46
«ئەو كاتەی سەردەكەوم بۆ سەكۆی سێدارە ، كەسانێك لەبەرپێمدا دەبینم كە شیاوی ژیان نین»
ئەو زاتەی ئەمجارە قسەی لەسەر دەكەم، لەوانەیە لە كەسایەتییە دەگمەنەكانی كورد بێت، كە ژیانی سیاسیی و هەڵوێستەكانی زۆرترین بۆچوون و قسەی لەبارەوە كرابێت. چونكە باوەڕپێكراوی ئینگلیزەكان بوو، بەڵام كوردپەروەرێكی نازداریش بوو !.
هەرگیز خیانەتی لە میللەتەكەی خۆی نەكردووەو گەورەترین پلەی وەزیفیشی لە زەمانی مەلەكی وەرگرتووەو لەسەر هەڵوێستەكانیشی كودەتاچییەكان (شۆڕشگێڕەكان)ی 14ی تەمموزی 1958 زۆر بێ بەزەییانە حوكمیی لە سێدارەدانیان بۆ دەركرد.
ئەو زاتە، سەعید قەزازە، كە دوا وەزیری ناوخۆی كابینەی حكومەتیی زەمانی مەلەكی بوو لە عیراق و كەسایەتییەكی زۆر بەهێزیی هەبووە.
مام جەلال لە وەسفی قەزازدا
مام جەلال تاڵەبانی لە یاداشتەكانی خۆی لە كتێبی (دیداری تەمەن) لە وەسفی سەعید قەزاز دەڵێت:
((من پێم وایە سەعید قەزاز نە جاسوس بووە نە نۆكەری بێگانە بەڵام باوەڕی بەوە هەبووە بە بێ ئینگلیز هیچ ناكرێت، وەكو كورد كە لە ناوچەوانی نووسراوە نابێتە دەوڵەت. لەبەر ئەوە پێی وابووە كە كورد ئەبێت بخوێنێت و پێشكەوتنی كۆمەڵایەتی لە ڕێگای خوێندنەوە بەدەست دێت)).
سەعید قەزاز، هەموو پلە وەزیفییەكانی بڕیوەو تەنانەت موتەسەڕیفی (پارێزگار)ی چەندین شاریش بووە وەكو هەولێرو كەركوك، هەروەك ماوەیەكیش وەزیری كاروباری كۆمەڵایەتی و دوا وەزیفەشی وەزیری ناوخۆی عیراق بووە.
لە ساڵی 1949 كاتێك سەعید قەزاز موتەسەڕیفی كەركوك بوو، زۆر هەوڵیداوە كە شارەكە زیاتر بكات بە كوردستانیی، بۆیە لەگەڵ سەرۆك عەشیرەت و ئەشرافی شاری كۆیە كۆبۆتەوەو داوای لێكردوون كە ئیمزا كۆبكەنەوەو عەریزە بەرز بكەنەوەو داوا بكەن (كۆیە) بچێتە سەر كەركوك بۆ ئەوەی رێژەی كورد لەشارەكە زیاتر بێت.
هەر ئەو سەردەمەش خەڵكی چەمچەماڵ داوایان لە سەعید قەزاز كرد ئیدارەی چەمچەماڵ بخاتە سەر لیوای سلێمانی، سەعید قەزازیش پێیانی وتووە: ئەگەر دەسەڵاتم هەبێ سلێمانیش دەخەمە سەر كەركوك و ئێوەش بۆ حەویجە دەنێرم. بەو مانایەی ویستوویەتی كوردستانیەتی كەركوك بەرفراوانتر بكات، بەڵام بە داخەوە بە گوێیان نەكردووە، ئەگینا ئەو وتویەتی حەویجە تەنیا چەند ماڵێكی كەمیی عەرەبی لێیەو بۆ كورد زۆر باشە بیانێرین، بەڵام كەس بە گوێی نەكردووە.
دەوڵەتمەدارو بە شكۆ بوو
قەزاز، دەوڵەتداری راستەقینە بووە، و هەرگیز خیانەتی لە بیروباوەڕی خۆی نەكردووە، بۆیە تاقە وەزیری كابینەكانی مەلەكیی بووە، كە لەكاتی لافاوە گەورەكەی بەغدا لە ساڵی 1954 بڕیارێكی شەفەوی جێنشینی مەلیكی عیراق شازادە (عەبدولئیلاه) رەتدەكاتەوە، كاتێك داوای لێدەكات هاوكاری بنێرێت بۆ سنووری ناوچەی (رەبیعە) كە خۆی لەوێیە، بەڵام سەعید قەزاز رەتیدەكاتەوەو دەڵێت: ئەو هاوكاریانە هی خەڵكی هەژارو لێقەوماوی بەغدایەو بۆی نانێرێت.
بۆیە لەسەر ئەو بیروباوەڕەشی بوو گیراو لە سێدارەدرا، هەرچەندە زۆر مێژوونووس و سیاسیی كورد و عیراقیی پێیان وابوو، سەعید قەزاز بواری راكردنی هەبووەو دەیتوانی خۆی نەدا بە دەستەوە، بەڵام ئەو خۆی تەسلیم كردووەو دوای دوو رۆژ لە 14ی تەمموزی 1958، چاوی بە زەعیم عەبدولكەریم قاسم دەكەوێت، چونكە ماوەیەكی زۆر هاوڕێی بوو، بۆیە قاسم بە نەرمونیانی قسەی لەگەڵ دەكات و پێی دەڵێت: بۆ ئەوەی كەفوكوڵی شۆڕش بنیشێتەوە، دەبێت چەند رۆژێك لە سجن میوانمان بیت. لە بەرامبەردا قەزاز باوەڕی بە قسەكانی عەبدولكەریم قاسم هەیە، كەچی دواتر مەحكەمەیەكی عەسكەریی بۆ دادەنێت بە ناوی (دادگای گەل) و هەموو دانیشتنەكانی بە هاندانی شیوعییەكانی ئەو سەردەمە بووە، چونكە قەزاز دژی بیروباوەڕی شیوعییەكان بوو، ئەمەی نەشاردەوە تا مردنیشی.
دادگاییكردنەكەی، ئەوەندە نا عادیلانەبوو، كە چەندین درۆ و بوختانیان بۆ هەڵبەستبوو، كە قەزاز زۆر پێی بریندار دەبوو، چونكە ئەو دەیزانی هەر دەیكوژن و بووە بە تەڵەكەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەش بوختان و ناهەقی قبوڵ نەبوو، بەتایبەت بەو تۆمەتە زۆر تێكدەچوو كە داواكاری گشتیی دابوویە پاڵی كە گوایە خۆی كردووە بە ژن و بە عەبای رەشەوە ویستوویەتی رابكات و گیراوە. چونكە راستییەكەی ئەوەبوو كە سەعیدا قەزاز خۆی، خۆی داوە بە دەستەوە وایزانیووە دروشمەكانی عەبدولسەلام عارف و عەبدولكەریم قاسمی هاوڕێی راست دەبن كە دەیانوت: ئێمە تۆڵە لە كەس ناكەینەوەو لێخۆشبوون بۆ هەموو كەسێك دەردەكەین كە تاوانی نەكردبێت.
بەڵام سەردەمی دیكتاتۆرییەت ئەو كاتە دەستی پێكرد كە ئەم زاتە بە غەدرو بە (چەپڵە لێدانی شیوعییەكانی ئەو كات) لە سێدارە درا.
دادگاییەكی نا عادیلانە
من لێرەدا هەوڵدەدەم بەشێكی بچووكی دوا دانیشتنی دادگایەكەی سەعید قەزازتان بۆ بنووسمەوە، بۆ ئەوەی بزانن ئەم كەڵە پیاوە چەند بوێرو ئازا بووەو باوەڕی بە مەبدەئی خۆی هەبووە دادگاییەكە لە 29/12/1958 سەعات 10ی سەر لەبەیانی بەڕێوەچوو.
كاتێك دادوەر(فازل عەباس ئەلمەهداوی) لەكاتی پرۆسەی دادگاییكردنیدا لە (محكمە الشعب) دەیویست سووكایەتی پێبكات، قەزاز بەرەنگاری ئەو هەڵوێستی سووكایەتییە دەبووەوە. یەكێك لە وتە بەناوبانگەكانی ئەوەبوو كە بە مەهداوی گوت:
((وس نەكەی سووكایەتیم پێبكەیت.. دادگاییم بكە.. بەڵام بۆت نییە بەچاوی سووك لێم بڕوانیت، من لەمردن ناترسم… من كارەكانم وەك فەرمانبەرێك لە پلەی وەزیری ناوخۆدا راییكردووە، بە سەركوتكردنی ئاژاوە ویستوومە سەربەستیی كار دابین بكەم بۆ ئارەزوودارانی‌و رژێمیش بپارێزم، خۆ ئەگەر لەم رۆژەیشدا وەزیری ناوخۆ بوومایە هەر ئەوەم دەكرد كە كردوومە، من لە كردەوەكانی پێشووم پەشیمان نیم)).
سەرۆكی دادگا: بۆچوونی خۆت بۆ دادگا روونكەرەوە لەمەڕ ئەو تاوانانەی خراونەتە پاڵت.
تۆمەتبار (سەعید قەزاز): زۆرجار ئەوەتان دووپاتكردۆتەوە كە بەرگری لە خۆكردن پیرۆزە.. تكا دەكەم لەبەر ناوی ئەو پیرۆزییە مەهێڵن تا كۆتاییدێنم بە بەرگرینامەكەم كەس پێم ببڕێت.
سەرۆكی دادگا: فەرموو..
تۆمەتبار (سەعید قەزاز):: سوپاس… دەستبەجێ و راستەوخۆ دوای هەڵگیرسانی شۆڕش، خۆمدا بەدەستەوە لەلای دەسەڵاتدارانی سوپا.. ئەویش پاش پەیوەندی تەلەفۆنیم بوو لەگەڵ موتەسەریف (پارێزگار)ی ئێستای بەغداو بەڕێوەبەری موخابەراتی سوپا پێی راگەیاندم كە هەركات ئێوە بخوازن من ئامادەم بێمە لاتان.. ئەوەبوو پاش دوو سەعات ئەفسەرێك‌‌و ژمارەیەك سەرباز هاتنە ماڵەوە راستەوخۆ منیان برد بۆ بارەگای وەزارەتی بەرگری.
مەبەستیشم لە گێڕانەوەی ئەو پێشەكییە بەدرۆخستنەوەی داواكاری گشتییە كە دەڵێت گوایە من لەترسی مردن جلی ژنانەم لەبەر كردووە.. ئەو دەربڕینە بێبنەمایە و ئەسڵ و ئەساسی نییە)).
سەعید قەزاز، لە درێژەی خوێندنەوەی بەرگرینامەكەیدا وتی:
((بەرپەرچدانەوەی من بۆ وتەی داواكاری گشتیی و شكاتكاران لەو ڕووەوەیە كە لەهیچ یەكێك لەو ڕووداوانەدا كە تاوانی تێدا دەركەوتبێت، دەرنەكەوتووە من سەرپێچیی یاساییم تێیدا كردبێت.. وا من وەستاوم مردنی خۆم لەنێو دوو كەوانەدا یان نزیكتیشی دەبینم.. هەرگیز سێدارە من ناترسێنێت.. كاتێكیش سەردەكەومە سەر سەكۆی سێدارە لەبەرپێمدا كەسانێك دەبینم شایانی ئەوە نین لەم ژیاندا بمێنن.. من ئەمڕۆ لەبەردەم خودای مەزن‌و پڕشكۆدا وەستاوم وەك موسوڵمانێك دوا وشەی ئەوەیە؛ لەدادوەریی خواوەند بەولاوە هیچ ئومێدی تری نەبێت.. لە ئاینی ئیسلامیش بەولاوە هیچ باوەڕێكی تری نییە.. وەك عیراقییەكیش كە سی‌و سێ ساڵی بەخشیبێت لەپێناو یەكپارچەیەی عیراقی پیرۆزدا.. وا لەڕووی سەران‌و شكاتكارانەوە بە ئاشكرای دەڵێم كە سەربەرزم بەو كارو فرمانانەی پێشكەشم كردوون بە نیشتمانی خۆشەویست‌و.. سەربەرزم بەوەی بەهۆی موسوڵمان بوون‌و نیشتمانپەروەریمەوە بەپێی رەوشی ئەو یاسایەی وڵات بەرەنگاری شیوعییەت بوومەتەوە كە تا ئێستایش لەكاردایە.. سەربەرزم بەوەی وەك وەزیرێكی كاراو بەپێی سروشی خودایی‌و ئەو ئاوەزەی لە سەرمدایەو ئەو دڵەی لەسنگمدایە هەڵوێستم وەرگرتووە)).
لێرەدا سەرۆكی دادگا روویكردە تۆمەتبار (سەعید قەزاز)و پڕبەدڵ پێكەنی.. وتی: مافی بەرگری لەخۆ پیرۆزە، بەهەر شێوەیەك دەخوازێت با بەرگری لەخۆی بكات ئێمەیش بەقورسی سەنگەرمان لێگرتووە..(دەنگی چەپڵە هۆڵی داگرت و هەموو دانیشتووان دەستخۆشیان لە دادگا دەكرد) … سەعید قەزاز، بێئەوەی گوێبداتە ئەوان درێژەیدا بە خوێندنەوەی بەرگرینامەكەی‌و هۆشیاریی دەدان لە شەڕانگیزی كۆمۆنیستیی جیهانی‌و مەترسیی ئەو لەسەر نیشتمانی خۆشەویستی.. هەروەها وتی: خۆ ئەگەر لەئەنجامی ئەم جەنگەم من تووشی هەرچییەك ببم ئەوا بەدڵێكی پڕ باوەڕەوە پەسەندی دەكەم‌و دەبمە مایەی شانازی بۆ كەسوكارو خزمەكانم وەك یەكەمین گیانبەخشی ئەو پێناوە، بۆیە لە كۆتایی بەرگرینامەكەمدا.. خواستی بەزەیی‌و لێبوردن لە هیچ كەس ناكەم بەڵكو كارەكە جێدێڵم بۆ خودا.. چاوەڕوان دەبم تا خودا دادی خۆی دەدات چونكە هەر ئەوە بەهرەوەرترین دادوەر..
دوایین قسەی لە دادگاش دووبارە كردنەوەی وتە بەناوبانگەكەی بوو كە وتی: ((ئەو كاتەی سەردەكەوم بۆ سەكۆی سێدارە ، كەسانێك لەبەرپێمدا دەبینم كە شیاوی ژیان نین)).
