توێژی وەهم فرۆشان

دەربارەی کۆتایی رۆشنبیر

10:49 - 2024-09-10
کەلتور
274 جار خوێندراوەتەوە

شوان ئەحمەد

 

(رۆشنبیر رۆڵێکی وازی دەکرد، لێرە بەدوا ئەو رۆڵەی بۆ وازی ناکرێت)
-عەبدولڕەحمان مونیف –


لە نیوەی دووەمی سەدەی بیستەم بەولاوە، ئێمە گوێبستی زرنگانەوەی زەنگی چەندین کۆتایی دەبین: (کۆتایی مرۆڤ، کۆتایی فەلسەفە، کۆتایی هونەر، کۆتایی مێژوو). هێندە نابات ژمارەیەک کۆتایی دیشی سەربار دەخرێت کە (کۆتایی رۆشنبیر) لە ڕیزی ئەوانەدایە.  
ئەڵبەتە رۆشنبیر بۆ دەمرێت و چۆن کۆتایی دێت و کام مۆدێلی رۆشنبیرە ئاوادەبێت و ئاسەواری نامێنێت، بابەتی گفتوگۆی گەرمن لە نێو کایەی رۆشنبیریی عەرەبیدا (ئەوەندەی ئاگادارم و بەرچاوم کەوتبێ). بەشداری هەریەک لە نووسەری لوبنانی عەلی حەرب و نووسەری مەغریبی عەبدولئیلاهە بەلقیز، بەشدارییەکی گرنگ و بەرچاوە. یەکەمیان بە کتێبی(وەهمەکانی دەستەبژێر یان رەخنەگرتن لە رۆشنبیر)و دووەمیشیان بە(کۆتایی بانگخواز).
هەوڵی ئەم دوو نوسەرە رەخنەگرتنە لە رۆشنبیران، نەک دژایەتیکردنیان بێت. پرسی دژایەتیکردن هەر هەبووە و شتێکی شاردراوە نییە، بەڵام رەنگە رەخنەگرتن لێیان بەو رادەیە دێرین و بەرفراوان نەبێت. خۆی دەبێت رەخنەگرتن لە رۆشنبیران و رۆڵ و ئەدایان لە کۆمەڵگەدا، وەک ئەرکێکی گرنگی رۆشنبیران خۆیان سەیربکرێت و بە شتێکی سەیر و عەنتیکە و ناوازە، باس نەکرێت.
 من لەم نووسینە کورتەدا، زیاتر چاوم لەسەر کتێبەکەی عەلی حەرب دەبێت و هەوڵدەدەم لە دەرفەتێکی دیکەدا، بگەڕێمەوە سەر بەرهەمەکەی عەبدولئیلاهە بەلقیز کە لەسەر هەمان پرس و بابەتە.

عەلی حەرب
عەلی حەرب هەر لەسەرەتای کتێبەکەیەوە، بە پیتی درشت بۆمان رووندەکاتەوە کە چ هۆکارێک لە پشت رەخنەگرتنەکانی لە توێژی وەهم فرۆشان وەستاوە و دەڵێت: (بیرکردنەوە لە بابەتی لەمجۆرە، بەرهەمی ئەو قەیران و تەنگژە قوڵەیە کە رۆشنبیرانی تێدا دەژین. ئاخر ئەوان هەم راستگۆیی و هەم کاریگەرێتی خۆیان دۆڕاند، دوای ئەوەی تیۆرییا سەرتاپاگیرەکان درز و کەلێنیان تێکەوت. ئەو تیۆریایانەی  بۆ خوێندنەوەی دونیا و تەفسیرکردنی پشتیان پێدەبەسترا، لەگەڵ داڕمان و  هەرەسهێنانی پڕۆژە ئایدیۆلۆژیی و سیاسیەکان دا). ئەمە وا لەم  نووسەرە رەخنەگرە دەکات، دۆسێی رۆشنبیران واڵا بکا و بەدەنگی بەرز بکەوێتە رەخنە بارانکردنیان و لێپێچینەوە لێیان.
شایەنی باسە هەندێک لەم هەوڵەی عەلی حەرب قەڵسبوون و کارەکەیان وەک شەڕێکی بێبەزەییانە و ناهەقیانە، دژ بە توێژی رۆشنبیران دایە قەڵەم و سەرزەنشتی توندیانکرد. یەک لەوانە رەخنەگری فەلەستینی (د. فەیسەڵ دەراج) بوو کە کارەکەی وەک هەوڵێکی دوژمنکارانەی هەڵیتوپەڵیت ناوەزەدکرد، هەوڵێک بۆ ناوبانگ زڕاندن و ناشیرینکردنی ڕۆڵ و مێژووی رۆشنبیران.
عەلی حەرب وەک شایەتحاڵێکی واقیعی کۆمەڵگەی عەرەبی، وای دەبینێ لە دوای ڕمانی دیواری  بەرلین و تاروماربوونی بلۆکی خۆرهەڵات، رۆشنبیرانی ئەوان بێ پەیام و بێ پڕۆژە و بێ بەرنامە ماونەتەوە و بە ئەندازەیەکی زۆر، راستگۆی خۆیان دۆڕاندووە و کاریگەرێتیان تا دوا ئەندازە کاڵبۆتەوە.  بە جۆرێک نە توانای بەرهەمهێنانی گوتار و مەعریفەیەکی جدیان هەیە و نەجورئەتی هەڵوێست نواندنیشیان ماوە. 
لەم سەروبەندەشدا ئەوەی مەراقی ئەوەو خەمی راستەقینەی لێدەخوات  ئەوەیە، تا ئێستاش لە واقیعی کۆمەڵگەکەیدا رۆشنبیرە درۆزنەکان و میدیاکارە هەڵەوەڕ و رۆژنامەنووسە لۆتییەکان، لافی ئەوە لێدەدەن  کە نوێنەرایەتی ئەقڵ دەکەن و هەروەک خۆیان زمانحاڵی هەقیقەتن. یاخود مکوڕن لەسەر ئەوەی ئازادیی و  بەدەستهێنانی مافەکان بەوان سپێردراوە. 
هەموو ئەوانەش بە پاساو و بەهانەی ئەوەی ئەوان، مەعریفە بەرهەمدێنن و زانیاری دەبەخشن، هاوکات رەخنەی ئەقڵانی و بیرکردنەوەی بابەتیانە پیادە دەکەن. لێ هەموو ئەمانە رێگەی ئەوەیان پێنادات، هەقیقەت پاوانبکەن یاخود پرسی ئازادیی و شوناس و نەتەوەیان پێ بسپێردرێت. ئاخر لافلێدانی دەستەبژێری رۆشنبیریی و میدیاکار و رۆژنامەنووسان و نووسەران، بەوەی نمانیدەی ئەقڵانیەت دەکەن و هەقیقەت لای ئەوانە، جگە لەوەهم و خەیاڵپڵاوێکی گەورە بەولاوە شتێکی دیکە نییە.
دواجار باج و نرخی ئەو پڕکێشیە زۆرانەی رۆشنبیر، جگە لە گۆشەگیربوونی زیاتر و کەنارکەوتن و کاڵبوونەوەی ڕۆڵ و پێگەیان لەنێو کۆمەڵگەدا، هیچی دیکەی لێ سەوز نابێت.
رۆشنبیر
 لەپای ئەم ڕاستیانەدا عەلی حەرب جەخت دەکاتەوە کە رەخنەکانی رۆشنبیر، بە قەسدی شکاندن و دادگاییکردن و تاوانبار نیشاندانی نییە، وەک چۆن ناچێتە خانەی دژایەتییکردنی و دوژمنایەتییەوە، بەڵکو رەخنەگرتنە لە رۆڵ و وەزیفە و پێگەی بوونەوەرێک کە هەنووکە بەرەو کۆتایی و پوکانەوە دەچێت.
هۆکاری ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆئەوەی، لە مڕۆدا تەواوی شتەکان لنگەوقۆچ بوونەتەوە. رۆشنبیر داوای ئازادیی و دادپەروەریی و یەکسانی و مافی مرۆڤ و تەشەنەسەندنی مەعریفە و پایەدارکردنی ئاشتی و ئارامی و ئاسایش دەکات، کەچی سەرەنجام تا دێت رووبەری ئازادییەکان بەرتەسکتر دەبنەوە و مافەکانی مرۆڤ زیاتر و زۆرتر پێشێل دەکرێت و ڕاستییەکان ساختە دەکرێن و هەلی کار و بەرهەمهێنان لە داشکاندان و ناعەدالەتی و پشێویی و توندوتیژیی و تیرۆر و..... هتد، بەرەو سەر هەڵدەکشێن.
کاتێک نەزمی دنیا بەم شێوەیە بڕوات، ئەوا بێچەندوچوون هاوکێشەکان ئاوەژوودەبنەوە. واتە دۆخێکی دیکە دێتە پێشێ و شتانێکی جیاواز دەبینین، وەک ئەوەی سەروەختانێک رۆشنبیر رەخنەی ئاڕاستەی دەسەڵاتەکان و بونیادەکان و دیاردە و ڕووداوەکان دەکرد، لێ هەنووکە خۆی ڕووبەڕووی لێشاوێک لە رەخنە و گلەیی و گازندە بۆتەوە.
جاران رۆشنبیر  وەک بەرهەمهێنی فیکر و مەعریفە و تیۆریزەکاری واقیع و دروستکەری رای گشتی و چی و چی سەیر دەکرا، کەچی ئێستا وەک پاسەوان و زمانحاڵی حزب و رژێم و دەسەڵاتەکان، یان پۆلیس و حەسحەسی بیرۆکە بەسەرچووەکان و شتێکی زیادە و مشەخۆر، ناوی دەهێنرێت.  واتا پێگە و دەسەڵاتە سیمبوڵییەکەی، تا دێت لە کزی دەدات و ڕەونەق و سەنگ و قورسایی خۆی دەدۆڕێنێت.
 عەلی حەرب لەگەڵ ئەو رەخنە توندانەیدا، بە تۆنێکی غەمگین دەڵیێت:(ئاخر کە ئەم قسانە دەکەین هۆکارەکەی ئەوەیە، واقیعی حاڵی کۆمەڵگاکانمان پێماندەڵێت: ئازادی تا دێت روو لە پاشەکشەیە. رابوونخوازی وەرچەرخاوە بۆ شکست و تێکشکان. بانگەشەکردن بۆ رۆشنگەری، بۆتە باعیسی بوژاندنەوەی هزری غەیبانی و تیۆلۆژی)
 بە گشتی و بە پوختی ئەوەی ئەو دەیەوێت لەسەر ئەو بوونەوەرە وەهم فرۆشانە بەیانی بکات، ئەوەیە کە هەر نەک نەبوونە فڕیادڕەس و چارەسەر، بەڵکو وەک بەشێک لە کێشە و قەیران و تەنگژەکانی کۆمەڵگە سەیر دەکرێن. هەر ئەمەشە پێمان دەڵێت، بۆچی رۆشنبیران وەک زمان حاڵی بەهاکان، بوون بە شتێکی زیادە و بارگرانیەک. 
سەرەنجامی قسەکانمان ئەوەیە، رۆشنبیر راستگۆیی و کاریگەرێتی خۆی لە دەستداوە. کەنفتە و دەستەپاچە ترە لەوەی خەڵکوخوا، رۆشنبیر و  بەرچاوڕوون بکات. نەخێر ئێستاکێ دۆخەکە بە جۆرێکە ئەو خۆی پێویستی بەوەیە، بەرچاوڕوونی پێ بدرێ و سەرلەنوێ خۆی رۆشنبیر بکاتەوە. ئەویش بە رەخنەگرتن لە رۆڵ و ئەدای خۆی و هەڵوەشاندنەوەی گوتارەکانی، دەربارەی ئەقڵ و ڕۆشنگەریی و ئازادی.
 لە پەراوێزی رەخنە و گازندەکانی دا، خاوەنی (وەهمەکانی دەستەبژێر) بیری ناچێت ئەم هەقیقەتە تاڵەش بەیان بکات و بڵێت:(زۆر جاران رۆشنبیران لە ژێر دروشمی هەقیقەت و ئازادیی و دیموکراسی دا، دیکتاتۆریەتی فیکریی و توندوتیژی سیمبوڵی خۆیان بە ئاشکرا پیادە کردووە)
من وەک خۆم ئەم حاڵەتەی عەلی حەرب باسی دەکات، بە رونوڕەوانی لە کایەی رۆشنبیریی کوردیدا بینیووە و هەموانیش بە ئاشکرا هەستی پێدەکەن. 

بابەتە پەیوەندیدارەکان