سەرەتا لەوێوە دەست پێدەکەین کە بۆ دەبێت "نیهاد جامی" لە دوای ئەزمونێكی دوور و درێژ و تێر و تەسەلی سەرقاڵبوون و خۆ تەرخانکردن بۆ دونیای شانۆگەری وەک نووسەر و دەرهێنەر و نمایشکار وەک ئەکتەرێک، سەرباری هەڵسەنگاندنی ئەو شانۆگەریانەی کە لە شارەکانی کوردستان نمایش دەکران وەک رەخنەگرێکی وردەکار و سەلیقەدار، هاوکات خوێندنەوەی کۆی ئەو چیرۆک و رۆمانانەی کە شیکاری و توێکاری بۆ دەکردن، بەتایبەتی ئەو شاکارانەی کە "نیهاد جامی" پەسندی دەکردن، دوا جار خۆی لە قۆناغیکی دیکەی پێگەیشتن و ئاشنابوون بەدونیای رۆمان، کەڵکەڵەی ئەو حەز و خولیایە دەیبات بۆنووسینی رۆمانگەلێک کە وایکرد ژمارەیەکی بەرچاو لەخوێنەران لە دەوری خۆی کۆبکاتەوە، من یەکێک بووم لەومەیلدارانەی کۆی رۆمانەکانی. بە کورتی ئەم نووسەرەمان دێتە پای ئەوەی دوای تاقیکردنەوەی لق و ژانرەکانی ئەدەبیات وەک دوا ئەزموون، خۆی لە قەرەی نووسینی (نۆڤلێت) دەدات کە دەکرێت ناوی بنێین 'کورتە رۆمان' کە باوترە، هاوکات دەکرێت وەک 'چیرۆکی درێژ' ناوزەد بکرێت، بەڵام نووسەرە ناودارەکانی دونیا، نموونەی "گابریل گارسیا مارکیز" و "ئێرنست هێمنگوای" و دەیەهای دیکە، بە ناز و ئیمتیازەوە 'نۆڤیلێت'ی خۆیان لەژێر تایتل و ژانری "رۆمان" بڵاو دەکەنەوە و خوێنەرانیش هەر بەو هەناسەیەوە دەیخوێننەوە، بەڵام 'نیهاد جامی' و منیش لەژێر ژانری 'نۆڤلێت' دەیخەینە بەردەستی خوێنەران کە وا پەسندترە، بەڵام لە باری داهێنانەوە 'نۆڤلێت' یان 'نۆڤێلا' ژانرێکی ئاسان نییە، هەرگیزاو هەرگیز، ژانرێکی جیاوازە بەوەی کەوتۆتە نێوان کورتە چیرۆک و رۆمان، خەسڵەت و پێوانەی خۆی هەیە، جیاوازە لەگەڵ رۆمان و کورتە چیرۆک، دەكرێ بڵێین ئەمەیان بۆ 'نیهاد جامی' و منیش هەنگاوێكی دیکەیە بۆچوونە نێو جیهانی سەرکێشی و ئەزموونگەرایی!
2 - 2
دەتوانم بڵێم هەردوو نووسەرەکە (ميلان كۆندێرا و نیهاد جامی) پێمان دەڵێن، ئەوان بینەر و گەواهیدەر و شایەتی ئەو قۆناغ و سەردەمە بوون كە تیایدا شاعیر و جەللاد دەست لە ناو دەست پێكەوە سەرداری ئەوڕۆژگارە بوون، ئەم دۆخە نالەبارە لە «چیک» و «کوردستان» هاوبەش بوو، بەدەر لە دوو جوگرافیای جیاواز، هەر ئەوسا هەرهەموو سیستمی بەهاكان و پرنسیپەكان كە لە لای هەمووان پیرۆز بوون؛ لەبەر یەكدی هەڵوەشانەوە.
دەبێ ئێمە بە دوای ئەو پرسیارە سەرەكییەدا بگەڕێین: ئایا مەبەست لە بوونی ئادەمیزادانە چییە؟ ئەزموونی مرۆیانە چی دەگەێنێت؟ سەبارەت بەم نۆڤلێتی «حەبیبە» یە دیسانەوە چەندەها پرس و پرسیاری لەم چەشنە و پەیوەندیدار خۆیان رەپێش دەكەن: ئایا گەنجبوون و گەنجییەتی چی دەگەێنێت؟ ئایا دایكێك چ رۆڵێكی ئاڵۆز و شاراوەی هەیە بۆ پێكهێنانی جیهانێكی تازە و نوێ بۆ کوڕەگەنجەکەی؛ کە لای «کۆندێرا» کورەلاوێکە ناوی «جارۆمیل»ە و لای «نیهاد» ناوی «دارا»یە، ئەی ئەگەر تافی لاوییەتی بۆخۆی قۆناغێكی پڕ لە ئەزموون بێت، كەواتە چ پەیوەندییەك لە نێوان بێ ئەزموونی و ناشارەزایی و ئارەزووی گەیشتن بە رەهاگەری و ئەوپەڕی كەماڵدا هەیە ؟ یان لە نێوان رەهاگەری و جۆشوخرۆشی شۆڕشدا؟ لە تەك دەیەها پرسیاری دیكە لە ناوئاخنی هەردوو شاکارەکەدا.
بە گشتی ‹نیهاد جامی› هانمان دەدات بۆ خوێندنەوە، بەتایبەتیش ئەدەبیات، لە نێو ئەدەبیاتیش دنەمان دەدات نموونە باڵاکەی خۆی بناسین کە «میلان کۆندێڕا»یە
لە ستایشی کتێبدا؛ لێرە و هەنووکە، کە کەم و دەگمەنە
+بە گشتی ‹نیهاد جامی› هانمان دەدات بۆ خوێندنەوە، بەتایبەتیش ئەدەبیات، لە نێو ئەدەبیاتیش دنەمان دەدات نموونە باڵاکەی خۆی بناسین کە «میلان کۆندێڕا»یە،.هەقییەتی هەر ئەم شەیدایی وعیشقەی خۆیەتی بەرامبەر بە کۆندێرا، کارەکتەری چیرۆکبێژکە «دارا»ی چایچییە، لە پای ئاشنابوونی بە کتێب دەبێت بە کەسێکی دیکە کە ئیدی خۆناسی و دونیاناسی دەبێت بە خولیای، رێک وەک نیهاد کە کۆندێرا دەناسێت، بە تەواوی دەکەوێتە سەر کەڵکەڵەی گومان کردن لە رابردوو و ئایندەی خۆی و نەتەوەکەی، هەمان دۆخە بۆ ‹دارا›ی راوی و چیرۆکبێژ، بگرە دایکی ‹دارا› کۆی فەزای سیاسی و کۆمەڵایەتی بە ئارام و جێگیر نابینێت، من بەڕەهایی پێداگیری دەكەم لەسەر ئەوەی بۆ ئەمڕۆی ئێمە خوێندنەوەی کۆی بەرهەمەکانی زۆر پێویستن، رۆمانەكان و نووسینەكانی عەقڵ و دڵ پاراوتر دەكەن و دنەمان دەدەن سەر لە نوێ بە دوای خۆماندا بگەڕێین. بە ئەندازەی خۆبەدەستەوەدان و چوونە ناو جیهانە زەنگینەكەی، كە فریومان دەدات پتر بچینە ناو سەركێشییەكان و خۆتەرخانکردن بۆململانێ و رەتکردنەوەی کۆیلەداری و ملکەچی تا ئەوپەڕی هۆشیاری بەوەی دەرك بە مەترسی دۆگماتیزم و كوێربوونی سیاسی و رۆحیی تیرۆر بكەین لەم سەردەمەدا، ترس لەكاولكاری سەرتاپاگیریی لە ناوەوە و دەرەوەی مرۆڤ، لە پاڵ هاوسۆزی پاڵەوانەكانی، خودی خوێندنەوەی رۆمانەكانی جۆرە گەشتێكە بە ناو خودی وێرانەییدا، کاولکارییەک کە خودی ئینسان شەرمەزار بێت، وێرانەیی لە ژینگە و ژەهراوێکردنی ئاو و هەوا و خاک، بە مەرجی کوژاندنەوەی ئەم ئەستێرە رەنگینە! خودی ‹نیهاد› هەمان ترس و خەم و خولیای هەیە بە درێژایی نۆڤلێتی «حەبیبە» کە رەمز و سومبولێکە بۆ رۆحی دایکانی ستەمدیدە و شکۆمەند و جەربەزە!
چیرۆكەكانی نێو نۆڤلێتی «حەبیبە»ی نیهاد و رۆمانی «ژیان وا لە شوێنێکی دیکەیە»ی کۆندێرا لە رووكەشدا تەقلیدیی دەردەكەون، لە چوارچێوەیەكدا كە كارەكتەرەكان خاوەن ناسنامە و ئاكاری دیاری خۆیانن، كات و شوێنی زانراو، تانوپۆدار و گرێچنی وردکارانە، نووسینی ئاسان و سادە وەك ئەوەی لە سەدەی هەژدەمدا بینیومانە، دوور لە گڕكان و بوومەلەرزەكانی ناو دەقەكان، دوور لە تەقینەوە دەستكردەكان یان وێڵبوون لە ناو تێکستێکی ئەدەبی بە ناوی فۆرمالیزم و تەکنیکی ئاڵۆزکاو و بانگەشەی تازەگەری و پۆست مۆدێرنیزم!
لە هەردوو رۆمانەکەدا سەرەتا فریوی گێڕانەوە دەمانبات، بەڵام گەر كۆی رەگەزەكانی داهێنان بەهەند وەربگرین، ناچار دەبین بەوەی ئاگاهیمان چڕتر بكەینەوە، لەسەرخۆ و قووڵتر ڕابمێنین، تێدەگەین ئەو بەرهەمەی بەر دەستمان بە تەنها سەرگوزشتە و یاداشتی سادەی چەند پاڵەوانێك نییە، دەكرێت خودی چیرۆكێك نەبێت، بەڵكو سێبەری چیرۆكێکە، كارەكتەرەكانیش بۆ خۆیان فیگەرگەلێكی ئاسایی نین، بەڵكو تارمایی چەند كەسانێكن، شارەكەش، گەرچی فەزا و هەوای پراگ و پاریس و کەرکووک و هەولێرمان بۆ برەخسێنن، بەڵام وێنای هەیکەل و پەیکەری شارەكانی دیكەش دەبەخشن، بە هەردوو دیوە کۆنکریتی و خەیاڵییەکەی، واتا دەكرێت هەر شارێكی دیكەی دنیاشبن، من و تۆش بە تەنها خوێنەری ئاسایی نین، بەڵكو سەرگەمی خوێندنەوەین، تا ئەندازەی گومانكردن لە ناسنامە و ڕەچەڵەكمان. لە كۆتاییدا ڕووخساری پشت دەمامكەكانی خۆمان و هی پاڵەوانەكانی دیكە دەناسینەوە، جا هەر وایە، هەردوو نووسەرەکە باس لە وێرانە ماڵی و وێرانە حاڵی و وێرانە خاكی دەكەن، ژینگەیەكی بەرتەنگ و خنكاو، ئازادی ناو قەفەز، ئەوان ناخوازن بەدەم هەرا و هوریاوە باس لە تێكچوونی دنیایەكی بەناو تازە بكەن، بەڵكو پارچە بەپارچە بۆمانی هەڵدەوەشێننەوە، بێ بانگەشە و دروشمبازی، لەوەدا خەیاڵ و روانینی تراژیدی نووسەرەکان یارمەتیمان دەدەن، رۆحی سیخوڕ ئاسای داهێنەر بۆ وردبینی بناسین. ئەوان نایانەوێت ئەو جیهانەی سیاسەت ناشیرینیكردووە، ئەوان ماكیاجی بكەن، بەڵکو گومان لە سەربەستی و دادپەروەری و خۆشگوزەرانی دەكەن، گەرچی بە لادەر و دژە شۆڕشی كۆمیونیزم یان ناسیۆنالیزم یان ئیسلامیزم تاوانبار بكرێن!
هەردووکیان وەك رۆماننوس لە سیاسەت و مێژوو دەڕوانن، نەك وەك مێژوونووس یان وەك خاوەن ئایدیۆلۆژیایەكی سیاسەتباز، هەتا لەكۆی بەرهەمەكانیاندا رەهەندی قۆشمەبازی و رۆحێكی كۆمیدیا زاڵە، لای ئەوان گەمە ناشیرینەكانی سیاسەت مایەی پێكەنین و لاقرتێیە، بەڕادەیەك كە رۆحی خۆشەویستی دەشێوێنێت، خودی «عیشق» پڕ دەبێت لە قەشمەرجاڕییەكی بێزەوەر.
