قسەیەکی پێویست
گەلی کورد و کوردستان؛ بەدرێژایی حوکمڕانیی ئەو وڵاتانەی داگیریان کردووە، لەبەردەم هێرش و پەلاماری جینۆساید و لەناوبردندا بووە.
ئەم دەربڕینە چڕو کورتە، تەنیا قسەیەکی راگوزەر نییە، چەندین بەڵگەی سەلمێنراو لەبەردەستدان بۆ پشتڕاستکردنەوەیان.
لەم راپۆرتەدا؛ کۆمەڵێک ئامار و زانیاریی گرنگ دەخەینەڕوو کە لەچەندین لێکۆڵینەوەی زانستی و ئەکادیمیدا سەلمێنراون و کاریان لەسەر کراوە و نوێترینیان لەلایەن نووسەر و توێژەر عەدالەت عومەر ساڵح - ــەوەیە، بەناونیشانی (پڕۆژەی ئەرشیفی نەتەوەیی جینۆسایدی گەلی کوردستان).
توێژەر لەم لێکۆڵینەوە و کنە و پشکنینەیدا، بەشێوەیەکی زانستیانەی ورد، دەیەوێت لە رێگەی زمانی ژمارەی سەلمێنراوەوە، بۆمان روون بکاتەوە کە کورد و کوردبوون و کورستان و شوناسەکەی، هەمیشە لەبەردەم لەناوچوون و پەلاماری جینۆسایددا بوون.
لێکۆڵینەوەکە دوور و درێژە و ئێمە لەم راپۆرتەدا تەنیا لەسەر ژمارە و زانیارییە بەرچاوەکان رادەوەستین، بۆئەوەی خوێنەر یان تەواوی ئەوانەی مەبەستیانە تێبگەن لەوەی تاوانی جینۆسایدی کورد و کوردستان، تەنیا لە یەک کات و بە یەک قۆناغ و یەک پەلامار چڕناکرێتەوە، بەڵکو پەلامارێکی درێژخایەنی مێژوویی (رابردوو - ئێستا) و مەترسییەکی گەورەی ئایندەشمانە.
ئامادەکردنی: لاپەڕەی جینۆسایدنامە
تاوانەکانی دژ بەکورد 1968 بەرەو سەرەوە
*تاوانی کۆمەڵکوژیی گوندی سورەیا 1969 پارێزگای دهۆک (کریستیان نشین) (39) هاووڵاتی کۆمەڵکوژکراون. *تاوانی ئەشکەوتی دەکان 1969 (76) کەس بەزیندوویی لەناو ئەشکەوتێکدا سووتێنراون.
*1974 بۆ 1975 لە سنووری پارێزگاکانی (دهۆک، سلێمانی، هەولێر، کەرکوک) نزیکەی (5000) هەزار هاووڵاتی بێسەروشوێن کراون:
-تاوانی بۆمباراکردنی قەڵادزێ لە ساڵی 1974 (163) قوربانی.
-تاوانی بۆمبارانکردنی هەڵەبجە 1974 (56) قوربانی.
-تاوانی جینۆسایدکردنی فەیلییەکان لە 1979-1990 نزیکەی (9000 بۆ 10000) قوربانی و بێسەروشوێن کراو.
-جینۆسایدکردنی بارزانییەکان 1983 (8000) کەس بێسەروشوێن کراون.
-بۆمبارانکردنی ئۆردوگای زێوەی پەنابەرانی باشوور لە (رۆژهەڵاتی کوردستان) 1985 (150) قوربانی.
-تاوانی کانی عاشقانی هەڵەبجە 1985 (60) قوربانی.
دیارترین تاوانەکانی جینۆسایدی کوردستان
*جینۆساید و کیمیابارانکردنی هەڵەبجە 1988 (5000) پێنج هەزار شەهید، نزیکەی (10000) دە هەزار بریندار) و وێرانکردنی شارەکە و ونبوونی سەدان منداڵ.
*جینۆسایدی ئەنفال 1988 بە(8) قۆناغ لە تەواوی باشووری کوردستان (4500) چوار هەزار و پێنجسەد گوند خاپوورکران، (182000) سەدو هەشتاو دوو هەزار قوربانی).
*جینۆسایدی رووخاندنی شاری سەیدسادق 1988 رووخاندنی شارەکە و راگواستنیان بە زۆرەملێ.
*کیمیابارانکردن و جینۆسایدی ئۆردگای هەوارەخۆڵ (شاری بانە -رۆژهەڵاتی کوردستان) 1988 (ئەم ئۆردگایە ئاوارەکانی قۆناغی یەکەمی ئەنفالی لەخۆگرتبوو -سنووری شارباژێڕ و دۆڵی جافایەتی).
*جینۆساید و راگواستنی زۆرە ملێی قەڵادزێ و پشدەر 1989.
*تاوانی جینۆسایدی بارزانییەکان 1983 (8000) هەشت هەزار قوربانی.
*تاوانی جینۆسایدی کوردە فەیلییەکان 1979 بۆ 1990 (9000 بۆ 10000) نۆ بۆ دە هەزار قوربانی و راگواستنی سەدان هەزار کەس بە شێوەی زۆرە ملێ بەرەو ئێران. ئەوە جگە لە پاکتاوی رەگەزی 1963 بۆ 2003.
کیمیابارانکردنی ناوچەکانی کوردستان 1987
گوندەکانی(هەڵەدن، چاڵاوا، کانی توو، سەرگەڵو، بەرگەڵو، ئاوەژێ، سێروان، نوێچکە، چنارنێ، گۆجاڕ، زێوەشکان، شێخ وەسانان و بالیسان، کانی بەرد، سێوسێنان، قزلەر، پیرکە، مێوڵاکە، سنگر، قەیوان، کۆڕەنگ، خەجەلەرزۆک، قەواڵ، قولەجاخ، چۆخماخ، ماوەت، پیرەمەگروون، زێوە، جافەران، سەرکۆ، یاخسەمەر، سێکانیان، تۆمار، گورگان، قەمەر، دۆڵی مەلەکان، بلەی سەروو و خواروو، سەروچاوەی باران، تارینا، کەندۆک، گۆڕەشێر، نازەنین، دۆڵی سماقولی، گوندەکانی قەزای ئامێدی، بناری شاخی پیرەمەگروون، مێرگەپان) و لەگەڵ چەندین شوێن و جێگای تر.
کیمیابارانکردنی ناوچەکانی کوردستان 1988
(تازەشار، گوندەکانی ناوچەی شێخ بزێنی، گۆپتەپە و عەسکەر، چەمی رەزان، شونکە، ماهیلە، سەدی، چنار، شێخان، گڵەشێر، کوچبڵاخ، ژیرە بەرە، کڵێسە، وەرێ، گوڵان، بۆتێ، کاموسەک، سپیدارە، عەلیاوە، بەرەکە، کەوەکیان، حەریر، سماقولی، مەلوک، دۆڵەکانی سوێرە، بالیسان، هیران، شارستێن، ئاکۆیان و فەقێیان، چیای رەشکێ، دۆڵەکانی مەلەکان، سەروچاوە، گەناو، سوێرە، گەرەوان، ئاری، سیرۆ، زەروا، کەکلە، خێرزوکا، خەروان، بلێ، خەتێ، بەڕۆژ، بارزان) و دەیان گوند و شوێنی تریش.
دروستکردنی ئۆردگای زۆرەملێ
بەپێی ژێدەر و بەڵگەنامەکانی بەردەستی ئێمە، بەدرێژایی مێژووی حوکمڕانیی دەوڵەتی عیراق (بەعس)، ئۆردگای زۆرەملێ وەک بەشێک و ئامرازێک بۆ جێبەجێکردنی نەخشە و پلانی جینۆساید بەکارهێنراوە. بۆ ئەمەش بەکردار چەندین هەنگاوی ناوە وەک:
-دروستکردنی ئۆردوگاکانی (سمود – کەلار)، (نەسر و برایەتی و هەڵەبجەی تازە لەشارەزوور)، (شۆڕش و تەکیە لە چەمچەماڵ)، (بازیان 1 و بازیان 2 لە ناوچەی بازیان)، (پیرەمەگروون لە دوکان)، (باینجان و گۆپاڵە و ئەڵایی لە ناوچەی بازیان)، (قادسییە لە بەکرەجۆ)، لەگەڵ چەندین ئۆردوگای زۆرەملێی دیکە لە سنووری پارێزگاکانی هەولێر و دهۆک.
گۆڕی بەکۆمەڵ لەعیراقدا
گۆڕی بەکۆمەڵ لە عیراقدا؛ تاڵترین یادەوەرییە لای کورد و کوردستانیان، ئەمە جگە لەوەی یەکێکە لە بەڵگەنامە هەرە زیندووەکانی سەلماندنی تاوانی جینۆساید و ئەنفالکردنی کورد و خەڵکی کوردستان بەگشتی. بەپێی زۆربەی زۆری سەرچاوەکانی بەردەست و کنەو پشکنینەکان، لەو 100 جێگایەی کە دەستنیشان کراون لەلایەن بەشی مافی مرۆڤی CPAی ئەمریکی و RCLOو تیمەکانی وەزارەتی مافی مرۆڤی عیراق، (301) سێ سەد و یەک گۆڕی بەکۆمەڵ هەیە و لەو ژمارەیە 80 ٪یان کوردن و ئێمە لیستی ناو و شوێنی گۆڕەکانمان لەبەردەستدایە.
دیارترین کەیسەکانی جینۆساید لە دادگای باڵای تاوانەکان
یەکەم: جینۆسایدی فەیلییەکان.
دووەم: جینۆسایدی بارزانییەکان.
سێیەم: جینۆساید و کیمیابارانی هەڵەبجە.
چوارەم: جینۆسایدی ئەنفال.
پێنجەم: راپەڕینی گەلی کوردستان (کۆڕەو).
شەشەم: تاوانی پاکتاوی رەگەزیی.
حەوتەم: جینۆسایدی قەڵادزێ و پشدەر.
هەشتەم: جینۆسایدی سەیدسادق.
هەم زانیارییەکانی بەردەستی ئێمە و هەمیش زانیارییەکان لە پڕۆژەی لێکۆڵینەوەکەی عەدالەت عومەر ساڵح بەڵگەنامە و ئاماری زۆرتر هەن، بەتایبەتی رژێمی بەعس لە ساڵانی جەنگی (عیراق -ئێران) دا چەندین شار و شارۆچکە و گوندی لە رۆژهەڵاتی کوردستان بۆمباران و کیمیاباران کردووە دیارترینیان شاری سەردەشتە، کە کۆی ناوی قوربانییەکانی لەلای ئێمە بەردەستە.
ئەوەی لێرەدا خستمانەڕوو؛ چەردەیەکی کەمە لە زانیارییەکانی پڕوژەی ئەرشیفی نەتەوەیی، سەبارەت بە جینۆسایدو ئەنفالی کورد و کوردستان، کە جێگای داخە تائێستا وەک خەمی تاک کاری تێدا دەکرێت، نەک پڕۆژەیەکی دەوڵەتداری!
کوردانی فەیلی
بۆردومانی شاری قەڵادزێ
کیمیابارانی هەڵەبجە
