گەندەڵی و رەخنە لە ئۆرگانێکی یەکێتی ئەوروپا

پەرلەمانی ئەورپا بە نموونە

ئایا پەرلەمانی ئەوروپا توانای جێبەجێکردنی چاکسازییە پێویستەکانی هەیە و وەک دامەزراوەیەکی شەفاف و یەکپارچەیی خۆی جێگیر بکات؟.

 یەکێتی ئەوروپا، یەکێکە لە دامەزراوە سەرەکییەکانی ئەوروپا و رۆڵێکی چارەنووسساز دەگێڕێت لە یاسادانان و کۆنترۆڵکردنی بودجە و چاودێریکردنی دیموکراسییانەی دامەزراوەکانی دیکەی یەکێتی ئەوروپا کە 27 وڵات لە خۆ دەگرێت.
لەوانە  26 یان لە ئەوروپان و قوبرسیش کە لە رووی جوگرافییەوە لە ئاسیادایە. ئۆرگانەکانی یەکێتی ئەوروپا بریتین لە چوار  دەزگای بڕیاردانی سەرەکی. 
ئەم دەزگایانە بە هاوبەشی، ئاراستەی سیاسی بۆ یەکێتی ئەوروپا دادەرێژن و رۆڵی جیاواز لە پرۆسەی یاساداناندا دەگێڕن: 
پەرلەمانی ئەوروپا (برۆکسل، ستراسبۆرگ، لۆکسمبۆرگ)، ئەنجومەنی ئەوروپا (برۆکسل)، ئەنجومەنی یەکێتی ئەوروپا (برۆکسل، لۆکسمبۆرگ)
کۆمیسیۆنی ئەوروپا (برۆکسل، لۆکسمبۆرگ، نوێنەرایەتییەکان لە سەرانسەری یەکێتی ئەوروپا) 
کارەکانیان تەواوکەری ئۆرگان و دامەزراوەکانی ترە. لەوانە: دادگای دادوەریی یەکێتی ئەوروپا (لۆکسمبۆرگ)، بانکی ناوەندی ئەوروپا (فرانکفۆرت)
دادگای وردبینیی ئەوروپا (لۆکسمبۆرگ).
سەرەڕای ئەوە،EU  لە رەخنە بەدوور نییە. بە تایبەتی فەزیحەی گەندەڵی و نەبوونی شەفافیەت و لۆبیکردن پرسیار لەسەر راستگۆیی ئەو دامەزراوەیە دروستدەکات. 
پێشەکی پێناسەیەکی گەندەڵی دەکەین لە روانگەی ئەوروپییەوە. گەندەڵی بە گشتی بە خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات یان پۆست بۆ قازانجی تایبەتی پێناسە دەکرێت. 
لە چوارچێوەی پەرلەمانی ئەوروپادا، گەندەڵی کۆمەڵێک پراکتیکی بەرفراوان لەخۆدەگرێت وەک بەرتیل وەرگرتن، لۆبیکردن، خراپ بەکارهێنانی پارەی یەکێتی ئەوروپا و کارکردن بۆ کۆمپانیاکان، بەکارهێنانی پێگە بۆ برەودان بە بازرگانیی تایبەت و خۆ دەوڵەمەندکردن، دامەزراندنی خزم و کەسوکار و دەوڵەمەندکردنیان، هەڵسوکەوتی نائەخلاقی لەلایەن پەرلەمانتارانەوە. گەندەڵی دەتوانێت هەم شێوەی تاکەکەسی و هەم شێوەی دامەزراوەیی وەربگرێت و شەرعییەتی دیموکراسی یەکێتی ئەوروپا تێکبدات.

فەزیحەی “قەتەرگەیت”
(2022-2023)
یەکێک لە گەندەڵییە هەرە مەترسیدارەکان کە لە ساڵانی رابردوودا پەرلەمانی ئەوروپای هەژاندووە، فەزیحەی بەناو “قەتەرگەیت”ە. 
لە مانگی کانوونی دووەمی ساڵی 2022 چەند پەرلەمانتارێکی پلە باڵای پەرلەمانی ئەوروپا لەوانە ئیڤا کایلی جێگری سەرۆکی ئەوکاتەی پەرلەمانی ئەوروپا بە تۆمەتی گەندەڵی دەستگیرکران.
قەتەر بەرتیل و دیاری گرانبەهای بەکارهێناوە بۆ کاریگەریکردن لەسەر بڕیارە سیاسییەکانی پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا، بەتایبەتی سەبارەت بە پرسەکانی یاسای کار و پەیوەندییە دیپلۆماسییەکان.
ئیڤا کایلی لە ماڵەکەی خۆیدا بە بڕە پارەیەکی زۆرەوە دەستگیرکراوە، کە گومان دەکرێت لە رێگای نایاساییەوە بەدەستی هێنابێت. گومانلێکراوەکانی دیکە، لەنێویاندا پیر ئەنتۆنیۆ پانزێری، پەرلەمانتاری پێشوو، دانیان بەوەدا ناوە کە تۆڕێکیان بەڕێوەبردووە بۆ ئەوەی کاریگەرییان لەسەر سیاسەتی ئەوروپا هەبێت.

سکانداڵەکەی
«پارەی پارە بۆ یاساکان» (2011)
دۆسێیەکی دیکەی بەرچاوی گەندەڵی لە ساڵی 2011 روویدا، کاتێک رۆژنامەنووسانی بەریتانی لە رۆژنامەی سەندەی تایمز لێکۆڵینەوەیەکی  ئەنجامدا.
هەندێک لە رۆژنامەنووسان، خۆیان وەک لۆبیست نیشاندا و بڕە پارەیەکی زۆریان پێشکەش بە چەند پەرلەمانتارێک کرد بۆ گۆڕینی یاساکان.
سێ پەرلەمانتار، ئێرنست ستراسەری نەمسایی، ئادریان سێڤرینی رۆمانی و زۆران تالەری سلۆڤینی،  گیران کە دەسەڵاتی سیاسی خۆیان خراپ بەکارهێنا لە بەرامبەر پارەدا.

تۆمەتەکانی گەندەڵی لە دژی
مارتۆن گیۆنگیۆسی (2023)
نموونەیەکی دیکەی ئەگەری گەندەڵی، مارتۆن گیۆنگیۆسی پەرلەمانتاری هەنگاریایە کە تۆمەتبارکرابوو بە بەکارهێنانی پارەی یەکێتی ئەوروپا بۆ مەبەستی پارەپەیداکردن و خۆدەوڵەمەند کردن، هەروەها بە کارهێنانی پارەی پەرلەمان بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن و دووبارە خۆ کاندیدکردنی.
هەروەها پەیوەندیی شاراوەی هەبووە لەگەڵ ئەو کۆمپانیایانە کە سوودمەند بوون لە یارمەتییەکانی یەکێتی ئەوروپا.
جگە لەم فەزیحە گەورانە، چەندین جار هەواڵی خراپ بەکارهێنانی پارەی یەکێتیی ئەوروپا و داهاتی زیادەی نایاسایی و پەیوەندیی ناڕوون لە نێوان پەرلەمانتاران و لۆبیستەکاندا هەیە. 
بەشێک لە پەرلەمەنتارەکانی پێشوی یەکێتی ئەوروپا دوای تەواوبوونی خولی پەرلەمان و دووبارە کاندید نەکردنەوەیان، لەلایەن کۆمپانیاکانەوە کە پێشتر لە رووی سیاسییەوە پاڵپشتییان کردوون مووچەیان بۆ دەبڕدرێتەوە، یان وەکو راوێژکار دادەمەزرێن. 
ئەم دیاردەیە (بەناوی «دیاردەی دەرگای بازنەیی») مشتومڕی لێدەکەوێتەوە و گومانی گەورەی لای هەموو چاودێران دروستکردوە. 

رەخنە لە پەرلەمانی ئەوروپا
جگە لە حاڵەتە تایبەتەکانی گەندەڵی، رەخنەی پێکهاتەیی لە پەرلەمانی ئەوروپا هەیە کە کاریگەری و متمانەپێکراوی پەرلەمانی ئەوروپا دەخاتە ژێر پرسیارەوە.
خاڵێکی تری رەخنە، پەیوەندیی بە تێچووی زۆری بەڕێوەبردنی پەرلەمانەوە هەیە، بە تایبەتی جێی هاتوچۆی مانگانەی پەرلەمانە لە نێوان برۆکسل و ستراسبۆرگ کە ساڵانە سەدان ملیۆن یۆرۆی تێدەچێت. 
ساڵانێکە رەخنەگران داوای هەڵوەشاندنەوەی ئەم دامەزراوەیە دەکەن، بەڵام تا ئێستا سەرکەوتوو نەبوون.
گەندەڵی و نەبوونی شەفافیەت، تەحەدای جددی بۆ متمانەپێکراویی پەرلەمانی ئەوروپا دروست کردوە.
 داهاتووش دەردەکەوێت کە ئایا پەرلەمانی ئەوروپا توانای جێبەجێکردنی چاکسازییە پێویستەکانی هەیە و وەک دامەزراوەیەکی شەفاف و یەکپارچەیی خۆی جێگیر بکات؟.