سامان عوسمان
سیناریۆی ئەدەبیی بریتییە لە دەقی نووسراو کە بە مەبەستی نمایشکردن لەسەر شانۆ، شاشە، یان رادیۆ بەرهەم هێنراون. ئەم سیناریۆیانە وەک نەخشەی ژیانکردن بە چیرۆکەکان لە رێگەی میدیای نمایشەوە کاردەکەن. ئەوان بەڵگەنامەی وردن کە رێنمایی ئەکتەر و دەرهێنەر و تیمەکانی بەرهەمهێنان دەکەن لە هێنانەدی دیدگای نووسەر.
یەکێک لە توخمە سەرەکییەکانی سیناریۆی ئەدەبی دیالۆگە، بەو پێیەی وەک شێوازی سەرەکی پەیوەندی نێوان کارەکتەرەکان کاردەکات. دیالۆگ بە وردی داڕێژراوە بۆ ئەوەی کەسایەتی و پاڵنەر و پەیوەندییەکانی هەر کارەکتەرێک لەگەڵ ئەوانی دیکەدا دەربکەوێت. سیناریۆیەکی باش نووسراو نەک هەر پڵۆتەکە بەرەوپێش دەبات بەڵکو لە رێگەی کارلێکەکانیان لەگەڵ یەکتردا تێڕوانینێک بۆ بیرکردنەوە و هەستی ناوەوەی کارەکتەرەکان دەدات.
جگە لە دیالۆگ، سیناریۆی ئەدەبی ئاراستەی شانۆیش لەخۆدەگرێت، کە باس لەو شوێن و کردار و جووڵانە دەکەن کە لە کاتی نمایشەکەدا روودەدەن. ئاراستەکانی شانۆ زۆر گرنگن بۆ دڵنیابوون لەوەی کە بەرهەمهێنانەکە بە وردی رەنگدانەوەی مەبەست و دیدگای نووسەرە. ئەوان یارمەتیدەرن بۆ دروستکردنی تێگەیشتنێکی بینراو و فەزایی لە چیرۆکەکە، رێنمایی ئەکتەرەکان دەکەن لە جوڵە و کارلێکەکانیان لەسەر شانۆ.
سیناریۆی ئەدەبی دەتوانێت چەندین شێوە بگرێتەبەر، لەوانە شانۆنامە، سیناریۆ و سیناریۆی رادیۆیی. هەر فۆرمێک رێکەوتن و پێداویستی تایبەتی خۆی هەیە، بەڵام هەموویان ئامانجی هاوبەشیان هەیە کە بینەر سەرقاڵ بکەن و چیرۆکی سەرنجڕاکێش لە رێگەی نمایشەوە بگێڕنەوە. جا چ درامایەکی سەرنجڕاکێش بێت لەسەر شانۆ، یان فیلمێکی ورووژێنەری جێگەی سەرنج بێت لەسەر شاشە، یان شانۆگەرییەکی رادیۆیی سەرنجڕاکێش بێت، سیناریۆی ئەدەبی هێزی گواستنەوەی بینەریان هەیە بۆ جیهانە نوێیەکان و وروژاندنی هەست و سۆزی بەهێز. جگە لەوەش سیناریۆی ئەدەبی سەکۆیەک بۆ شرۆڤەی کۆمەڵایەتی و گەڕان بەدوای تەوەرە ئاڵۆزەکان و دەربڕینی هونەریدا دەڕەخسێنێت. نووسەران سیناریۆ بەکاردەهێنن بۆ گەڕان بەدوای بارودۆخی مرۆڤ و تەحەدای نۆرمەکانی کۆمەڵگە و وروژاندنی بیرکردنەوە و گفتوگۆ لەنێو بینەران. لە رێگەی هێزی نمایشەوە، سیناریۆی ئەدەبی توانای سەرگەرمکردن و پەروەردەکردن و ئیلهامبەخشینیان هەیە، کاریگەرییەکی بەردەوام لەسەر ئەو کەسانە بەجێدەهێڵێت کە ئەزموونی دەکەن.
لە کۆتاییدا، سیناریۆی ئەدەبیی ئامرازێکی سەرەکییە بۆ ژیانکردنی چیرۆکەکان لە رێگەی نمایشەوە. ئەوان بە بەڵگەنامەیەکی ورد و چڕ چنراون کە رێنمایی ئەکتەرەکان و دەرهێنەران و تیمەکانی بەرهەمهێنان دەکەن لە دروستکردنی نمایشی سەرنجڕاکێش و سەرنجڕاکێشتر کە رەنگدانەوەیان لەسەر بینەران هەیە. بە تێکەڵکردنی دیالۆگی بەهێز و ئاراستەکردنی شانۆیی وەسفکەر و چیرۆکگێڕانی سەرنجڕاکێش، سیناریۆی ئەدەبی توانای سەرقاڵکردن و سەرگەرمکردن و رۆشنکردنەوەی جیهانبینی بینەرانیان هەیە لە سەرانسەری دنیادا
