تاوانی جینۆساید و وێرانکردنی گوندەكان و كاریگەریی لەسەر نەخشە و پلانی نیشتەجێبوون

نەوزادی موهەندیس
 
   
پڕۆسەی جینۆساید پرۆسەیەكی زۆر نامرۆڤانە و بێ‌ وێژدانانە و مەترسیدارە بۆ سەر ئێستا و ئایندەی ئەو گەلانەی كە دژیان پیادەكراوە، چونكە ئێستای ئەو گەلانە دەسڕێتەوە و كاریگەریی گەورە و مەترسیداریش بەجێدێڵێت لەسەر نەوەكانی ئایندەش.
هەربۆیە نەتەوە یەكگرتووەكان رێكەوتنێكی ئیمزاكرد بە ئامانجی قەدەغەكردنی جینۆساید و سزادانی بكەرەكانی لە 9/12/1948 و بەپێی ئەو رێكەوتننامەیەش پڕۆسەی جینۆساید دانرا بە تاوانێكی نێودەوڵەتیی و وڵاتانی ئەندامی پابەندكرد بە(قەدەغەكردن و سزادانی بكەرانی).
   بەهەمانشێوە پرۆسەی جینۆسایدكردن مەرج نییە هەر دوژمنێكی دەرەكی ئەنجامی بدات دژ بە گەل و وڵاتێكی بەشەڕهاتوو یان دوژمن و نەیاری خۆی، بەڵكو زۆرجارانیش لەلایەن بەناو دەسەڵاتدار و حوكمڕانە تاكڕەو و توتالیتاری و سەربازییەكانی خودی وڵاتێكیشەوە بەرامبەر بەشێك یان كەمینەیەكی گەلانی وڵاتەكەی ئەنجام دەدرێت، بەمەبەستی لەناوبردنیان و نەهێشتنی مەترسیەكانیان بۆ سەر ئایندەی دەسەڵات و گەلە سەردەستەكەی.
گەلی كوردیش لەهەر چوار بەشەكەیدا، پرۆسەی بەدناوی جینۆساید و پاكتاوی رەگەزی و بەكۆمەڵكوشتن دژبەری ئەنجامدراوە، هەمووشیان كۆك بوون لەسەر لەناوبردنی میللەتی كورد و تواندنەوەی لە بۆتەقەی نەتەوە سەردەستەكانیاندا و سڕینەوەی شوناس و بوون و مێژوو و جوگرافیەكەشی. بەڵام خۆشبەختانە گەل و نەتەوەی كورد سەرەڕای ئەوەی كە ماوەی زیاد لە 100ساڵە هەموو پیلان و دوژمنكاریەكی دژبەر ئەنجامدەدەرێت، بەڵام بەهۆی خۆڕاگری و رەوایی مەسەلەكەیی و خەبات و كۆڵنەدان و راپەڕین و شۆڕشە بەردەوامەكانییەوە، توانیویەتی پارێزگاری لە بوون و مانی خۆی بكات و زمان و كەلتور و مێژوو و ئاوەدانی وڵاتەكەی بپارێزێت و هەموو پیلانەكانی دوژمنانی بۆ جینۆسایدكردنی لەناوبرد.

  پرۆسەی جینۆسایدكردنی كورد و كوردستان لە باشووری كوردستاندا، سەرجەم بوارەكانی ژیانی كۆمەڵگای كوردەواری گرتبۆوە، هەر لەڕووی سیاسی و ئابووریی و ئەمنی و كۆمەڵایەتییەوە تا دەگاتە سووتماككردنی رەز و باخ و لەوەڕگا و وشكردنی كانیاو و چۆم و رووبارەكان

پڕۆسەی جینۆسایدكردنی كوردان بەتایبەتی لە باشووری كوردستاندا بەوپەڕی دڕندەیی و بێ بەزییانەوە ئەنجانمدراوە لەلایەن هەموو رژێمەكانی دەوڵەتی عیراقەوە لە ساڵی 1920وە تاكو ساڵانی سەرەتای نەوەدەكانی سەدەی بیستی رابردوو و بەتایبەتیش لەسەردەمی حوكمڕانی بەعسییەكان لە ساڵی 1968وە تاساڵی 2003 سەردەمی رووخاندنی یەكجارەكی ئەو رژێمە فاشیستی و بەعسییە بە سەركردایەتی حزبی بەعسی عەرەبی و سەدام حسینی دیكتاتۆرەوە.
پرۆسەی جینۆسایدكردنی كورد و كوردستان لە باشووری كوردستاندا، سەرجەم بوارەكانی ژیانی كۆمەڵگای كوردەواری گرتبۆوە، هەر لەڕووی سیاسی و ئابووریی و ئەمنی و كۆمەڵایەتییەوە تا دەگاتە سووتماككردنی رەز و باخ و لەوەڕگا و وشكردنی كانیا و چۆم و رووبارەكان و قڕكردنی ئاژەڵ و دار و دارستان و باخەكان و تا رووخاندن و راگواستنی 4500 گوند و شارۆچكە و گۆڕینی دیموگرافیای كوردستان و پیادەكردنی سیاسەتی بەعەرەبكردن و بە بەعسییكردن و راگواستن، بەمەش كۆمەڵگای كوردەواری بەتەواوتی سروشتە جوان و رەنگین و تایبەتمەندییەكەی خۆی لە دەستداو، وڵاتێكی ئاوەدانی، كاول و خاپوور كرد. تاكار گەیشتە ئەوەی كە چەكی قەدەغەكراوی نێودەوڵەتیشی لە كیمیابارانكردن بە ژەهری كیمیایی لە هەڵەبجەی شەهید و دەیان ناوچە و گوندی كوردستان لە قەرەداغ و گۆپتەپە و شارباژێڕ و یاخسەمەر و دۆڵی جافەتی و بالیسان و بادینان و ...هتد. پیادەكرد. 

پرۆسەی ئەنفال
دواتریش لە ترۆپكی پرۆسەی جینۆسایدكردنی كوردستاندا، پرۆسە بەدناوەكەی ئەنفالیشی ئەنجامدا بە مەبەستی كۆمەڵكوژی كوردان لەهەموو ناوچەكانی كوردستاندا. بە 8 قۆناغی یەك لەدوایەكدا لە 22/2/1988وە تاكو 6/9/1988بوو كە تیایدا زیاد لە 182هەزار ژن و پیاو و پیر و منداڵی بێ تاوانی كورد بوونە قوربانی سیاسەتە رەگەزپەرست و فاشیستی و داگیركاریەكانی عەرەبی بەعسییەكان.
كاریگەریی ئەم پڕۆسە نەگریسەی جینۆسایدی كوردان گەلێك مەترسیدار بوو، چونكە سەرتاپاگیر بوو بەشێوەیەك هەموو بوارەكانی ژیانی كۆمەڵگای كوردەواری گرتەوە،وەك:
1. قاتوقڕكردنی سەدان هەزار كورد لەم بەشەی باشووری كوردستاندا، بەمەبەستی چاوترساندن و كەمكردنەوەی ژمارەی كوردان لەبەرامبەر ژمارەی عەرەبدا.
2. لەڕووی سیاسییەوە گەلی كورد و مەسەلە رەواكەی و شۆڕشە چەكداریەكەی،  پەردەپۆش دەكرد و دونیای تێگەیاندبوو، كە مەسەلەیەك نییە بەناوی كوردەوە لە عیراقدا، ئەمەش  بەمەبەستی پەیدانەبوونی پشتیوانی بۆ كورد و كوردستان لە دونیادا. رێگەی نەدەدا كە لە ناو كۆڕ و كۆبونەوە نێودەوڵەتییەكاندا و لەناو رۆژنامە و راگەیاندنە جیهانیەكاندا باس بكرێت.
3. لەڕووی ئابوورییەوە، كوردستانی دەوڵەمەند بەهەموو جۆرە خێروبێرێكی كشتوكاڵی و پیشەسازی و گەشتوگوزاری و ئاوەدانی و جوانی سروشتەكەیەوە، تێكداو و زیانێكی گەورەی گەیاندە هەموو سێكتەرەكانی ژیان و ئاوەدانی.
4. هەژاركردن و نەخوێندەواركردن و برسیكردنی كۆمەڵگای كوردەواری و گەڕاندنەوەی بۆ دەیان ساڵ بۆ دواوە، بەمەبەستی گەشەنەكردن و نەبوژاندنەوە و دواخستنیان، ئەمەش بەهۆی راگواستن و كۆكردنەوەیان لەناو كۆمەڵگا زۆرەملێكاندا كە وەك سەربازگەیەكی گەورە وابوون، بەو سیاسەتەشی كۆمەڵگە و تاكی كوردی لە تاك و كۆمەڵگەیەكی وەبەرهێن و خاوەن بەرهەمەوە گۆڕی بۆ كۆمەڵگەیەكی مشەخۆر و بێكار و برسیی و نەخوێندەوار و دواكەوتوو.
5. لەڕووی سەربازییشەوە تاكی كوردی كردە تاكێكی چەكداری فریودراو یان سەرباز و سوپایەكی میللی، بۆ خزمەتكردنی سیاسەتە دوژمنكارانەكەی خۆی  دژ بە گەل و نەتەوەی كورد لەبەرامبەر موچەیەكی كەمی مەمرە و مەژیدا.
6. لەڕووی ئاوەدانی و گەشەكردن و نیشتەجێبوونەوە، سیاسەتی جینۆسایدكردنی بەعسییەكان، هەموو سیمایەكی شارستانی و مێژوویی لە گوند و شار و شارۆچكەكاندا تێكوپێكدا و مێژووی هەزاران ساڵەی كوردانی سڕیەوە و پێكهاتەی كۆمەڵگای كوردەواری لە گوندنشین و چیانیشن و شارەوە گۆڕی و هەمووانی بێ‌ بەرنامە تێكەڵ بە یەكتر كرد، ئیدی بووە هۆكاری تێكدانی سیما و پێكهاتە شارستانی و گوندنشینەكان،كە ئاشكرایە دوو بۆچوون و تێگەیشتن و دونیا بینیان هەبوو، كە لە بنچینەدا جوانی و تۆكمەیی هەموو كۆمەڵگایەك، بەو جیاوازییانەوە دەردەكەوێت نەك تێكەڵكردنی هەمووان بە بێ بەرنامە.
7. جــینـۆســایدی بەعسـییەكـــان، جینۆسایدی كەلتور و مێژوو و جوگرافیا و فەرهەنگ و ئەدەب و شیعر و سینەما و هونەریش بوو، بەشێوەیەك بەعسییەكان گەرەكیان بوو، كە هەموو كورد ببنە ئەندامی بەعس و بە سەركردە تاكڕە و خوێنمژەكەیدا هەڵبدەن و چیدی شیعر و گۆرانی و هونەر و سینەما و مێژووی باوباپیرانیان لەبیربكەن و ئەدەبی بەرگریش بوونی نەبێت.
بەم شێوەیە پرۆسەی جینۆسایدی كوردان لەسەدەی بیستەمدا پرۆسەیەكی بێ‌ وێنە بوو لە بێ‌ ویژدانی و دڵڕەقیدا، كە بارتەقای جینۆسایدی هیتلەر بوو بۆ جووەكان.
بەڵام وەك دەوترێت ئاش لەخەیاڵ و ئاشەوان لە خەیاڵێكدایە، لەكاتێكدا رژێمی بەعسی سەدامی خۆبەزلزان و خەونبینین بە سەركردایەتی هەموو نەتەوەی عەرەبەوە، لە ساڵی 1990دا كەوتە هەڵە كوشندە مێژووییەكەیەوە، ئەوەش بە داگیركردنی دەوڵەتی كوێت، ئیدی هەموو دونیای خۆرئاوا و خۆرهەڵات بە دۆستەكانیشییەوە، بوونە دوژمنی سەدام و بەعسییەكان، هەموویان گەلەكۆمەكیان لێكرد و لە ساڵی 1991دا كەوتنە لێدان و دەستوپێكردنیەوە. لە ئەنجامیشدا راپەڕینی گەلانی عیراق لە باشوور و كوردستانەوە سەریانهەڵداوە و كوردان لە باشووری كوردستاندا، توانیان راپەڕن و هەموو دامودەزگا داپڵۆسێنەرەكانی وەدەرنێن و لەجێگەیدا دەسەڵات و حوكمڕانییەكی خۆماڵی كوردی دابمەزرێنن، كە لە ئێستادا 33 ساڵی بەردەوامە و تاڕادەیەكی باش توانراوە ئاسەوار و كاریگەرییە خراپەكانی جینۆسایدی كوردان بسڕنەوە،گەرچی هێشتا زۆر كار ماوە كە ئەو كاروانە بگەیەننە دوامەنزڵی خۆی.