گەڕانەوەی زەمەن

نامەیەکی مام جەلال بۆ مەلا مستەفا بارزانی

54

كورد، هەمیشە لە مفاوەزاتەكانی لەگەڵ رژێمە یەك لە دوای یەكەكانی عیراق، سەركەوتنی رێژەیی بە دەستهێناوە، واتە رێككەوتنەكە تاسەر نەبووە، بۆ نموونە لەوانەیە گەورەترین رێككەوتن و دەستكەوت رێككەوتنامەی 11ی ئازاری 1970 بێت، بەڵام ئەویش دواتر بە موئامەرەكەی جەزائیر لەنێوان شا و سەدام و بومیدیان كۆتایی پێكهات و شۆڕش هەرەسی هێنا.
ئەو وێستگە و نامەیەی من دەمەوێت ئەمجارە قسەی لەبارەوە بكەم، مفاوەزاتی دوای كودەتاكەی 8ی شوباتی 1963ە، كە بەعسییەكان دژی عەبدولكەریم قاسم کردیان، لە14ی رەمەزان و رۆژێكی جومعەو  سەرلەبەیانییەكەی، كە بەیەكێك لەسەركەوتووترین كودەتاكانی عیراق دادەنرێت بەئاسانیی و خێرایی كودەتاچییەكان دەسەڵاتیان گرتەدەست و لەمەحكەمەیەكی كورت و خێرادا عەبدولكەریم قاسم و دارودەستەكەیان بە گوللەبارانكردن حوكمدا.
لە دوای كودەتاكە و هەر هەمان رۆژ، (8شوباتی 1963)دا، یەكسەر لیژنەی ناوەندی پارتی دیموكراتی كوردستان بروسكەیەكی پشتگیری بۆ (عەبدولسەلام عارف سەرۆك كۆماری دوای كودەتا) نووسی بەو مەرجەی رێگەی ئاشتی و دۆستایەتی بگرێتەبەر، عارف تاڕادەیەك توانی لە كەسایەتییەكی وەك مەلا مستەفا نزیك بێتەوە، هەر زوو ئاگربڕی (10ی شوباتی)لێكەوتەوە، حكومەتی ناوەند ئامادەیی خۆی نیشاندا بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ سەركردایەتی شۆڕشی ئەیلولدا، بۆ ئەم مەبەستە لە(18ی شوباتی1963)دا شاندێكی پارتی (بەسەرۆكایەتی مام جەلال و ئەندامێتی ساڵح یوسفی و لوقمان بارزانی)سەردانی بەغدایان كرد.
حكومەتە كودەتاچییەكەی عیراق، لەبەر ئەوەی هێشتا خۆی نەگرتبوو، بۆیە نەیدەویست بەرەی كوردیش لە خۆی بكاتەوە، بۆیە هەر لەگەڵ دەستپێكردنی مفاوەزات لەگەڵ كورد، بەكەمتر لەمانگێك رێكەوتنێكی باش ئیمزاكرا، خاڵە گرنگەكانی بریتیبوون لە:
1ـ  نیوەی داهاتی نەوت بدرێت بە كورد.
2ـ لا مەركەزی لە هێڵی ( چیای حەمرین) ەوە دەست پێدەكات دەست نیشان بكرێ.
3ـسەرباز و فەرمانبەرانی ئەم ناوچانە كوردین.
4ـ زمانی كوردی بە فەرمی دابنرێ.
دواتر تەواوی رێكەوتنەكە لەرادیۆ و تەلەفزیۆنی بەغداوە ئاشكرا كرا، لەسەر زاری سەرۆك وەزیرانی عیراقەوە راگەیاندرا، هاوكات بۆ بەشداریكردن لە (كۆنگرەی یەكێتی عەرەب)دا مام جەلال تاڵەبانی چوو بۆ میسر، كە لە نوێنەرانی عیراق و میسر و سوریا پێكهاتبوو لە قاهیرە بەسترا، بەڵام دوو رۆژ بەر لە چوونەكەی بۆ قاهیرە، مام جەلال نامەیەكی تێروتەسەل بۆ مەلا مستەفا بارزانی دەنووسێت، كە من بەش بەحاڵی خۆم، تائێستا نامەی وا بەتەرتیب و سەرنجڕاكێشم نەدیوە، چونكە هۆكاری سستی مفاوەزات، پێشبینی خۆی، و دواتر چارەسەری خستۆتەڕوو، لە كۆتاییشدا داوای وەڵامی بەپەلە لەبارزانی دەكات و بەشێوەیەكی گشتیش مام جەلال بێ‌ هیوا دەردەكەوێ‌ لەوەی مفاوەزاتەكە تاكۆتایی سەربگرێت، چونكە پێی وایە حكومەتی عیراق وردە وردە خۆی دەگرێت و بەمەش خۆی دەدزێتەوە لە داواكارییەكانی كورد بەتایبەت ئەمە نامەی دووەمە مام جەلال بۆ مەلا مستەفای دەنووسێت، لەپێشەكی نامەكە نووسراوە:
بەغداد
6/4/1963
گەورەی بەرێز و خۆشەویست جەنابی مەلا مصطفی 
سڵاوێكی شۆڕشگێڕانەی گەرم
لە نامەی پێشوودا ئاگادارم كردن لەوەی بووە. وا لەم نامەیەدا هێندێ معلوماتی ترتان پێشكەش ئەكەم:
مفاوضات ئێستە راوەستاوە چونكە وەفدی شعبی قەول بوو لە حكومەت بپرسنەوە ئایە ئەوان نوێنەری حكومەتن یا هەر _ وسیطی خیرن_ چونكە ئێمە پێویستە لەگەڵ حكومەت دانیشین یان لەگەڵ نوێنەرانی حكومەت. بەلامانەوە، بۆیە حكومەت وەفدی شعبی ناردووە چونكە یەكسەر خۆی نایەوێ بمان بینێ وە یان رەنگە بیەوێ مسئولیات توزیع كات وە یان بیەوێ بەوانەی بسەلمێنێ كە مطالیبی ئێمە زۆرە و تحمل ناكرێت تا گەر شەڕ دەستی پێ كردەوە ئوبال بخەنە ئەستۆی ئێمە.
 دوێنێ شەو قەول بوو رئیس وزراء  ببینین، بەڵام پاشان اعتذاریان خواست كە گوایە لە رۆژی شەمەوە رئیس وزراء  بۆ ئێمە تەرخان ئەبێت وە هەموو وەختی بۆ مەسەلەی ئێمە ئەبێت. كەچی بۆ بەیانی زانیمان كە ئەچێتە قاهیرە.
لێرە، مام جەلال بەروونیی بەمەلا مستەفای بارزانی دەڵێت، كەحكومەتی عیراق جددی نییە، لەداواكارییەكانمان و بۆیە زیاتر بۆی رووندەكاتەوە، كە پاساو دێننەوەو دواتر دەنووسێت:
دیعایەمان لەسەر كراوە لەناو خەڵك و ئەحزاب و شخصیات دا كە مەتاڵیبمان زۆرە و ئێمە توندین. حسین جمیل زۆر دیعایەی لەم روەوە لەسەر من _جلال _ كردوە كە گوایە من توندم و مغرورم وە هەر بە زمانی خەنجەر قسە ئەكەم. لەكاتێكدا ئێمە هێشتا مەتاڵیبی خۆمان بە تحدیدی تقدیم نەكردووە لەبەر دوو سەبەب:
ویستمان لە پێشەوە بەردانی گیراو و رفعی حجز و ئەم شتانە بكرێت. كە من بە شفرە باسی ئەوەم كرد ئەمانەوێ خارجیە و دیفاع و تجارەی خارجی و مالیە و عدلیەی عام مركزی بن (بە ملاحظاتی خۆمانەوە) وە ئەوانی تر لامركزی بن، ئەوا فائق سامەڕائی توڕەبوو وە گوتی ئەمانە (هەر وارد) نیە وە قبوڵ ناكەین باس بكرێن. بەڵكو دەیانگوت مەسەلەكە لە (دی) وە دەست پێ بكەن یان لە متصرفیەتەوە، هەر وەك مەسەلەی لامركزی اداری  لیواكان بیت. بەڵام ئێمە بەبیرمان هێنانەوە كە لابردنی ناوی حوكمی زاتی لابردنی مچمونەكەی نییە، بەڵكو ئێمە مضمونیمان هەر ئەوێت.
ئەوەی راستی بێ ئەو مشروعەی وەختی خۆی لە چوارقورنە لە جەنابتیان وەرگرت (كە گوتم با نەیان دەینێ) كردوویانە بە دیعایە ضدمان. لای موصلاویەكان ئەڵێن كوردەكان حتی دەیانەوێ موسڵ بكەنە كورد ! وە لای خەڵكی تر ئەڵێن ئەوەی كوردەكان داوای ئەكەن لە فیدراڵیەتیش زیاترە چونكە ئەوە حوكمی زاتی نییە. ئەڵێن لە هیچ دنیایەك حوكمی زاتی  ئەو هەموو شتەی نییە كە داوای ئەكەن.
 لەبەشێكی تری نامەكەدا، كە بەراستی بۆ من جێگای سەرنجێكی زۆر بوو، ئەو پێشنیازو سەرنجانەی مام جەلالە كە بۆ مەلا مستەفا بارزانی نوسیوە، كە كورد لەو سەردەمە واتە (59) ساڵ پێش ئێستا چۆن داوای مافەكانی خۆی كردووە، لە هەمووی سەرنجڕاكێشتر ئەو ئیقلیمی چوارەمەیە كە مام جەلال باسی دەكات، واتە لە 1963 مام جەلال پێی وابووە كوردستانی عیراق دەبێت ببێتە هەرێمێكی سەربەخۆ، لە پاڵ هەرێمی عیراق و سوریا و میسر، بۆیە دەنووسێت:
ئێستە داوامان لێ ئەكەن كە مشروعێك تقدیم بكەین ئێمەش لامان وایە كە مشروعێكی وا تقدیم ئەكەین كە حدی ادنای خۆمان بێت و بەعباراتی نەرم بێت لەبەر ئەم سەببانە:
-رەنگە ئەم حكومەتە سەبارەت بە ضعیفی خۆی و ناكۆكی ناوخۆیان وە هەرایان لەسەر وحدە لەگەڵ مصر نەتوانن هیچ بكەن، وە رەنگە مشروعێكی توند لە ئێمەوە، بكەنە بەڵگەی دیعایە ضدمان.
-بۆ دیعایەی دەرەوە چدمان مشروعی توند خراپە. ئەوەی بیستوومانە هەموو دەوڵەتەكان (امریكا، انگلیز، المانیای غربی ..هتد) چدی ئەوە نین بە سلمی مطالیبی معقولی كورد بدرێ. بۆیە لە پانی مفاوضات ئەبێ مسئولیەت بكەوێتە سەر حكومەت تا ئێمە عطفی غربیش وەرگرین، لەكاتێكدا شرق چدی حكومەتی عراقە. 
-ئێمە ئەتوانین لەكاتی وەحدە وە یان اتحادا ئەم مطالیبانە بدەین كە اتحاد و وەحدەش ئیمڕۆ نەگۆرێت بەڵام لەژێر ئەم پەردەوە:
لەكاتی ئەوەی عراق وەك خۆی مایەوە خطوطی عریضەی لامەركەزیەتمان بدەنێ.
گەر اتحادی عربی بوو، مضمونی واسعی حوكمی زاتی و بەناوی حوكمی زاتیشەوە بمان درێتێ. لەكاتی وەحدەی عرەبیدا، ئێمە ببینە اقلیمی چوارەم وەك سوریا و مصر و عراق. واتە كوردستان اقلیمی چوارەم بێت جا گەر هاتوو ئێمە مشروعێكی وامان تقدیم كرد لەگەڵ رازاندنەوەی بە جمل و عباراتی جوان ئەوا عطفی دەرەوە و ناوەوە وەرئەگرین.
جگە لەمە پێویستە باسی دیموقراطیەت و انتخابات و دەستووری دیموقراطی بكەین بۆ هەموو عراق.
هەر لەنامەكەدا، مام جەلال بۆچوونی حزبەكانی عیراق لەو سەردەمە لەسەر مفاوەزات باس دەكات و لەگەڵ ئەو سەردانە چاوەڕوانكراوەی بڕیارە جەمال عەبدولناسری تێدا ببینێت، تەنیا پێنج رۆژ دوای ئەو نامەیە وەفدەكە چوون بۆ قاهیرە، بۆیە مام جەلال دەترسێت حكومەتی عیراق بەناوی كوردەوە قسە بكات لای عەبدولناسر، بۆیە لە كۆتایی نامەكەش دەنووسێت:
دوێنێ سفیری عربیەی متحدەمان دیت سلاوی ئێوەمان پێدا ناردەوە بۆ ناصر وە پێمان گوت كە ئاگاداری بكە كە ئەم حكومەتە بەناوی كوردەوە قسە ناكا وە بۆ قضیەیەكی مصیری وا مهم ئەبێ رەئی كورد وەرگیرێت. وە گوتمان ئێمە لەكاتی وەحدەدا یان اتحادا چیمان ئەویست.
جا زۆر زۆر تكاتان لێ ئەكەم كە بە زوویی ئاگادارمان بكەن ئایە ئێمە چی بكەین؟ ئایە چۆن بجوڵێینەوە؟  وە ئایە بمێنینەوە یان بگەڕێینەوە.
ئیتر خۆشیتان
برایان هەموو سڵاویان هەیە
بچووكتان مام جەلال
6/4/963 
پێشبینییەكانی مام جەلال و وەفدی هاوڕێی لە جێی خۆیدا بوو، چونكە هەر تەنیا دوو مانگێك دوای ئەم نامەیەو بە دیاری كراوی لە(12/6/1963)دا سوپای عیراق و (حەرەس قەومی) بەعسییەكان لەناكاو پەلاماری كوردستانیان دایەوەو سیاسەتی رەگەزپەرستانەیان درێژە پێدا، دواتر لە (10 تەموزی 1963)دا لە رادیۆی بەغدا كوردیان بە جوداخواز و كۆمۆنیست و زایۆنیست  ناوبرد، بەشێوەیەكی دڕندانە پەلاماریاندا و تاوانی گەورەیان ئەنجامدا، هەزاران كەسیان لە شارەكانی (دهۆك و هەولێر و كەركوك و سلێمانی) دەستگیركرد، كە تەنیا لە شاری سلێمانی (5) هەزار كەسیان گرت و (86) كەسیان لێهەڵبژارد و زیندە بەچاڵیانكردن.