دیدی یەکێتییانە لە دیداری یەکێتی-دا

د. ئەمیر حسین 



یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، هەر بەتەنها لە رێکخستن و سازدانی مەفرەزەی سەرەتایی، گەرمکردنەوەی سەنگەرەکان، دوای هەرەس، داهێنەر و دەستپێشخەر نەبوو، بەڵکو ئەوەی لە هەمووی زیاتر، دەکرێت یەکێتی شانازی پێوە بکات، جۆشدان و خستنەگەڕی، ئەو توانا بزر و شاراوەیەی، هێزی جەماوەری گەلەکەمان بوو، تا ئەوکات پەکی خرابوو، یان پەراوێز خرابوو. ئەم پەراوێزخستنە ترسناکە، شۆڕش و داخوازیی رەوای گەلەکەمانی تەنها لە لوولەی تفەنگ و بەرەنگاریی راستەوخۆ کورت کردبۆوە، ئەم شێوە تێکۆشانە، ئەرکێکی قورسی خستبووە ئەستۆی هێزی پێشمەرگە، لەلایەکی ترەوە، چەکێکی یەکلاکەرەوەی خستبووە لاوە، لە ململانێ و شەڕە چارەنووسسازە مێژوییەکەی لەگەڵ دوژمنەکانیدا.
بەشدارییپێکردنی هاونیشتمانیان، لە ئەنجومەنی گوندەکانەوە، بۆ هێزی پشتیوانیی پێشمەرگە، خۆبەخشانی شار و گوندەکان، متمانە بەخشین بە گەنجان، خوێندکاران، ژنان، لە راپەڕینەکانی (1982) دواتر (1991) تا دەگاتە فۆڕمەلەکردنی ئەم بەشدارییە، لە باڵاترین ئۆرگانی رێکخراوەیی حزبی و دامەزراوە رەواکانی دەسەڵاتی سیاسی،(پەرلەمان، حکومەتی هەرێم، دامودەزگاکانی تری فەرمانڕەوایی)، بۆ ئەنجومەنی ناوەند، وەک باشترین نموونەی، فۆڕمی پێشنیازکراو، بۆ بەدەستهێنانی بڕیار بە کۆدەنگی. دوا داهێنان کە رەنگە دواهەمین نەبێت لە دۆزینەوەی نوێ، بەمەبەستی بەشداریی زۆرینە لە بڕیاردان، دیداری یەکێتییە. 

لە رابردوودا زۆر کەسمان بینی، لە پڕ هەڵتۆقین، بەڵام زۆر زوو لە زاکیرەی یەکێتییەکاندا بزربوون و سڕانەوە، چونکە بەپێی پێودانگە جەماوەرییەکە، سەرکردەی فیعلیی خۆنەویست و مێژووکرد نەبوون

یەکێتی لەم مێژووە پڕ سەروەریەیدا، کرانەوە بەڕووی هاونیشتمانیی ئاسایی، جەماوەر لە رێکخستنی دۆست و لایەنگر، ئەندام و کادرە ناوەندییەکانی، بەدڵنیاییەوە ئەمانە سوپایەکی گەورە و دڵسۆز پێکدەهێنن، بە تایبەت لە نێویاندا، دەیان هەزار کەسوکار و بنەماڵەی شەهید، پێشمەرگە و کەمئەندامی سەنگەر، رێکخستنی دێرین و زیندانی سیاسی هەیە، ئەمانە بوونەتە قەڵغان و پارێزبەندییەکی مۆڕاڵی پتەو لە رابردوو، لەپاڵ گۆچانە سیحراوییەکەی سەرۆک مام جەلال، هەمیشە و لە بەرامبەر هەر مەترسییەک، یەکێتییان خستۆتە سەر شان، تا گەیاندویانەتە کەناری ئارامی. 

بنکەی جەماوەریی هۆشیار و دڵسۆز
پێموانییە هێزێک هەبێت لە رابردوودا، بەتایبەت لە ناوچەکەی ئێمە، بنکە جەماوەرییەکەی، هێندە هۆشیار و دڵسۆز بێت، جیا لە ململانێ و شەڕی چارەنووس لەگەڵ نەیارەکان، بەردەوام لە ململانێ و مشتومڕ و بەریەککەوتن دابێت، لەگەڵ سەرکردایەتییەکەی، وەکو ناوەندی بڕیار و جێبەجێکاری سیاسەتی گشتی. 
ئەم ناڕەزاییە بەردەوامە لە ئاگامەندی قووڵەوە سەرچاوەی گرتووە، ئاگایی لەسەر بنەمای هۆشیاریی بەرپرسیارانە، بەرامبەر ئەرکە مێژووییەکەی سەرشانی، ئەمە وادەکات یەکێتی هێزێک بێت، لەبەرامبەر هەر مەترسی و پەلامارێک یان پیلانگێڕییە جۆراوجۆرەکانی، لەسەر ئاستی ناوخۆیی، یان دەرەکی کە هێندە زۆرن لە ئەژمار نایەن. جیاواز لەهەر هێزێکی تر پێویستی بە پەنابردن، بۆ ئەملاو ئەولا نییە، بەڵکو تەنها ئەوەندە بەسە کار بە ویست و داخوازی و راسپاردەی جەماوەرەکەی بکات، ئەمە وایکردووە جەماوەری یەکێتی وەک قووڵایی ستراتیژی، بۆ مانەوە و بەرپەرچدانەوەی مەترسییەکان سەیر بکرێت. تەنانەت لە زۆربەی کاتە هەستیارەکاندا، رۆڵی (الدولة العمیقة ) دەبینێ، نەک تەنها سەرکردایەتیەکەی ئاگادار دەکاتەوە، بەڵکو رایدەسپێرێ و ئەرکداری دەکات، چۆن مامەڵەی تەندروست، لەگەڵ رەوشە مەترسیدارەکان بکات، بەناو کێڵگەی میندا رێبکات بەبێ ترس. 
هەرسەرکردەیەکی یەکێتی لە پابەندی گوێگرتن و کارکردن بە رێنوێنی، بنکە جەماوەرییەکەی، بچێتە دەرەوە یان دورکەوتبێتەوە، بێمنەت و خەمساردانە هەڵوێست بنوێنێ، هەر زوو خەسڵەتی سەرکردە لە دەست دەدات، لەلای جەماوەری یەکێتی، هەتا ئەگەر لە پلەو پۆستی باڵاشدا بێت. 
بە پێچەوانەشەوە یەکێتی دەیان سەرکردەی دڵسۆزی هەیە، هیچ پلەو پۆستێکیان نییە، تەنانەت لە کاری سیاسی و رێکخراوەی دورکەوتوونەوە، بە هۆکاری هەڵکشانی تەمەن و خراپیی باری تەندروستی، تیایاندایە تەنانەت لە یەکێتی چۆتە دەرەوە، سەرگەرمی ژیانی ئاسایی خۆیەتی، بەڵام جەماوەری یەکێتی بە پێشڕەو و سەرکردەی هەقیقی خۆیان دەزانن، هەرگیز لەناو یەکێتی رێژە و دەنگی کۆنگرە و کۆنفڕانسە حزبییەکان، پێوەر نەبوون بۆ سەرکردەی فعلی، چونکە ئاشکرایە هەندێکجار، شێوازی نادیموکراتی گیراوەتەبەر بۆ کۆکردنەوەی دەنگ، (دەستەبەندی، پەیوەندی کەسی و خێڵ، بەکاهێنانی پلەو پۆست، بەڵام دواجار هەڵوێست و دڵسۆزی، لە کاتە پێویست و هەستیارەکاندا، بەردەوامی و لەخۆبردوویی، لە راپەڕاندنی ئەرک و بەرپرسیارێتیدا، ئیلهام وەرگرتنی بەردەوام لە خواستی ئازادانە، هەستی بەرپرسیارێتی لەگەڵ ئازار و مەینەتییەکاندا و باوەشکردنی گەرموگوڕ بە دروشمە خوێناویەکاندا، لە لەلای بنکە و جەماوەری یەکێتی، هەمیشە پێوەری سەرکردەی راستەقینەن. 
لە رابردوودا زۆر کەسمان بینی، لە پڕ هەڵتۆقین، بەڵام زۆر زوو لە زاکیرەی یەکێتییەکاندا بزربوون و سڕانەوە، چونکە بەپێی پێودانگە جەماوەرییەکە، سەرکردەی فیعلی خۆنەویست و مێژووکرد نەبوون.

دەرفەتێکی گونجاو
دیداری یەکێتیی، دەرفەتێکی زۆر گونجاوە، بۆ ئەوەی سەرکردایەتی یەکێتی، بەتایبەت ئەم نەوە هۆشیارە گەنج و سەرڕێژە، لە وزەو جووڵەی داهێنەرانە، کە جارێکیتر ئومێدیان بە دواڕۆژێکی باشتر خستۆتە سەرپێ، لە نزیکەوە بەرکەوتنی راستەوخۆی هەبێت، لەگەڵ ئەو وزە پەنگخواردووەی بنکە و جەماوەرە هۆشیارەکەی نێو پەیکەری رێکخستنەکانی و وەک(سەمامی ئەمان) لەهەموو هەڵدێر و مەترسییەک، بەسەخاوەتەوە قوربانی دەبەخشێت و یەکێتیی دەپارێزێت. 
لەهەمان کاتیشدا دەرفەتێکی زێڕینە بۆ کادری دڵسۆز، بۆ ئەوەی قسەی جددی و بەرپرسیارانەی خۆی بکات، بە بێگومان و دڵەڕاوکێش خۆی لە هەژموون و ترس رزگار بکات و بەشدار بێت لە داڕشتن و ئاراستەکردنی داهاتووی خۆی و حزبەکەی.  
بەرپرسیارێتی جێبەجێکردن و پراکتیزەکردنی بڕیارە کۆدەنگییەکان گرنگە، چونکە بەشداربووان بە تاسەوە چاوەڕێ دەکەن، بۆ ئەوەی کاریگەریی، خواست و پێشنیاز و راسپاردەکانیان، لەسەر سیاسەتی داهاتووی یەکێتییەکەیان رەنگدانەوەی هەبێت.

دیداری یەکێتی، بەرەو پتەوکردنی رێکخستنەکان