دەرگای شەو و پێڵاوەكەی فردریكۆ فیللینی

شوان ئەحمەد


میسر یەكێكە لەو وڵاتانەی هەرگیز حیكایەتخوانی لێنابڕێت. نەجیب مەحفوزیش بڕوات، عەلا ئەسوانی دێت، ئەسوانیش بێدەنگ بێت، گوێبیستی وەحید ئەلتەویلە دەبین.
بەڵام زۆرجار ئەو قەڵەمە جدییانەی بە بێدەنگی لە پەراوێزدا كاردەكەن و میدیا و رەخنەگران  وەك پێویست بەسەریان ناكەنەوە، درەنگ دەناسرێن و خوێنەران بەئاسانی بە تێكستەكانیان ئاشنا نابن. وەحید ئەلتەویلە لەدایك بووی ساڵی  1960 رۆماننوسێكی بەهرەمەندی وڵاتی میسرە، یەكێكە لەوانەی بەشێنەیی كاردەكەن و بە ستایلێكی تایبەت دەنووسن.

ئەزموونی نووسینی ئەم نووسەرە هەمووی بیست و پێنج ساڵێكە، بەڵام لەوماوەیەدا كۆمەڵێك بەرهەمی بە پێزی نووسیوە: (دووكۆمەڵە چیرۆك و چوار رۆمان) كۆمەڵە چیرۆكەكانی بریتین لە: (خلف النهایة بقلیل – 1997، كما یلیق برجل قصیر -2000)، لەگەڵ چوار رۆماندا : (العاب الهوی، احمد خفیف، باب اللیل، حذاء فیللیني ).
دوا بەهەمی (دەرگای شەو و پێڵاوەكەی فیللینی )یە، كە هەردووكیان دوو رۆمانی سەرومڕ سیاسین. یەكەمیان بە زەقوزۆپی و راستەوخۆ قسە لە سیاسەت و پرسی فەلەستین و فەلەستینییەكانی ناوتونس دەكات، دوای گواستنەوەی رێکخراوی فەتح و دەستەو دایەرەكەی یاسر عەرەفات لە بەیروتەوە بۆ تونس. بەڵام لە پێڵاوەكەی فیللینی دا كە چواردە دیمەنە و دەربارەی سیستەمە سەركوتكەرەكانە ، پێچكردنەوەیەك هەیە و سیاسەت بەو زەقوزۆپی و ئاشكراییەوە نایەتە ناو رۆمانەكە. ئەلتەویلە وەك مورید و عاشقێكی شاعیرو نووسەر و فلیمسازی ئیتاڵی فردریكۆ فیللینی، دەوێت بەسودوەرگرتن لە فلیمەكانی ئەو داهێنەرە مەزنە، راستەوخۆ دەربارەی سیاسەت قسە ناكات، بەڵكو هەوڵدەدات وەك شاكارە سینەماییەكانی ئەو، گوتاری سیاسی بەدنیای خەون و ئەندێشە و فانتازیا بگۆڕێت.
لە پێڵاوەكەی فیللینی دا سیاسەت لە بەرگەوە بۆ بەرگ بە چڕی ئامادەیە، بەڵام نەك بەشێوەیەكی راستەوخۆ و راپۆرتئامێزانە، بەڵكو لە قاڵبێکی هونەریی ئاستبەرزدا ئەوە دەخاتە روو، هەرئەوەشە خوێنەر والێدەكات سەربای كەشی تاقەتپروكێنی رۆمانەكە، بەردەوام بێت و بە چێژەوە بیخوێنێتەوە.
ئەڵبەت زۆر رۆمانی عەرەبی هەن كە زیندان و دنیای زیندانیكراوانیان كردۆتە بابەتی سەرەكی  و وردەكاریی ناو ئەو جوگرافیا جەهەنەمییەیان باسكردووە.  رەنگە عەبدولرەحمان مونیف یەكێك بێت لەوانەی زۆر هونەریانە، لەسەر ئەو بابەتەی نووسیبێت و بەدوای ئەویشدا، نووسەرانی دیكە دەستیان بۆهەمان بابەت بردبێت و رووە ناشیرین و تاریكەكانی سیستەمی حوكمڕانی وڵاتانی عەرەبییان نیشاندابێت.
ئەم هەوڵەی وەحید ئەلتەویلەیش، درێژەدانە بەو رەوتە و دەیەوێت لە رێی (مطاع)ی كارەكتەری سەرەكیی رۆمانەكەیەوە، دڕندەیی و مەرگدۆستی ئەو بوونەوەرانەمان بەردەست بخات كە بەناوی یاساو پاراستنی ئەمن و ئاسایش و خۆشەویستی گەل و نیشتیمانەوە، گەورەترین تاوان و بێحورمەتی  لەدژی هاوڵاتیانی خۆیان ئەنجام دەدەن.
(مطاع) هاوڵاتییەكە وەك نووسەر خۆی، عاشقێکی گەورەی كار و بەرهەمەكانی فردیكۆ فیللینی  دەرهێنەری بەناوبانگی ئیتاڵیە و بینەرێكی بەردەوامی فیلمەكانییەتی، وەختێك دەگیرێت و دەست پیاوانی ئەمن دەكەوێت، یەكێك لەو تۆمەتانەی رووبەڕوی دەكرێـتەوە و لێپێچینەوەی لێدەكرێت (خودی فردریكۆ فیللینی )یە، ئەویش ناچاردەبێت ئەو هونەرمەندە ناوازەیە، بەو پیاوە دڵڕەق و بێبەزەییان بناسێنێ كە بە بۆنی خوێن مەست دەبن و چێژ لە ئازاردانی زیندانیكراوەكان وەردەگرن. پیاوانێك كە نەدەزانن سینەمای ئیتاڵی چییە و نە فردریكۆ فیللینیش كێیە.
(مطاع) بەكزۆڵەییەكەوە وەڵامیان دەداتەوە دەڵێتت: (ئاخر گەورەم هەموو عالەم مسیۆ فیللینی دەناسن، ئەو هاوڕێیەكی نێونەتەوەییە و ئێمەش فلیمەكانی دەبینین و تاوتوێی كارەكانی دەكەیەن كە چۆن چۆنی – نەك تەنها وەك دەرهێنەرێك -، بەڵكو وەك شاعیرێك مامەڵە لەتەك كارەكتەرەکانیدا دەكات ....ئاوا گەورەم، مەسەلەكە بەو جۆرەیە )
(مطاع) یەكێكە لەو هەزاران هەزار قوربانیانەی، جەلادەكان تا ئەوپەڕی سوكایەتی و بیحورمەتیان پێدەكەن، لەسەر تاوانگەلێك كە نە كردویانە و نە دەشزانن چییە. ئەو قوربانییەكی تازەیە و لە ژێر پێلەقەی یاسا پارێزەكانی وڵاتدا، پیاوەتی لەدەست دەدات و بەلەدەستدانی پیاوەتیشی، دەنگی دەگۆڕێت و ناسك دەبێـەوە. ئەوحاڵەتە وای لێدەكات بیرلەوە بكاتەوە، تۆڵەی خۆی لەو ئەفسەرە بكاتەوە كە وایلێكردووە (تۆڵەیەكی هاوشێوە و هەوڵبدات چۆكی ببڕێت).
لێرەدە وەحید ئەلتەویلە ئەو پرسیارە قوتدەكاتەوە: (ئاخۆ مرۆڤ كاتێك پیاوەتی لەدەستدەدات، لەگەڵیدا مرۆڤبوونیشی دەدۆڕێنێت؟) ئایا ئەوە وادەكات قوربانیی ببێـتەوە بە جەلاد و بەهەمان دڵڕەقی ئەوان، هەڵسوكەوت بكات؟ مرۆڤ وایە كە كەرامەتی پێشێلكرا و مرۆڤبوونی ژێرپێ خرا، ئیدی دەبێتە دڕەندەیەك و بەدوای تۆڵەدا دەگەڕێت.
لەوڵاتی ئێمەدا شتە بەد و ناچێزەكان بە بەردەوامی روودەدەن، لێ‌ كەم كەس دەزانێت لە ژوورە تاریك و داخراوەكاندا، لەژێرزەمیەنە نوتەکەكاندا چی دەگوزەرێت. 
ئەم رۆمانە بەتەكنیكێکی بەرز و بەشێوازێكی هونەریانە، دەمانباتە نێو ئەو پرس و باسانەی بۆ ئێمەومانان شتێكی سەیر نییە و رەنگە رۆژانە لەبن دەستماندا رووداو گەلێكی دڵتەزێنی لەوجۆرە بقەومێت و بێدەنگی لێبكرێت، پێڵاوەكەی فیللینی، ئاوێنەیەكە مەرگەساتی هاوڵاتیانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و دزێویی دەستەڵات و دڕەندەیی یاساوڵ و جەلادەكانی نیشتیمانی تێدا دەبینین.
دواجار ئەم رۆمانە پێشكەشە بەوانەی هاواریانكرد و كەس گوێی لەدەنگیان نەبوو، وەك چۆن پێشكەش بەوانەشی نەیانتوانی وەك چۆن پێشكەش بەوانەشی نەیانتوانی هاواربكەن.