نیاز سەعید عەلی
هیچ سەرکردە و هێزێکی سیاسی ناتوانێت بە بڕیار، جارێکی تر دەرگای پەرلەمان دابخات، بەڵکو بەگوێرەی خاڵی یەکەم، ئەمجارە پەرلەمان دەتوانێت دەرگای حکومەت دابخات
پەرلەمانی خولی شەشەم، جیاوازتر لەهەموو خولەکانی رابردوو، ئەو پەرلەمانەیە کە بۆ یەکەمجار، هیچ فراکسیۆنێک بە تەنیا و بە شایستەیی کورسییەکانی خۆی، ناتوانێت ببێت بە خاوەنی (پەنجا زائید یەک)ی کورسییەکان .
لەم خولەی پەرلەماندا، مەودای نێوان هێزە سیاسیە خاوەن کورسییەکان، بەهۆی جیهانبینی و بەرژەوەندیی جیاواز و ئاڕاستەی کارکردن و ناکۆکییە قووڵەکانی رابردووەوە، بریتیە لە دابڕان و دووریی و نەبوونی متمانە، بەتایبەتی بەهۆی ئەزموونەکانی رابردوو و ترس و نیگەرانییەکان، لە دووبارەبوونەوە و درێژەپێدان بەو مۆدێلی تاکڕەوی و قۆرخکارییەی کە لە رابردوودا، بەهۆی هەژموونی(پ.د.ک) بەسەر پەرلەماندا، ببووە ئاڕاستەی تاکلایەنەی کارکردنی حکومەت.
هێزە سیاسییەکانی ناو پەرلەمان، بەدەر لە(پ.د.ک)، هەموویان لەکاتی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردندا، بەشێوازێکی ریشەیی و رادیکاڵ، بە رەهایی و ئاشکرا، مۆدێلی پێشووی سیستمی فەرمانڕەواییان رەتدەکردەوە و دروشمی ئەلتەرناتیڤیان ئەخستەڕوو .
بەم پێودانگە دەتوانین بڵێین، زۆرینەی لە سەروو (پەنجا زائید یەک)ی ناو پەرلەمان، دژی مۆدێل و شێوازی کارکردنی حکومەتی پێشوون، لەبەر ئەوە ئەو هێزە سیاسییانە ناتوانن و ئامادە نین، هەمان ئەزموونی بەشداریی بزووتنەوەی گۆڕان لە حکومەت دووبارە بکەنەوە، کە لە هەڵمەتەکانی بانگەشەی هەڵبژاردندا، لەڕووی تیۆریی پەیام و دروشمی (ئەیگۆڕین)یان بەرزکردبووەوە و بە پراکتیکیش، بەشدارییان لەپاراستن و درێژەپێدان بە هەمان ئەزموونی فەرمانڕەوایی کرد.
هێزە سیاسییەکان بە لەبەرچاوگرتنی وادەی کەمتر لە ساڵێکی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عیراق و لەترسی هەڵوێستی پێچەوانە و کاردانەوەی خراپی دەنگدەرەکانیان، ناتوانن لەژێر هیچ گوشار و سازشێکدا، بە ئاسانی و بە چەشنی پێکهێنانی حکومەتەکانی رابردوو، بڕیاری بەشداریکردن لەحکومەت بدەن، بەو شێوەیەی کە (پ د ک)، دەیەوێت درێژەی پێبدات، مەگەر لەیەک ئەگەردا، ئەویش گۆڕینی میکانیزم و پرانسیپی پێکەوە کارکردن، لە(بەشداریکردن)ەوە بۆ (هاوبەشیکردنی راستەقینە) .
لەم سۆنگەیەوە ئەگەر حکومەتی داهاتوو، لەسەر بنەمای رەتکردنەوەی قۆرخکاری و دابەشکردنی دادپەروەرانەی دەسەڵات و هاوبەشیکردنی راستەقینە، لەناو ناوەندی بڕیار و لەناو جومگە بەهێزەکانی سیستمی فەرمانڕەوایی پێکبێت، ئەوا پێکهێنانی کابینەی تازەی حکومەت، نە ئاڵۆز و دژوار و ئەستەم دەبێت، نە پێویستی بە کاتێکی درێژخایەن دەبێت، بەڵام پێویستی بە هۆشداریی و درککرن بە دیفاکتۆی جیاوازی رەوشی سیاسیی تازەی هەنووکەیی و لەبەرچاوگرتنی ئەو گۆڕانکارییە دەبێت، کە بەسەر هاوسەنگیی هێزدا هاتووە، شانبەشانی ئەو وەرچەرخانانەی کە بەسەر دید و جیهانبینی و هەڵوێستی هێزە سیاسییەکانی تردا هاتووە و چیتر ئامادە نین، لەبری هاوبەشیکردنی کاریگەر لە حکومەتدا، سازش لەسەر بەشداریکردنێکی رواڵەتی بکەن!
ئەمە بەدەر لەوەی کە بۆ یەکەم جارە، زەمینەی زیاتر لە سیناریۆیەک و لە ئارادابوونی زیاتر لە بژاردەیەک، بۆ پێکهێنانی حکومەت رەخساوە و هێزە سیاسییەکانی تر، دەتوانن بیقۆزنەوە و کاری لەسەر بکەن بۆ پێکهێنانی حکومەت، وەک چۆن لە پێکهێنانی حکومەتی ئێستای عیراق و هەڵبژاردنی پارێزگاری کەرکوک و دیالە و دابەشکردنی پۆستەکانی پارێزگای نەینەوادا گیرایەبەر و هیچ کۆسپێکی یاسایی و دەستووری و هیچ جۆرە رێکارێکی تری نەهاتە بەردەم، ئەگەر بێتە بەردەمیشی، ئەوا دادگای باڵای دەستووریی عیراق، وەکو دیفاکتۆ بە بڕیار، حکومەتی ناوەندی لە بەغدا ناچار دەکات، بە پابەندبوون بە دانپیانان و مامەڵەکردنی یاسایی و کارگێڕی و دارایی، لەگەڵ هەر فراکسیۆن و حکومەتێک، کە لەسەر بنەمای (پەنجا زائید یەک) پێکهاتبێت.
پەرلەمانی ئەمجارە
پەرلەمانی ئەمجارە چەندین خەسڵەتی جیاوازی هەیە، کە نەخش و کاریگەریی دروستدەکات لەسەر ئاست و جۆر و سروشتیی پەیوەندیی نێوان پەرلەمان و حکومەت، لەگەڵ هێزە سیاسییە بەشداربووەکان.
ئەم کاریگەرییە بە ئاشکرا رەنگدەداتەوە و کارلێکی دەبێت لەسەر شێوازی پێکهێنان و ئاڕاستەی کارکردنی حکومەت و شێوازی بەڕێوەبردنی رۆڵ و ئەرکەکانی پەرلەمان، یان پەیوەندیی لەنێوان پەرلەمان و حکومەت، بەهەمانشێوە پەیوەندیی لەنێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی ناوەند لەبەغدا.
هەندێک لە خەسڵەتە تازەکانی ئەم خولەی پەرلەمان بریتین لە:
1- بەهۆی گۆڕینی هاوسەنگیی هێز، پەرلەمان بۆ یەکەمجار بە پراکتیکی دەبێتە خاوەنی بژاردەی کشانەوەی متمانە لە حکومەت و هەرکات بیەوێت دەتوانێت بە زۆرینەی (پەنجا زائید یەک)، بڕیاری جێبەجێکردنی بدات، هەر بۆیە حکومەتی داهاتوو، بەردەوام دەکەوێتە بەردەمی هەڕەشە و گریمانەی سەندنەوەی متمانە، لەلایەن پەرلەمانەوە.
2- بەپێچەوانەی رابردوو، پەرلەمانی داهاتوو ناتوانێت بە بڕیاری خۆی، تەمەنی خۆی درێژبکاتەوە.
3- جیاوازتر لەخولەکانی پێشوو، پەرلەمانی داهاتوو ناکەوێتە ژێر هەژموون و ئاڕاستە و کاریگەریی و دەستتێوەردانی هیچ هێزێکی سیاسی، بێجگە لە(دادگای باڵای فیدراڵیی عیراق) .
4- هیچ سەرکردە و هێزێکی سیاسی ناتوانێت بە بڕیار، جارێکی تر دەرگای پەرلەمان دابخات، بەڵکو بەگوێرەی خاڵی یەکەم، ئەمجارە پەرلەمان دەتوانێت دەرگای حکومەت دابخات.
5- لەم خولەی پەرلەماندا، بە ئاسانی دەتوانرێت سەرۆکی حکومەت و وەزیرەکان، بانگهێشت بکرێن بۆ لێپرسینەوە و روونکردنەوە، یان بۆ سۆراخ و بەدواداچوونی هەر کەیس و دۆسێیەکی هەستیار و وروژاو.
6- پەرلەمان و حکومەتی داهاتوو، جیاوازتر لەدوو خولی رابردوو، دەتوانن ساڵانە یاسای بودجەی حکومەت دابڕێژن، بە هەماهەنگیی لەگەڵ وەزارەتی دارایی عیراق.
7-کارکردن بۆ چەسپاندنی هاوسەنگی و دادپەروەریی جوگرافی و بەگژداچوونەوە و راگرتنی سیاسەتی جیاکاریی حکومەت لەنێوان پارێزگاکانی هەرێم و پەراوێزخستنی هەندێکیان، دەبێتە ئەرکێکی تری پەرلەمان.
8- شەفافکردنی سەرجەم داهاتەکان، شەفافکردنی سەرجەم گرێبەستەکانی نەوت، سۆراخ و لێکۆڵینەوە و بەدواداچوون لەدیاردەی گەندەڵیی ئابووری و قەرزەکانی حکومەت و لیستەکانی مووچە، دەبنە ئەرکی سەرەکیی پەرلەمانی داهاتوو.
9- لەقۆناغی تازەی کاری پەرلەمانی کوردستاندا، پێویستە هەماهەنگیی لەگەڵ پەرلەمان و حکومەتی عیراق بکرێت، بۆ بابەت و پرسی هاوبەش، بەتایبەتی ئەرکی رێکخستنەوەی پەیوەندیی دەستووریی لەنێوان هەرێمی کوردستان و عیراقدا.
10- لەدەرەوەی پەرلەمان، (دادگای باڵای فیدراڵی عیراق)، دەبێتە ناوەند و مەرجەعێک بۆ یەکلاییکردنەوەی کێشە و تەنگژە و ناکۆکیی قووڵی ناو پەرلەمان.
11- ئاڕاستەیەکی بەهێز لەناو پەرلەمان و حکومەتی عیراق و هێزە سیاسییە باڵادەستەکانی عیراقدا هەیە، دەیەوێت بەگوێرەی دەستوور و جیاوازتر لە قۆناغەکانی رابردوو، پەرلەمان و حکومەتی هەرێمی کوردستان، ببێتە بەشێکی وابەستە و گرێدراو، بە سیستمی فەرمانڕەوایی حکومەتی ناوەند لەبەغدا.
هۆڵی پەرلەمانی کوردستان لە چاوەڕوانیی ئەندامانی خولی شەشەمدا
