سەرکۆ یونس
بە مەبەستی ئامادەکاری بۆ ئەنجامدانی سەرژمێریی گشتیی دانیشتوان لە عیراق، کە بڕیارە لە مانگی تشرینی دووەمی ئەمساڵدا و بە هەماهەنگی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەڕێوەبچێت، وەزارەتی پلاندانانی عیراق، دەستپێکردنی سەرژمێریی ئەزموونیی دانیشتوانی لە سەرجەم پارێزگاکانی عیراق راگەیاند.
سەرژمێریی گشتی بڕیارە رۆژی 20-11-2024 لە سەرتاسەری عیراق، بە بەشداریی پێنج هەزار مامۆستا و فەرمانبەری کەرتی پەروەردەیی ئەنجام دەدرێت، ئەم سەرژمێرییە گرنگە بۆ هەموو لایەک بە تایبەتی بۆ کورد، چونكە دوا سەرژمێری لە عیراق بە بێ پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان، لە ساڵی 1997دا ئەنجام دراوە و لەو کاتەشەوە ئەمە یەکەمین سەرژمێرییە بکرێت، هەر بۆیە بۆ هەموو لایەنەکانی عیراق بە عەرەب و كورد و توركمان و كەمە نەتەوەییەكانی دیکەی کۆمەڵگەی عیراقییەوە گرنگە، بۆ زانینی قەبارە و رێژەی هەر نەتەوەیەك لە وڵاتدا.
ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق لە ساڵی 2020وە رەزامەندیی داوە لەسەر پرۆژەی سەرژمێریی گشتی و جەختیش لەوە کراوەتەوە کە سەرژمێرییەکە بۆ هیچ مەبەستێکی سیاسی بەکار نەهێنرێت
سێکتەرە ئابووری و کۆمەڵایەتییەکان
پرۆسەی سەرژمێریی دانیشتوان، کردارێکی زانستییە، ھەموو زانیارییە دیمۆگرافی و کۆمەڵایەتییەکان لەخۆ دەگرێت، ئەم پرۆسەیە لە ماوەیەکی دیاریکراودا بۆ ھەموو تاکەکان لە وڵاتێکدا ئەنجام دەدرێت، کۆکردنەوەی زانیارییەکان و شیکردنەوە و بڵاوکردنەوەیان کردارێکی خولییە و لە رێگەیەوە ژمارەی دانیشتوان بە رەسمی دیاری دەکرێت.
پرۆسەی سەرژمێریی گشتی، پێوەرێکی زانستی و واقعییە، بۆ دانیشتوان و لایەن و کەرت و سێکتەرەکانی ئابووری و کۆمەڵایەتی و پەروەردە و تەندروستی و تۆڕی پاراستنی كۆمەڵایەتی ..هتد.
بە پێی دوایەمین ئامارەکانی وەزارەتی پلاندانانی عیراق، تێکڕای گەشەکردنی دانیشتوان لە عیراق دابەزیوە بۆ %2.53 لە کاتێکدا 10 ساڵ پێشتر ئەو رێژەیە %3 بووە، شایانی باسە ئەو رێژەی گەشەکردنەش هێشتا هەر بەرزە.
قەبارەی خێزان
ئەوەی تێبینی دەكرێت، سەرەڕای نەبوونی داتای زانستی بەردەست، وادەردەكەوێت گەشەكردنی دانیشتوان و زیادبوونی خێزانەكان، لە ناوەڕاست و باشووری وڵات بەرزترە بەراورد بە دانیشتوانی هەرێمی كوردستان، قەبارەی خێزانی كورد، لە ماوەی دوو دەیەی رابردوودا بەرەو بچووكبوونەوە چووە و بەردەوامیش بچووكتر دەبێتەوە. بێگومان ئەم جیاوازییەی نێوان قەبارەی خێزانی كورد و عەرەب، لە داهاتوودا مەترسی گۆڕینی دیموگرافیای دەبێت و كاریگەریی لەسەر لایەنی ئابووری و سیاسی و تەنانەت كۆمەڵایەتیش دەبێت.
سەرژمێریی دانیشتوان، رێکارێکی سیستماتیکە بۆ وەرگرتنی زانیاری لە بارەی ئەو کەسانەی لێکۆڵینەوەیان لەسەر دەکرێت، پرۆسەی سەرژمێری بە شێوەیەکی رەسمی و رێکوپێک لە هەر 10 ساڵ جارێکدا لە زۆرێک لە وڵاتان، یان هەر 5 ساڵ جارێک، یان لە ماوەیەکی ناڕێک و پێکدا ئەنجام دەدرێت، بۆ چاودێریکردنی بەردەوامی گۆڕانکارییەكان لە كەرت و سێكتەرەكانی ئابووری و كۆمەڵایەتی ..هتد، کە لە کۆمەڵگەدا روودەدەن، هەروەها شێوازێکە کە وڵاتان پەیڕەوی دەکەن بۆ ژماردنی ژمارەی ئەو کەسانەی تێیدا دەژین بۆ ئەوەی لە کێشەی هەڵاوسانی دانیشتوان دووربکەونەوە و ئاماری دانیشتوانیان لەبەردەستدا بێت.
یارمەتیدەرە بۆ پلاندانان
سەرژمێری راپرسییەکی گشتییە، کە لەلایەن حکومەتەوە ئەنجام دەدرێت، بە ئامانجی کۆکردنەوەی زانیاری لەسەرکۆمەڵگەی ناوخۆیی. ئەم دەربڕینە بە زۆری بۆ ئاماژەدان بە سەرژمێریی دانیشتوان بەکاردێت، بەڵام ئاماری دیکە هەیە کە لێکۆڵینەوە لە بابەتەکانی دیکە دەکات، وەک ئەوانەی پەیوەندییان بە نیشتەجێبوون، کشتوکاڵ، بەرهەمهێنان و وەبەرهێنانەوە هەیە. هەروەها ئەو راستییانەی لە داتا وەرگیراوەکانەوە دەست دەكەون، بۆ نموونە کۆی ژمارەی دانیشتوان، جۆری رەگەز، تەمەن و دابەشبوونی دانیشتوان لە نێوان ناوچە گوندنشین و شارەکاندا و چڕی دانیشتوان لە ناوچە جیاوازەكاندا و ئاستی بەدەستگەشتنی خزمەتگوزارییە گشتی و كۆمەڵایەتییەكان، دەبنە یارمەتیدەرێکی باش بۆ پلاندانان و ئاسانکاریی لە بەڕێوەبردنی وڵاتدا.
بۆ بازاڕ و بازرگانی گرنگە
یەکێک لە سوودە گرنگەکانی سەرژمێریی دانیشتوان بریتییە لە هەژمارکردنی چڕی دانیشتوان بە مەبەستی بەدەستهێنانی زانیاری وردی پەیوەست بە دانیشتوان و تۆمارکردنی بە شێوەیەکی لۆژیکی و سیستماتیک، هەر لەسەر ئەو بنەمایەش بەشی ئامار لە نەتەوە یەکگرتووەکان دامەزرا، کە یارمەتیدەرە بۆ پشتگیریکردنی ئۆپەراسیۆنەکانی سەرژمێریی نیشتمانی بۆ هەموو وڵاتان. ئەم داتا و ئامارە کۆکراوانەش سەرەنجام یارمەتیدەرن بۆ گەشەپێدانی ئابووری و کۆمەڵایەتی، هەروەها بۆ باشتر دابەشکردنی بودجەی گشتی حکومەت بە سەر سێكتەرەكاندا، جگە لەوەش گرنگییان هەیە لە توێژینەوە ئەکادیمییەکاندا و بۆ بازاڕ و بازرگانیش زۆر پێویستن.
کەرتی تایبەت
رەنگە لە هەمووی گرنگتر ئەوە بێت، کە پێوەرەکانی سەرژمێریی دانیشتوان بەشدارن لە خەمڵاندنی ئامانجەکانی گەشەپێدانی ئابووری و كۆمەڵایەتی وڵاتاندا، بەو پێیەی بەشدارن لە زانین و دەستنیشان کردنی رێژەی بێکاری و نەخوێندەواری لە نێوان دانیشتواندا. دابینکردنی داتا و ئامار، کە لە رێگەی سەرژمێریی گشتییەوە بەدەست دێن، بۆ مەبەستی شیکردنەوە و هەڵسەنگاندنی ئەو گۆڕانکاریانەی کە لە وڵاتەکەدا روودەدەن بەکار دێن و بەشدارن لە یارمەتیدان و هاوكاركردنی کەرتی تایبەت و كۆمپانیاكان بۆ بڕیاردانیان لەسەر كاركردن و بەرهەمهێنان و دۆزینەوەی بازاڕی داهاتوویان، بە واتایەکی دیکە ئەو داتایانە بەرچاوڕوونی تەواو دەدەن بە کەرتی تایبەت بۆ پەرەپێدانی کارەکانیان و داڕشتنی پلانی داهاتوویان.
کۆکردنەوەی داتاکان
زۆربەی وڵاتان، هەندێک رێکار پەیڕەو دەکەن، بۆ ئەوەی زانیاری دروست و تەواو بەدەست بهێنن، سەرەتا هەوڵ دەدەن بە شێوەیەکی راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ، پەیوەندی بە هەر تاکێکەوە بکەن و زانیاری لە هەموویان وەربگرن، دواتر سەرجەم زانیارییەکان کۆ دەکرێتەوە بۆ شیکاری و کارپێکردن.
شایانی باسە، عیراق لە ساڵی 2020وە پرۆژەی سەرژمێریی هەیە و ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق، رەزامەندیی داوە لەسەری و جەختیش لەوە کراوەتەوە کە سەرژمێرییەکە بۆ هیچ مەبەستێکی سیاسی بەکار نەهێنرێت، ئومێدەوارین ئەم پرۆسە گرنگ و ستراتیژییە، بە شێوەیەكی زانستی و واقعی جێبەجێ بكرێت و عیراق دوای زیاتر لە 25 ساڵ ببێت بە خاوەنی داتا و زانیاری لە بارەی دانیشتوانەکەیەوە، تا بتوانێت پلانی وردتر و گونجاو بۆ پەرەپێدان و گەشەی ئابووری دابنێت.
