رۆڵی زانکۆ و پەیمانگەکان لەسەر کۆمـەڵگە

دیباجە
زانکۆ و پەیمانگەکان سەرچاوەیەکی گرنگن بۆ پەروەردە و فێرکردنی فێرخوازان، چ  لە روانگەی ئەکادیمی و پراکتیکییەوە، یاخود لە روانگەی پەروەردەیی و...هتد، واتە بنیادنانی پسپۆڕی و بنەمایەکی گونجاوی زانستیی بۆ فێرخوازان، بە مانایەکی تر  زانکۆ و پەیمانگەکان رەنگدانەوەی واقیعی کۆمەڵگەی مەدەنی و وەڵامدەرەوەی پرسە سەرەکییەکانن، لەم سۆنگەیەوە دەتوانرێت بوترێت زانکۆ و پەیمانگەکان لە هیچ کۆمەڵگەیەکدا ناتوانێت رۆڵی تەواوی خۆی لە گۆڕانکاری کۆمەڵایەتیدا بگێڕێت، بەبێ ئەوەی کارلێک لە نێوان تاک لە لایەک و ژینگەی کۆمەڵایەتی لەلایەکی دیکەوە نەهێنرێتە گۆڕێ، بەم پێیەش بێت، پەیوەندی زانکۆ و پەیمانگەکان لەگەڵ گۆڕانی کۆمەڵایەتیدا پێکەوە بەستراونەتەوە، بەمەش کارامەیی تاک دەوڵەمەند دەکات و رۆحی داهێنان و ئاستی پێشکەوتنی کۆمەڵایەتیی بەرزدەکاتەوە و یارمەتی گەیشتن بە خواستەکان و باشترکردنی بارودۆخی دانیشتووان دەدات، ئاسانکاری دەکات لە دۆزینەوەی هەلی کاردا بۆ تاکەکان.

یەکەم: رۆڵی زانکۆ و پەیمانگەکان لە پێگەیاندنی فێرخوازاندا
بێگومان زانکۆ و پەیمانگە رۆڵێکی گرنگیان هەیە لە پەروەردەکردنی فێرخوازان و ئامادەکردنیان بۆ ژیانی زانستیی و پیشەیی و کۆمەڵایەتیی، بەو پێیەی بەشدارن لە پەرەپێدانی زانیاریی و لێهاتوویی و بەهاکان و تەنها شوێنێک نین بۆ بەدەستهێنانی بڕوانامە، بەڵکو ژینگەیەکی هەمەلایەنن و بەشدارن لە پێکهێنانی نەوەیەکی هۆشیار و شایستە بە وەرگرتنی بەرپرسیارێتیی و بنیادنانی داهاتوویەکی باشتر، لەم سۆنگەوە لە چەند لایەنێکەوە رۆڵی خۆی دەگێڕێت بە: 

1.بڵاوکردنەوە و بەدەستهێنانی زانیاری ئەکادیمیی و پیشەیی: لە راستیدا مەبەست و ئامانجی یەکەمی زانکۆ و پەیمانگەکان پێگەیاندنی کەسی خاوەن زانست و زانیارییە لە بوارە جیاوازەکاندا، لەم ڕوانگەیەوە پێویستە زانکۆ و پەیمانگەکان پرۆگرامی فێرکاری و تایبەتمەند لە بوارە جیاوازەکاندا بۆ فێرخوازان دەستەبەربکەن، تا رۆشنگەری عەقڵیی لە بیری فێرخوازاندا بەرپابکەن، دواتر یارمەتی فێرخوازان بدەن لە بەدەستهێنانی زانیاری تیۆریی و پراکتیکیی لە بواری پسپۆڕی و پیشەییاندا، ئەمەش بەوە دەبێت فێرخواز سەنتەری پڕۆسەی فێربوون بێت بە کرداریی، چونکە تەنها لەم روانگەیەوە دەتوانن بەدواداچوون بۆ پرسە نوێیەکان بکەن و پەرە بە چارەسەرە داهێنەرانەکانیان بدەن، دواجار کار لەسەر توێژینەوە و پڕۆسەی زانستیی و نوێ بکەن.

2. پەرەپێدانی کارامەیی کەسیی و پیشەیی: لەسەر زانکۆ و پەیمانگەکانە کار بۆ پەرەپێدانی بیرکردنەوەی رەخنەگرانە و توانای شیکاریی و لێکدانەوەی فێرخوازان بکەن، تا لەم روانگەیەوە دەرفەتی هەمەجۆریان بۆ بڕەخسێت و توانای چارەسەرکردنی کێشەکانیان بەهێز ببێت، ئەمە جگە لە فێربوونی کارامەیی پەیوەندیکردن، سەرکردایەتیکردن و کاری تیم، کە ئەمانە کارامەیی سەرەکین لە بازاڕی کاردا، ئەم کارە بە بوونی پرۆگرامێکی نوێ و هاوچەرخ دەبێت، کە رەنگدانەوەی بازاڕی کار و خواستی سەردەم و پێشکەوتنەکان بێت، لەپێناو ئەزموونکردن بەر لە کارکردن، ببێتە بەشێک لە کارامەیی کەسیی و پیشەیی فێرخواز، لەگەڵ ئەمانەشدا پێویستە سیمنار  و کۆنفرانس و پانێڵ و وۆرک شۆپ...هتد رێکبخات، لەپێناو بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاریی فێرخوازان. لەگەڵ ئەمەشدا گفتوگۆی کراوە و کەلتوری پێکەوە ژیان لە روانین و کەلتورە جیاوازەکاندا، ببنە بنەمای کار و پێکەوەیی.

3.چاندنی بەها ئاکارییەکان و دروستکردنی گیانی بەرپرسیارێتی: یەکێکی تر لە کارە سەرەکی و پێشینەکانی زانکۆ و پەیمانگەکان، دروستکردنی گیانی لێبوردەیی و لیدەریی و رابەریی و سەرۆکییە لە فێرخوازاندا، واتە پێویستە کار لەسەر بنیادنانی کارەکتەر و کەسایەتی فێرخوازان بکرێت، لە رێگەی چاندنی بەها ئەخلاقییەکانی وەک دەستپاکیی، رێزگرتن و بەرپرسیارێتیی و بەهێزکردنی گیانی ئینتیما بۆ نیشتمان و کارکردن بۆ بەرژەوەندی گشتی. بەمەش هانی فێرخوازان بدەن لەسەر نوێگەری لە کارە کارگێڕییەکاندا، بە مەبەستی چارەسەرکردنی کێشە کۆمەڵایەتیی و ئابوورییەکان، هەروەها ئامادەیان بکەن، بۆئەوەی بتوانن رووبەڕووی ئاستەنگە جیهانییەکان ببنەوە.

دووەم: رۆڵی زانکۆ و پەیمانگەکان لە خزمەتکردنی کۆمەڵگەدا
خزمەتکردنی کۆمەڵگە بریتییە لەو هەوڵانەی کە چ تاک، چ گروپ، رێکخراو یان زانکۆ و پەیمانگەکان دەیکەن، لەپێناو باشترکردنی بارودۆخی کۆمەڵایەتی یان ئابووری لە رێگەی دەستنیشانکردنی پێداویستییە کۆمەڵایەتییەکانی تاک و گروپ و دامەزراوەکان، داڕشتنی چالاکیی و بەرنامەکان و توێژینەوە جۆربەجۆرەکان، بە مەبەستی هێنانەدی خواستەکانی کۆمەڵگە بەگشتی و دامەزراوە و ئۆرگانەکان زۆرترین سوود لە خزمەتگوزارییە جیاوازەکان وەربگرن، بە ئامانجی هێنانەدی گۆڕانکاری کار و رەفتار و سیستم و گەشەپێدان بە بوارە کۆمەڵایەتییەکان لە بواری پەروەردەدا چ لە بیرکردنەوە یان پراکتیکدا، هەروەها دامەزراوە کۆمەڵایەتییەکان هەڵدەسەنگێنێت و پێشنیارەکان دەخاتەڕوو بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان و بڵاوبوونەوەی بیری پەروەردەیی لەناو کۆمەڵگەدا، چونکە زانکۆ و پەیمانگەکان کاری پەروەردەیی و توێژینەوەی کارپێکراو پێشکەش دەکەن و سەرچاوەکانی خۆیان بەکاردەهێنن بۆ گەنجان و کەسانی دی، بەبێ گوێدانە تەمەن، رەگەز، یان ئاست و...هتد، بە مانایەکی تر زانکۆ وەبەرهێنان لە هەموو بیر و توانا مرۆییەکاندا دەکات دێنە ناو زانکۆ و پەیمانگەکان.
کەواتە رۆڵی زانکۆ و پەیمانگەکان لەلایەک لەسەر سیستم و بە دامەزراوەکردنی سەرجەم دامەزراوەکانە، لەلایەکی ترەوە کار لەسەر عەقڵ و پڕۆسەی عەقڵگەرایی و چۆنییەتی بیرکردنەوە و رەنگدانەوەی بیر و فیکرەکان لە ناو کۆمەڵگە و خزمەتکردندا، بەم پێیەش زانکۆ و پەیمانگەکان لە خودی ناوەکەیانەوە بێت، دەبێت بەرزترین ئاستی مەعریفە و کەلتور لە کۆمەڵگەدا لەخۆبگرن و هەر گۆڕانکارییەک کە لە کۆمەڵگەدا روودەدات، دەبێت رەنگدانەوەی ئەو زانست و زانیارییانە بێت کە زانکۆ و پەیمانگەکان بەخشیویانەتە عەقڵەکان. بە مانایەکی تر زانکۆ و پەیمانگەکان دابڕاو نین لە کۆمەڵگە و پەیوەندییەکی بەهێزیان لەگەڵ کۆمەڵگەدا هەیە، پێویستە زانکۆ و پەیمانگەکان لە هەر دەستوەردان و ململانێ و....هتد بەدووربن و خۆیان سیاسەت و بەرنامەی کاری خۆیان دابڕێژن و بەڕێوەببەن، تا لە سۆنگەی کۆمەڵگە و بازاڕی کار و پێشکەوتنەکانەوە، ئامانج و کارنامەکانیان دابڕێژن.

سێیەم: ئەرکەکانی زانکۆی مۆدێرن
زانکۆ دامەزراوەیەکی زانستی و ئەکادیمی سەربەخۆیە و ئەرکەکانی بریتین لە وانەوتنەوە و لێکۆڵینەوەی زانستیی و خزمەتکردنی کۆمەڵگە، بۆیە پەروەردەی زانکۆ، پێویستە پەیوەست بێت بە ژیانی خەڵک و کێشەکانیان و هیواکانیانەوە، بۆئەوەی ئامانجی یەکەمی پەرەپێدانی کۆمەڵگە و پێشخستنی بێت.
ئەم هەنگاوەش پێویستی بە گەشە و شۆڕشی مەعریفیی هەیە، بەوەی زانکۆ بەشداری دەکات لە دروستکردنی میتۆد و کەرەستەیەک کە بەشدارە لە بەدەستهێنان و وەرگرتن و شیکردنەوەی زانین و گۆڕانکارییەکان، ئەمەش وایکردووە هێزی زانکۆ، لە لێهاتوویی دەرچووەکانیدا ببینرێت، بۆیە ئاستی فێرخوازەکانی رادەی پێشکەوتنی کۆمەڵایەتیی و ئابووریی و کەلتورییەکان دیاری دەکات، لەگەڵ بەدیهێنانی گەشەپێدانی هەمەلایەنە لە رێگەی ئەو توانا و شارەزاییانەی کە لەلایەن زانکۆوە بۆ خوێندن و راهێنانی بەردەوام دابیندەکرێت، بەجۆرێک ببێتە ئامانجی سەرەکیی لە خوێندنی زانکۆیی و گەشەپێدانی کۆمەڵگە و پێشخستنی بۆ باشترین ئاستی تەکنیکی و ئابووری و کۆمەڵایەتی و کەلتوری.
جگەلەمەش پێشکەوتنی تەکنیکیی، زانکۆ و پەیمانگەکانی ناچارکردووە لەگەڵ ئەم پێشکەوتنانەدا هەنگاوبنێن، بۆئەوەی  هیچ بوارێک نەمابێت دوور بێت لێیان و ئەو پێشکەوتن و گەشەسەندنانەی هاتوونەتە ئاراوە، هەروەها بەدواداچوون بۆ گەشەپێدانی تەکنۆلۆژیی و بەشداریکردن تێیاندا، هەروەها پەرەپێدان بە بەرنامە و پرۆگرامی پەروەردەیی، ئامادەکردنی سەرچاوە مرۆییەکان لە رووی زانستیی، تەکنیکیی، کارگێڕیی و کۆمەڵایەتییەوە، لە ژێر رۆشنایی گەشەسەندنی تەکنۆلۆژیا و پێشکەوتنەکان و پێداویستییەکانی رۆژدا.
جگەلەمەش رۆڵێکی تری زانکۆش بریتییە لە چەسپاندنی پەیوەندی نێوان زانکۆ و کۆمەڵگە، لە رێگەی ئامادەکردنی توێژینەوەی زانستیی کە لەگەڵ واقیعی کار و بازاڕدا بێتەوە. هەروەها لە رێگەی فێرکردنی کێشە پیشەسازییەکان و لێهاتوویی مرۆیی کە کۆمەڵگە  لە چالاکییە جۆراوجۆرەکاندا پێویستی پێیەتی، هەروەها دابینکردنی نوێترین زانیاری و ئەزموون بۆیان، نەک زانکۆ و پەیمانگەکانی وڵاتە دواکەوتووەکان، تەنها کار لەسەر گەشەپێدانی رۆشنبیریی و مەعریفیی مرۆڤایەتی دەکەن، بەڵام لە زانکۆ مۆدێرنەکاندا کار لەسەر فێربوونی نوێ و ئامادەکردنی تاک بۆ بەشداریکردن لە بوارە جیاوازەکاندا دەکات، لە رێگەی ئازادیی بیرکردنەوە و عەقڵ، بەشێوازێک کار لەسەر هەنگاونان بەرەو کانگای بیر و بیرمەندی بکات، بە مانایەکی تر زانکۆ و پەیمانگەکان شوێنی کار و چالاکی و کارنامەی فێرخوازانە و فێرخواز ئەرک جێبەجێ دەکات، نەک گوێگر بێت. ئەوەی بازاڕی کار و پێشکەوتن دەیەوێت لەماوەی خوێندندا پراکتیزەی بکات و ئەزموونی خۆی بەدەستدەهێنیت، بەمەش دەبێتە دەرچووی بە ئەزموون و کارامە، نەک بڕوانامەدار.

پێویستە زانکۆ و پەیمانگەکان پرۆگرامی فێرکاری و تایبەتمەند لە بوارە جیاوازەکاندا بۆ فێرخوازان دەستەبەربکەن، تا رۆشنگەریی عەقڵیی لە بیری فێرخوازاندا بەرپابکەن

چوارەم:ئەگەر هەوڵدان هەبوو، ئەنجامیش دەبێت
بە دڵنیاییەوە زۆرجار هەوڵدان و ماندووبوون ئەنجامە خوازراوەکانی لێدەکەوێتەوە، ئەمەش رێسای ژیانە و رەنگدانەوە و گرنگی کۆڵنەدان و ئیرادەیە لە گەیشتن بە ئامانجەکان، بەڵام گرنگە هەوڵەکان ئاراستەکراو و بیر لێ کراوە بن، بۆئەوەی ئەنجامەکانی کاریگەر و بەرهەمدار بن.
ئەم گوزارشتە کورتەیەکە لە فەلسەفەیەکی قووڵ سەبارەت بە پەیوەندی نێوان کردار و ئەنجامەکان، بە مانایەکی تر هەوڵدان ئەو کلیلەیە کە دەرگای دەستکەوتەکان دەکاتەوە و لەگەڵ هەر هەنگاوێکیشدا، ئەنجامەکان دەردەکەون کە رەنگدانەوەی هەوڵ و ئیرادەکانن، لەگەڵ ئەوەی رەنگە ئەنجامەکان دەستبەجێ بن، یان رەنگە کاتیان پێبچێت، بەڵام هەمیشە لە کۆتاییدا بۆ ئەو کەسانە دێت، کە بە دڵسۆزیی و بیروباوەڕەوە بەردەوامن، کەواتە ئەگەر هەوڵ هەبێت، ئەنجامەکەش دەبێت. ئەمەش گوزارشت لە کرۆکی گەڕانی مرۆڤ بۆ ئامانج دەکات، ئەوەشمان پێدەڵێت هەوڵدان ئەو تۆوەیە کە لە خاکی خەونێکدا دەچێنرێت، چاودێریی بەردەوامیش ئەوەیە کە دەیکاتە دارێکی بەرهەمدار، لەگەڵ ئەوەی رەنگە ئەنجامەکان هەمیشە دەستبەجێ نەبن، بەڵام بە تێپەڕبوونی کات دەردەکەون، بۆیە سەرکەوتن کاری چانس نییە، بەڵکو دەرئەنجامی پلاندانانی ورد و بەردەوامبوون لە کارکردن و باوەڕێکی بەهێزە، کە هەوڵەکان رۆژێک بەرهەمیدەهێنن. کەواتە مەهێڵە گومان یان بەربەستەکان بتوەستێنن، بەڵکو بیکەنە پاڵنەرێک بۆ بەهێزکردنی ئیرادە و بەردەوامبوون لەسەر رێگاکە.

زانکۆ دامەزراوەیەکی زانستی و ئەکادیمی سەربەخۆیە و ئەرکەکانی بریتین لە وانەوتنەوە و لێکۆڵینەوەی زانستیی و خزمەتکردنی کۆمەڵگە