خەلیل عەبدوڵڵا
یۆهان گۆتەنبەرگ، داهێنەرێكی گەورەی جیهانییە، بە دروستكردنی پیتی كانزایی جوڵاو و ئامێری چاپ، شۆڕشێكی گەورەی لە بواری چاپ و بڵاوكردنەوەدا بەرپاكرد و قۆناغی نووسینی دەستی بۆ قۆناغی ئامێری چاپ گواستەوە، بەوەش خزمەتێكی گەورەی بە بواری چاپەمەنی لەسەر ئاستی جیهان كرد.
ژیانی گۆتەنبەرگ بە شاراوەیی ماوەتەوە و زانیاری تەواوی لەسەر نییە. ئەو زانیارانەشی لەسەری هەیە لە دۆسیە و بەڵگەنامەی دادگاكان و تۆماری زانكۆكانەوە بەدەست هاتوون، تەنات گۆتەنبەرگ وێنەی راستەقینەشی نییە و بەخەیاڵ وێنەی بۆ كێشراوە و چەند پەیكەرێكیشی بۆ دروستكراوە.
رۆژی 24ی حوزەیرانی 1400 لە شاری ماینزی ئەڵمانیا لە دایك بووە، لە ئامێزی خێزانێكی خانەدانی دەوڵەمەنددا پەروەردە بووە. باوكی كاری زەڕەنگەری كردووە، دایكیشی كچی بازرگانێكی بچووك بووە.
ساڵی 1411 سەندیكای پیشەوەران و بازرگانان دژی خێزانە ئۆرستۆقراتەكان خۆپیشاندانیان كردووە، بەهۆی ئەوەوە خانەوادەی گۆتەنبەرگ شاری ماینزی ئەڵمانیایان بەجێهێشتووە و چوونەتە شاری ستراسبۆرگ.
هیچ زانیارییەكی ئەوتۆ سەبارەت بەخوێندنی مەدەنی یاخود ئایینی گۆتەنبەرگ لە بەردەستدا نییە.
بەڵام لە بەرئەوەی گۆتەنبەرگ لە خێزانێكی خانەدان و دەوڵەمەند بووە، دەبێ خوێندبێتی، ئیدی خوێندنی تایبەت بووبێ یاخود گشتی، گۆتەنبەرگ زمانی لاتینی زانیوە، ئەوەش بەڵگەیە بۆ ئەوەی كە قۆناغەكانی خوێندنی تەواو كردبێ و چووبێتە زانكۆ، چونكە زانینی زمانی لاتینی مەرجی وەرگرتن لە زانكۆ بووە. تۆمار و بەڵگە فەرمییەكان ئەوە نیشان دەدەن یۆهان گۆتەنبەرگ لە ساڵی 1418 هەردوو زمانی لاتینی و ئەڵمانی خوێندووە و بۆ كارەكانی داهاتووی سوودی لەو دوو زمانە وەرگرتووە.
بەڵێنی بە ژنێك بە ناوی ( ئینلین) داوە
توێژەران و مێژوونووسان گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامەی كە گۆتەنبەرگ، وانەی (داڕشتنی ئاڵتوونی) لە زانكۆی ئیرفۆرت خوێندووە.
هیچ زانیارییەكی ئەو تۆ لەسەر ئەوە نییە كە گۆتەنبەرگ ژنی هێنابێ یاخود منداڵی بووبێ، بەڵام هەندێ بەڵگەنامەی مێژوویی دادگاكان ئاماژە بەوە دەكەن كە گۆتەنبەرگ ساڵانی (1436-1437) بەڵێنی بە ژنێك بە ناوی ( ئینلین) داوە كە بیخوازێت، ئیدی زانیاری زیاتر لەو بارەیەوە نییە.
گۆتەنبەرگ لە شاری ستراسبۆرگ كاری هەڵكۆڵینی لە سەر بەردە بەنرخەكان كردووە و پیتی یەكەمی ناوی خوازیارانی لەسەر بەردە بەنرخەكان هەڵكۆڵیوە، ئەوەش نیشانەی شارەزایی و دەستڕەنگینی ئەو بووە لەو پیشە دەستییە خۆماڵییەدا.
چیرۆكی دروستكردنی پیتە كانزاییە جوڵاوەكان بۆ ئەوە دەگێڕنەوە، كە رۆژێك گۆتنەبەرگ چۆتە دارستانێك و لەوێ چەند پیتێكی لەسەر لقی دارەكان دروستكردووە و خستوویەتییە كاغەزێكەوە و لە ماڵەوە كە كاغەزەكەی كردۆتەوە بینیوویەتی شێوەی پیتەكان لەسەر كاغەزەكە دەرچووە، لەوەوە ئیلهامی ئەوەی بۆ هاتووە كە پیتی كانزایی جوڵاو و ئامێری چاپ دروست بكات، ئەم كارەی گۆتەنبەرگ شۆڕشێكی گەورە بوو لە بواری چاپەمەنی و بڵاوكردنەوەدا و كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی لە قۆناغی نووسینی دەستییەوە بۆ قۆناغی چاپ بە ئامێری نوێ گواستەوە.
گۆتەنبەرگ لە ساڵی 1448 ئامێری چاپی دروستكرد و لە ساڵانی 1450 تا 1455 چەند كتێب و بەڵگەنامەی كەنیسە و كتێبی پیرۆزی چاپكرد، بەوەش كۆتایی بە قۆناغی نووسینەوەی دەستی هێنا و قۆناغی چاپكردن بە ئامێرێكی نوێ دەستی پێكرد، داهێنانەكەی گۆتەنبەرگ بەهەموو ئەوروپادا بڵاوبۆوە، ساڵی 1500 لە 250 شاری ئەوروپادا ئەو ئامێری چاپە نوێیە بڵاوبۆوە و سێ سەدە و نیو كاری لەسەر كرا و قۆناغ بە قۆناغ ئامێری چاپ گۆڕانكاری و پێشكەوتنی بەخۆیەوە بینی.
ناوی خۆی نەنووسیوە
گۆتەنبەرگ بە ئامێری چاپەكەی نزیكەی 200 كتێبی پیرۆزی چاپكردووە، بەڵام لەسەر هیچ كام لەو كتێبانە ناوی خۆی نەنووسیوە، تەنها 48 كتێبی چاپكراوی گۆتەنبەرگ لە شوێنە جیاجیاكانی جیهاندا وەك یادگاری ئەو و بەڵگەنامەی مێژوویی ماونەتەوە و پارێزرا‌ون، بۆ نموونە دوو نووسخە لە مۆزەخانەی گۆتەنبەرگ لە ئەڵمانیا و دوو نووسخە لە كتێبخانەی نیشتمانیی بەریتانیا و نووسخەیەك لە كتێبخانەی نیشتمانیی فەرەنسا پارێزراوە.
نرخی هەندێ لەو كتێبە پیرۆزانەی چاپی دێرینی گۆتەنبەرگ كە نووسخەی تەواون گەیشتۆتە 20 ملیۆن دۆلار.
ساڵی 1970 یەكێك لەو نووسخانەی كتێبی پیرۆزی چاپی گۆتەنبەرگ لە شاری نیویۆرك بە دوو ملیۆن و نیو دۆلار فرۆشرا.
ساڵی 1987 نووسخەیەكی دیكەی كتێبی پیرۆزی چاپی گۆتەنبەرگ بە چوار ملیۆن و 900 هەزار دۆلار فرۆشرا.
گۆتەنبەرگ تا لەژیاندا بووە هیچ سوودێكی لە ئامێری چاپەكەی و كتێب و بەڵگەنامە چاپكراوەكانی وەرنەگرتووە، تەنانەت بووە بە مایەی كێشە و سەر ئێشە بۆی و دادگا دەستی بە سەر ئامێری چاپەكەیدا گرتووە و نەیداتەوە.
لە دوا مانگەكانی ژیانیدا، گۆتەنبەرگ رووناكیی چاوەكانی لەدەستداوە و لەرۆژی 3ی شوباتی1468 لەشاری ماینزی ئەڵمانیا بە هەژاری و نەداری كۆچی دوایی كردووە، بەڵام هەمیشە بە نەمری دەمێنێتەوە بەهۆی ئەو خزمە زۆرەی لە بواری چاپ و ئامێری چاپەمەنی پێشكەش بە مرۆڤایەتی كردووە.
دواتر قەدری زانرا
لەدوای كۆچی دوایی ئەم داهێنەرە مەزنە زیاتر قەدری زانرا، ساڵی 1900 مۆزەخانەی چاپەمەنی جیهانی بەناوی گۆتەنبەرگ لە شاری ماینزی ئەڵمانیا كرایەوە و پارچەكانی چاپخانەكەی تێیدا خرایەوە روو.
ساڵی 1914 زانای گەردوونناسی ئەڵمانی (فرانز كایزر)، ئەستێرەیەكی دۆزییەوە و بەناوی (گۆتەنبەرگ 777) تۆماری كرد.
ساڵی 1946 زانكۆی شاری ماینزی ئەڵمانیا بەناوی (گۆتەنبەرگ) ەوە ناونرا.
ساڵی 1952 لە یادی 500 ساڵەی داهێنانەكەی گۆتەنبەرگدا، ئەمریكا پولێكی پۆستەی بەناوی ئەوەوە دەركرد.
لەهەردوو شاری ماینز و ستراسبۆرگی ئەڵمانیا، وەك رێزلێنانێك لەم داهێنەرە، پەیكەری بۆ دروستكراوە.
ساڵی 1978 مایكل هارت نووسەری ناوداری ئەمریكی، لە ناو 100 كەسایەتیی كاریگەری مێژووی مرۆڤایەتیدا، گۆتەنبەرگی لەریزبەندی هەشتەمدا دانا.
ساڵی 1997 گۆڤاری تایمزی ئەمریكی داهێنانەكەی گۆتەنبەرگی بە گرنگترین داهێنانی هەزارەی دووەم دانا.
28ی شوباتی 1999خوێنەرانی رۆژنامەی سەندەی تایمزی بەریتانی لە راپرسییەكدا گوتەنبەرگیان وەك پیاوی هەزارە هەڵبژارد.
