەش ناكەن كە لەبەرژەوەندیی گەلانی عیراقدا بێت، بۆیە لەلایەك بێهێز و لاوازبوونەو لەلایەكی تریشەوە بونەتە شوێنکەوتەی سیاسەت و بەرژەوەندیی وڵاتانی ناوچەكەو هەرئەمەش وایكردووە كە نەتوانن خۆڕابپسكێنن بۆ دەربازبوون لەو تەوقەی كراوەتە گەردنیان، ئەم دەسەڵات و حوكمڕانییەی زۆرینەی شیعەكان و خۆبەستنەوەیان بە سیاسەت و بەرژەوەندیی وڵاتانی ناوچەكە، عیراقی كردۆتە گۆڕەپانی یەكلاكەرەوەی ململانێكان و حساباتی سیاسیی وڵاتان لەسەر بەرژەوەندیی عیراق و عیراقییەكان، لەكاتێكدا دەبوو لە ئێستادا عیراق بەو هەموو توانا مادی و مرۆیی و وزەیەی لە نەوت و غازی سروشتی هەیەتی، ببوایە بە وڵاتێكی پڕ لە داهێنان و خاوەنی سستەمی حوكمڕانیی پێشكەوتوو.
سەروەری پێشێل دەكرێت
لەبەر نەبوونی سیستمێكی حوكمڕانی بەهێز و راستەقینەی نیشتیمانیانە و خەمخۆرانە بۆ گەلانی عیراق و بڵاوبونەوەی گەندەڵی و دابەشبوونی لایەن و سەركردە سیاسییەكان و جەماوەریش بەسەر چەندین لایەنگری ناوچەیی و حزبی و ئاینی و نەتەوەیی و مەزهەبی جیاواز، دابەشبوون بەسەر لایەنگری وڵاتانی ناوچەكەو دواكەوتەی بڕیار و بەرژەوەندیەكانیان، عیراق لە وڵاتێكی خاوەن سەروەری بەهێزەوە بووەتە دیل و ئەسیری دەستی وڵاتانی ناوچەكە و بێ دەسەڵات و لاواز لەبەرامبەر هەمواندا و تەنانەت ناتوانێت بەبێ بوونی هێزی هاوپەیمانان سەروەریی ئاسمان و خاك و ئاوی خۆشی بپارێزێت، لەبەر ئەوە ئەگەر عیراق بەم رێتم و ئاراستەیە بەردەوام بێت، ئەوا بەدڵنیاییەوە توانای رێكردنی بۆ پێشەوە نابێت و ناتوانێت لەگەڵ ئاڵنگاری و روبەڕوبوونەوەكان و ململانێ ناوچەیی و نێودەوڵەتیەكاندا بڕواتە پێشەوە.
پاشكەوتەیی و ملكەچی
بۆ ئەوەی دەوڵەتی عیراق لەو پێگە لاوازە سیاسیی و ئابووریی و ئەمنییەی تیایدایە رزگاری بێت، پێویستە دەسەڵاتەكەی سیاسەتێكی نیشتیمانیانە بگرێتەبەر و خۆی رزگار بكات لە بەرژەوەندیی وڵاتانی دەوروبەر و هەوڵی جدی بدات، بۆ گەشەو پێشكەوتنی ئابووریی و بنیادنانی ژێر خانێكی بەهێز بەتایبەت كە عیراق وڵاتێكی دەوڵەمەندە و پایەكانی بە هێزی و پێشكەوتنی تیادایە، تەنها و تەنها پێویستی بە سیاسەت و سیستەمێكی حوكمڕانی بەهێز و دەسەڵاتێكی بەهێزتر و جێگیر هەیە، پێویستی بەكەسایەتی و سەركردەیەكی بوێر و كاریزما و هەڵكەوتوو هەیە بۆ بڕیاردان و رابەرایەتیكردن.
